اهمیت طراحی پناهگاه های موقت درمواقع بحران با رویکردی برسازه های پیش ساخته متحرک

الموضوعات :

دکتر زهرا عباسی ¹ , معین تهمتن ²

1 - استادیار، گروه معماری؛ واحد نطنز، دانشگاه آزاد اسلامی، نطنز، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، واحداراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

تاريخ الإرسال : 12 الخميس , محرم, 1446 تاريخ التأكيد : 26 الجمعة , صفر, 1446 تاريخ الإصدار : 30 الثلاثاء , صفر, 1446

الکلمات المفتاحية: سازه‌های متحرک, پیش ساخته, پناهگاه موقت, شرایط بحرانی,

ملخص المقالة :

سرعت در تامین و برقراری اسکان بازماندگان حوادث امری مهم در مدیریت بحران می­باشد، ساده­ترین راهکار برای اسکان موقت، سازه­های سبک و متحرکی است که در هرمکان و موقعیت قابلیت اجرا و استفاده داشته باشد. اسکان موقت باید انعطاف‌­پذیری کافی در برابر شرایط خاص هر محیطی را داشته باشد و از قابلیت حمل و نقل، سرعت نصب و اجرایی خوبی برخوردار­باشد. پژوهش حاضراز نوع روش کمی با ماهیتی توصیفی-تحلیلی است. و سعی می­‌شود به واسطه استنتاج­ های عقلی و بررسی تجربی راه ­کارهای به ­کار ­رفته در طراحی مجموعه اسکان ­های بعد از سوانح، به شناسایی راه­کارهای طراحانه و موثر بر ایمنی و امنیت نایل آید. بعد از بررسی شرایط زیست و بعد از سوانح یک نمونه سازه پیش ساخته ارائه خواهد ­شد که مناسب با شرایط اسکان بعد از سوانح در هر منطقه ­باشد. سازه طراحی شده از نوع اتصالات مفصلی بدون گیر بوده، که کنترل لهیدگی آن بر­اساس مقررات ملی ساختمان انجام ­شده و در نرم افزار Etabs بر اساس مبحث 6 مقررات ملی ساختمان بار­گذاری شده و بار زلزله آن طبق استاندارد 2800 ویرایش چهارم و در منطقه با خطر لرزه خیلی زیاد محاسبه شده که این نتایج نشانگر این موضوع است که این سازه در هر منطقه‌ایی با هر شرایطی آماده خدمت رسانی است و می‌تواند هزینه‌های اسکان موقت و سکونتگاه‌های کوتاه مدت را از طریق استفاده از این سازه‌ها کاهش داد. این سازه با ویژگی‌های معماری وشرایط اقلیمی قابل انطباق می باشد و کیفیت زیست را ارتقا می دهد.

چکیده مبسوط فارسی

مقدمه

در طراحی سرپناه موقت باید به آن بخشی از برنامه کلی بازسازی منطقه نگاه کرد و آن را در راستای تحقق هدف اصلی یعنی مسکن دائم هدایت نمود­. برای این منظور بهترین طراحی، مسکن موقتی است که بتواند با تغیراتی اندک و در طول زمانی کم به مسکن دائم ارتقاء یابد. چادر­ها به دلایل گوناگون از قبیل عایق نبودن در برابر عوامل جوی ، باد و باران و کمبود فضا مشکل­ساز هستند. برای این منظور بهترین طراحی، مسکن موقتی است که بتواند علاوه بر عایق بودن در برابر عوامل جوی و متناسب در هر اقلیم در مقابل پس لرزه ها نیز مقاوم بوده و راه حلی مناسب برای مشکل کمبود فضا ارائه دهد. کمبود کارگر ماهرو عدم­رعایت دقیق استانداردهای ساختمانی به خاطر هزینه بالا و عجله ناشی از نیاز آنی به مسکن در کشور زلزله خیزی نظیر ایران  منجر به نتایج فاجعه­­باری در سالیان گذشته شده و تلفات جانی و خسارات مادی فروانی را بر جای گذاشته است. برای این منظور پیش­ساخته سازی یک روش ساخت­وساز نوآورانه است که هدف آن به حداقل رساندن فعالیت ساخت­وساز در محل و انتقال بسیاری از فعالیت­های ممکن به محل کارخانه به منظور اطمینان برای ایجاد یک محصول با کیفیت، ایمنی بیشتر، عدم نیاز کارگر ماهر در محل و کوتاه کردن پروسه زمان تحویل است.

داده و روش

روش تحقیق، ماهیتی توصیفی-تحلیلی دارد و سعی می­کند ازیک­سو به­واسطه استنتاج­های عقلی به­عمل آمده بر روی آئین­نامه­ها و ازسوی­دیگر با بررسی تجربی راه­کارهای به­کاررفته در طراحی مجموعه­های اسکان بعد­از سوانح بتواند به شناسایی راهکارهای طراحانه مؤثر بر ایمنی و امنیت نائل آید. برای این منظور، ابتدا به تعریف و مقایسه ویژگی­های مستتر در مفاهیم سازه های پیش ساخته و اقامتگاه های موقت می­پردازد و سپس به شناسایی و دسته­بندی راهکارهای طراحانه­ای می­پردازد. در این پژوهش، بعد از بررسی شرایط زیست بعد از سوانح، یک نمونه سازه پیش ساخته،ارائه خواهد شد.که مناسب با شرایط اسکان بعد از سانحه می­باشد. سازه طراحی شده از نوع اتصالات مفصلی بدون­گیر بوده، که کنترل لهیدگی آن بر اساس مقررات ملی ساختمان انجام شده و در نرم افزار Etabs بر اساس مبحث 6 مقررات ملی ساختمان بار گذاری شده(بار باد ، بار برف ، بار برف نامتوازن و غیره) و بار زلزله آن طبق استاندارد 2800 ویرایش چهارم و در منطقه با خطر لرزه خیلی زیاد محاسبه شده که این نتایج نشانگر این موضوع است که این سازه در هر منطقه ایی با هر شرایطی آماده خدمت رسانی است.

بحث ویافته ها

با توجه به مطالعات انجام شده در راستای طراحی اقامتگاه بعد از سوانح  می توان متوجه وجود مشکلات بسیاری در زمینه طراحی این نوع سازه ها مشاهده شد. برخی از این موارد حجم زیاد کانکس ها، عدم صرفه اقتصادی، موقت بودن و نبود امکان استفاده در مدت طولانی می باشد. در صورتی که می توان با طراحی سازه های متحرک و پیش ساخته در یک مدت کوتاه ، سازه ها به مکان مورد نظر منتقل شود و در صورت پیش بینی تمهیدات  مناسب امکان بهره­گیری از این سازه­ها برای اقامت میان مدت  مردم اسیب دیده نیز صورت پذیرد. طرح پیشنهادی بر اساس سیستم سازه­های تاشونده طراحی گردیده است.این سازه­های فضاکار که سبک و پیش ساخته هستند، با بسته شدن حجم کمی را اشغال نموده و به سهولت انبار می‌شوند و با گسترده شدن دهانه وسیعی را پوشش داده و در ضمن باربری هم می کنند. به همین خاطر نسبت به سازه های معمولی از ارجحیت ویژه‌ای برخوردارند این دست سازه ها علاوه بر اینکه کارکرد سازه‌های متداول را تامین می کنند ،توانایی تغییر شکل هندسی را نیز دارا می‌باشند.در سازه­های باز و بسته شونده یا پانتوگراف واحد سازنده سازه، دوپلت نامیده می­شود، که شامل دو یونیپلت می‌باشد که توسط یک مفصل به هم متصل شداند.  هر دوپلیت خود به تنهایی یک سازه باز و بسته شونده به حساب می‌آید و از کنار هم قرار­گیری و اتصال این واحدها بر مبنای هندسه تعریف شده سازه باز و بسته شونده اصلی ساخته می شود.درمکانیسم سازه­ای پانتوگراف­ها عنصر پایه را دوپلت هایی با شکل بندی منعطف قابل تغییر شکل تشکیل می‌دهد. در واقع شکل بندی متغیر دوپلت‌ها از طریق اعضای خطی دو انتهای مفصل که با نیم فصل های میانی ویژه اتصال پانتوگراف به اعضای خطی مجاور خود اتصال یافته‌اند امکان‌پذیر می‌گردد. بدین ترتیب خصوصیت چرخش در صفحه میله ها نسبت به هم فراهم می شود به طوری که مجموعه قادر می­گردد از فرم خطی در حالت جمع شده به فرم سه بعدی در حالت گسترده و باز تغییر شکل دهد.

نتیجه گیری

کشور ما، همواره در معرض اسیب ها و مخاطرات طبیعی زیادی قرار دارد.این موضوع تاکیدی بر لزوم طراحی سازه هایی با ضریب ایمنی بالا است. سازه ها باید بتواند سریع، ایمن و متناسب با اقلیم های متنوع کشور ما باشند؛ و بتوانند جهت انتقال وبرپایی ان سرعت عمل بالایی داشته باشند. این عوامل،استفاده از سیستم های سازه ای جدید را بسیار بیشتر از قبل پر اهمیت ساخته است. در این پژوهش با بررسی و مطالعه مبانی طراحی بعد از سوانح ،طرح سازه ای متحرک و با قابلیت جابجایی سریع پیشنهاد شد. سازه های پیش ساخته به دلیل سرعت در احداث می تواند از لحاظ اقتصادی و کیفی بسیار مناسب تر از شیوه های جاری باشد. در سازه پیشنهادی ساختاری طراحی شده که به سرعت قابل حمل و نقل باشد و با داشتن امکان برپایی و سپس برچیدن در موقعیت های مختلف مورد استفاده قرار گیرد. این سازه به عنوان جایگزین مناسب به ابعاد کیفی زندگی مردم نیز توجه کرده است بعضا تا زمان احداث اسکان دائم و مردم حادثه دیده ماه ها را در چادر ها و کانکس ها سر می کنند و شرایط نامطلوب اقامت اثرات روحی و جسمی بدی بر ان ها بر جای می گذارد. این سازه علاوه بر اینکه می تواند بلافاصله بعد از سوانح به عنوان کمپ مورد استفاده قرار گیرد حتی برای اسکان کوتاه مدت تا پیش از بازسازی ، جایگزین مناسبی به جای کانکس های موجود است. این سازه بر اساس تحلیل ها در نرم افزار etabs و تحلیل فرمی و ساختاری با نتایج قابل قبولی دارای پایداری و وجوه کیفی معماری است . علاوه بر تامین ایمنی می تواند در مدتی مناسب جایگزین فضای سکونتی مردم سانحه دیده باشد. که در این پژوهش به دو نمونه طراحی متناسب یا اسکان سریع و اسکان میان مدت در قالب طراحی اشاره گردید.

 منابع

1)آصفی، مازیار، فرخی،شهین(1395) ارزیابی اسکان موقت بعد از زلزله و راهکار های بهبود کیفی آن متناسب با نیاز آسیب دیدگان،پژوهش های روستایی ، 1(7).

2) اوليا، جليل ،تقديري، عليرضا و قنبرزاده قمي، سارا (1389) سازگاري ساختاري سيستم هاي صنعتي ساختمان سازي  معماری و شهرسازی ایران،1(1) .

3) تقی زاده،کتایون، گلابچی، محمود و وجدان زاده، لادن(1399) معماری تغییر فرم پذیر، انتشارات دانشگاه تهران .

4) جهانگیر، ابراهیم، سادات موسوی، بهاره ،جلوخانی نیارکی، محمد رضا(1401)،بهینه سازی مکانی پایگاه های امداد و نجات با رویکرد ارتقا پوشش خدمات در محور های اصلی کشور،،نشریه علمی علوم و فنون نقشه برداری، 2 (12).

5) حکمت نیا، حسن، نصیری، اسماعیل، اسکندری، محمد،یونسی، ریحانه(1402) تبیین معیارهای کالبدی موثر در ارتقای تاب اوری سکونتگاه های غیر رسمی در برابر مخاطرات محیطی،مجله علمی پژوهشی مخاطرات محیط طبیعی، 35 (12) .

6) رضوانی،محمدرضا،کوکبی، لیلا، منصوریان،حسین(1391) تاثیر اسکان مجدد بر کیفیت زندگی روستاییان آسیب دیده از سوانح طبیعی،مسکن و محیط روستا، زمستان ،144(32).

7) مسگری، سارا،حاجی ابراهیم زرگر، اکبر و فلاحی، علیرضا(1398) الگوی اسکان موقت مبتنی بر روش نظریه  زمینه ای، مدیریت مخاطرات محیطی، پاییز، 3 (6) .

8) نيكروان مفرد، مژگان و ارفعي، شهاب الدين (1381)، ضوابط طراحي معماري براساس اصل انطباق شبكه هاي مدولار در سيستم هاي توليد ساختمان، مركز تحقيقات ساختمان و مسكن، چاپ اول، تهران.

9) یزدانی، محمد حسن و غفاری، عطا(1401) تحلیل و شناسایی معیار های موثر بر مکانیابی بهینه اسکان موقت پس از زلزله مطالعه موردی کرمانشاه،فصلنامه علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، 124 (31).

المصادر:

1)آصفی، مازیار، فرخی،شهین(1395) ارزیابی اسکان موقت بعد از زلزله و راهکار های بهبود کیفی آن متناسب با نیاز آسیب دیدگان،پژوهش های روستایی ، 1(7).
2) اوليا، جليل ،تقديري، عليرضا و قنبرزاده قمي، سارا (1389) سازگاري ساختاري سيستم هاي صنعتي ساختمان سازي معماری و شهرسازی ایران،1(1) .
3) تقی زاده،کتایون، گلابچی، محمود و وجدان زاده، لادن(1399) معماری تغییر فرم پذیر، انتشارات دانشگاه تهران .
4) جهانگیر، ابراهیم، سادات موسوی، بهاره ،جلوخانی نیارکی، محمد رضا(1401)،بهینه سازی مکانی پایگاه های امداد و نجات با رویکرد ارتقا پوشش خدمات در محور های اصلی کشور،،نشریه علمی علوم و فنون نقشه برداری، 2 (12).
5) حکمت نیا، حسن، نصیری، اسماعیل، اسکندری، محمد،یونسی، ریحانه(1402) تبیین معیارهای کالبدی موثر در ارتقای تاب اوری سکونتگاه های غیر رسمی در برابر مخاطرات محیطی،مجله علمی پژوهشی مخاطرات محیط طبیعی، 35 (12) .
6) رضوانی،محمدرضا،کوکبی، لیلا، منصوریان،حسین(1391) تاثیر اسکان مجدد بر کیفیت زندگی روستاییان آسیب دیده از سوانح طبیعی،مسکن و محیط روستا، زمستان ،144(32).
7) مسگری، سارا،حاجی ابراهیم زرگر، اکبر و فلاحی، علیرضا(1398) الگوی اسکان موقت مبتنی بر روش نظریه زمینه ای، مدیریت مخاطرات محیطی، پاییز، 3 (6) .
8) نيكروان مفرد، مژگان و ارفعي، شهاب الدين (1381)، ضوابط طراحي معماري براساس اصل انطباق شبكه هاي مدولار در سيستم هاي توليد ساختمان، مركز تحقيقات ساختمان و مسكن، چاپ اول، تهران.
9) یزدانی، محمد حسن و غفاری، عطا(1401) تحلیل و شناسایی معیار های موثر بر مکانیابی بهینه اسکان موقت پس از زلزله مطالعه موردی کرمانشاه،فصلنامه علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، 124 (31).
10) Hosseini B., Savad Kouhifar, S., Sharifi Rasayi, H. (2012). The Need for Urban Residential Accommodation after the Modern War; Case Study: Tehran Municipal District, Shahrak Ghaem, Non-Propagating Defense Quarterly, 4, 55-67.
11) Khoram, M., Teyrani-Nanjar, M., Sadeghinaini, H. (2014). Temporary shelter design criteria with earthquake approach (Case study: Khorasan Razavi), Iranian Journal of Architecture and Urban Design, 7, 106-96
12) Mileti, D. S, (1999)"Disasters by Design, A Reassessment of Natural Hazard in the United States" , University of Coloado at Boulder, Joseph Henry Press, Washington D.C.
13) Sartipipour, M. (2011). Architecture with paper materials; Implementation of temporary buildings after the accident, Journal of Housing and Environment of the Village, 134, 19-34.
14) Taghi Zadeh, K., Sanai, N. (2012). Investigating the Application of Structural Systems of Movable and Temporary Shelters, Journal of Naghsh Jahan, 3, 1-12.