بازتاب فرهنگ و ادب ایرانی در شعر ابومحمّد عبدالله بن احمد خازن
الموضوعات :
زینب موسوی
1
,
تورج زینی وند
2
,
جهانگیر امیری
3
,
خلیل بیگ زاده
4
1 - دانشجوی گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه رازی، دانشکده ادبیات، کرمانشاه
2 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه رازی، کرمانشاه.
3 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه رازی، دانشکده ادبیات، کرمانشاه.
4 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه
الکلمات المفتاحية: فرهنگ و ادب ایرانی, شعر عربی, ادبیات تطبیقی, عبدالله بن احمد خازن,
ملخص المقالة :
ابومحمّد عبدالله بن احمد خازن از نویسندگان توانا و برجستة شیعی، ایرانی و عربی¬سرا در سدة چهارم هجری قمری به دربار فخرالدّوله دیلمی و کتابدار صاحب بن عبّاد بوده است. دیوان اشعار او پس از قریب به یک هزار سال پنهان بودن، در یکی از بقعه¬های متبرّک آستان مقدس رضوی کشف شده است. ابومحمّد خازن، با وجود اینکه به زبان عربی شعر سروده، امّا روح فرهنگ ایرانی در کلام وی جاری است و کاربست بسیاری از عناصر فرهنگی و زبانی ایرانی؛ در سخن وی مشاهده میشود. جستار حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی کوشیده است تا بازتاب عناصر فرهنگ و ادب ایرانی را در سرودههای این شاعر بررسی کند. دستاورد پژوهش، بیانگر آن است که بهرهگیری از واژگان فارسی، اشاره به جشنهای ایرانی همچون نوروز و مهرگان، کاربرد لغات معرّب، گریز به عناصر تاریخی ایرانی از جمله پادشاهان و شخصیتهای سیاسی دوران ساسانی، توجّه به اساطیر ایرانی؛ از جمله رستم و اسفندیار، اشاره به عناصر اقلیمی سرزمین ایران، نمونههایی از این دست هستند که اثبات می¬کند؛ ابومحمّد خازن، تلاش نموده تا فرهنگ و ادب ایران زمین را در قالب سرودههای عربی به مخاطبان خویش بشناساند.
- ابن منظور، محمدبن مکرم، (1300ه ق)، لسان العرب، مصر: المطبة المیریة.
- بیرونی، ابوریحان. (1386). آثارالباقیه. ترجمة اکبر داناسرشت. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.
- الثعالبی، أبومنصور. (1403ه ق). یتیمة الدهر. المجلد الثالث. الطبعة الأولی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- حموی، یاقوت. (1420ه ق). معجم الأدبا. المجلد اول. الطبعة الأولی. بیروت: موسسة المعارف.
- خازن، ابومحمد عبدالله بن احمد. (1394). دیوان خازن. به تصحیح احمد مهدوی دامغانی. چاپ اول. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب و آستان قدس رضوی.
- دهخدا، علیاکبر. (1372). لغتنامه. تهران: دانشگاه تهران.
- زرین¬کوب، عبدالحسین. (1377). تاریخ مردم ایران از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه. جلد دوم. چاپ پنجم. تهران: امیر کبیر.
- سجودی، فرزان. (1387). نشانهشناسی کاربردی. تهران: علم.
- شیر، أدّی، (1386). واژه¬های فارسی عربی شده، مترجم: حمید ط
بیبیان، چاپ اول، تهران: انتشارات امیر کبیر.
- طبری، محمد بن جریر. (1366). تاریخ طبری. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
- فتوحی، محمود. (1391). سبکشناسی نظریهها، رویکردها و روشها. تهران: سخن.
- مدرس، محمدعلی. (بی تا). ریحانة الأدب في تراجم المعروفین بالکنیة و اللقب. جلد هفتم. چاپ دوم. تبریز: شفق.
- مشتاقمهر، رحمان، بافکر، سردار. (1395). «شاخصهای محتوایی و صوری ادبیات غنایی». پژوهشنامة ادب غنایی. سال 14. شمارة 26. صص 302-183. مصاحب، غلامحسین، (1359)، دایرة المعارف فارسی، ج 1، چاپ دوم، نیویورک: انتشارات فراکلین.
- معین، محمد. (1385). فرهنگ لغت فارسی معین. تهران: اطلاعات.
- ملا ابراهیمی، عزت. (1399). ابومحمد خازن. در دائرة المعارف بزرگ اسلامی. ج:1.
- واشقانیفراهانی، ابراهیم و سمیه پراور. (1395)، «مروری بر حضور اساطیر ایرانی در شعر
عصر سلجوقی با محوریّت اشعار خاقانی شروانی». مجلة مطالعات ایرانی. دورة 15. شمارة 30. صفحه 209-222.
- یاحقی، محمدجعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. چاپ اول. تهران: سروش.