تعیین راهبرد مناسب برای کاهش مهاجرت مردم بر ا ساس مدل سوات (مطالعه موردی: شهر اهواز)

الموضوعات :

شیدا حق زبان ¹ , دکتر جبرائیل قربانیان ² , دکتر زهرا خزایی ³ , دکترجعفر مرشدی ⁴ , دکتر رضا برنا ⁵

1 - دانشجوی دکتری آب و هواشناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
2 - استادیار، گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
3 - استادیار، گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
4 - استادیار، گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
5 - عضو هیئت علمی گروه جغرافیا، واحد علوم وتحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 06 الجمعة , محرم, 1446 تاريخ التأكيد : 15 الأربعاء , ربيع الأول, 1446 تاريخ الإصدار : 16 الخميس , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: استراتژیک, مهاجرت, مدل سوات, اهواز, تدافعی,

ملخص المقالة :

ارتباط بین تغییرات وسیع آب و هوایی و مهاجرت مردم دنیا ارتباطی پیچیده است. تغییر اقلیم همه بخش های اقتصادی را تا اندازه ای تحت تأثیر قرار می دهد؛ اما بخش کشاورزی شاید حساس ترین و آسیب پذیرترین بخش باشد. این پدیده می تواند منجر به افزایش مهاجرت و افزایش خطر درگیری شود. امروزه مهاجرت یکی از معضلات همه کشورهای در حال توسعه است. مهاجرت اقلیمی و وقوع پی درپی خشکسالی در استان خوزستان و شهر اهواز نیز ناشی از افزایش دما و کمبود بارش و .... زمینه مهاجرت را فراهم نموده است. هدف از انجام این تحقیق، ارزیابی توانمندی های کاهش مهاجرت مردم شهر اهواز و تدوین راهبرد مهاجرت است. در این تحقیق با استفاده از مدل swot پرسشنامه ها براساس طیف لیکرت تنظیم و با نظرات کارشناسان، تکمیل و آنالیز شده است. ابتدا  در مرحله اول عوامل داخلی، یعنی نقاط ضعف و قوت و در مرحله بعدی عوامل خارجی، یعنی فرصت ها و تهدیدها شناسایی و در مرحله آخر، این عوامل وزن دهی شدند. از بین عوامل خارجی، نقاط تهدید با وزن(0/460) و از عوامل داخلی، نقاط ضعف با وزن (0/440) بیشترین اوزان را به خود اختصاص داده اند. نتایج نشان داد که راهبرد استراتژیک مهاجرت شهر اهواز به راهبرد حداقل- حداقل یا راهبرد تدافعی نزدیک می باشد. پیام اصلی این مقاله بیانگر به کارگیری استراتژیک تدافعی و کاهشی است. یعنی در این بخش باید نقاط ضعف را کاهش و از تهدیدات بپرهیزیم. این عوامل ضعف و تهدید، زمینه مهاجرت اند و عدم توسعه پایدار اهواز را سبب می شوند.

المصادر:

1) ابراهیم‌زاده، عیسی، واسمعیل‌نژاد، مرتضی (1395). پناهندگان اقلیمی چالش آینده و تحولات منطقه ای خراسان جنوبی. مجله جغرافیا و توسعه. 48، 18-1.
2) اخوان کاظمی، مسعود، طیبه، سادات حسینی، وبهرامی پور، فرشته (1398). واکاری تاثیر تغییرات اقلیمی بر امنیت بین المللی. فصلنامه مطالعات روابط بین المللی، 12(46)، 9-39.
3) اخوان کاظمی، مسعود، و ویسی، سارا (1395). تحلیل تاثیر تغییرات آب و هوایی و چالش ها و فرصت های حاصل از آن بر بحران های منطقه ای. پژوهش های جغرافیای انسانی، 48 (1)، 69-87.
4) امانپور، سعید، علی ثانی، عظیم، و حسینی شه‌پران، نبی اله (1400). سنجش متغیر های اثر گذار بر شکل گیری مهاجرت معکوس در بخش مرکزی شهرستان دزفول. فصلنامه علمی نگرش های نو در جغرافیای انسانی. 13(4)، 223-245.
5) بیگدلی‌راد، وحید، وملکی، شهرام (1401). ارزیابی و اولویت بندی مخاطرات انسانی بر ناپایداری منابع طبیعی و محیط زیست روستایی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان البرز استان قزوین). پژوهش های علوم کشاورزی پایدار. 2 (3)، 14-1.
6) پریزادی، طاهر (1393). برنامه ریزی راهبردی با رویکرد توانمند سازی اجتماعی و ارتقاء محیطی سکونتگاه های غیر رسمی منطقه ماسور خرم آباد، فصل نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 6(22)، 29-54.
7) جهانگیرپور، درنا، وبخشوده، محمد (1399). تاثیر تغییر اقلیم بر مهاجرت روستائیان در ایران. پژوهش های محیط زیست. 11(21)، 133-142.
8) حبیبی، کیومرث، خلیلی، امین، همتی، گلشن، و ویسی، صلاح (1400). تحلیل همبستگی تحرکات فضایی جمعیت و چالش های زیست محیطی در ایران. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری، منطقه ای. 11(41)، 81-112.
9) حسین پور، محمد علی، محمودی، سعید، زمانی، مهدی، و جالینوس نیا، علیرضا (1398). ارزیابی اثرات تغییرات اقلیم بر مهاجرت از دیدگاه های سازگاری و آسیب پذیری و تاب آوری و امنیت و عدالت اقلیمی، ششمین کنفرانس منطقه ای تغییر اقلیم. تهران، 28 اسفند 1398.
10) حیدری، محمد جواد (1394). سازماندهی و توانمندسازی سکونتگاه های غیر رسمی در شهر زنجان، مطالعه موردی محله اسلام آباد، فصل نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 7(26،) 151-175.
11) زندمقدم، محمدرضا (1401). روند توسعه فیزیکی شهر فیروزکوه و تاثیر آن بر محیط زیست منطقه، فصل نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 14(51)، 23-48.
12) ساسانفر، امیر، همتی، علی، ومحمدی، حسین (1400). بررسی و تحلیل ژئوپلتیکی تاثیرات بحران مهاجرت (داخلی و خارجی) بر توازن ژئواکونومیک مناطق جغرافیایی ایران. فصلنامه جغرافیا برنامه‌ریزی منطقه ای. 11(42)، 309-342.
13) سواری، مسلم، ولیموئی، محمد (1401). تدوین راهبردی کاهش مهاجرت روستا به شهر در استان خوزستان. فصلنامه انجمن جمعیت شناسی ایران، 17(33)، 237-267.
14) شهبازین، سعیده، وکلانتری بنارکی، سیده‌زهرا (1400). بررسی امید مهاجرت در مناطق شهری. روستایی ایران در سال 95. مطالعات جمعیتی. 6(12)، 235-262.
15) صفایی پور، مسعود، ومحلی، یوسف (1396). عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت از شهر اهواز با استفاده از مدل معادلات ساختار و تکنیک تحلیل سلسله مراتبی فازی. مجله مطالعات محیطی هفت حصار. 6(22)، 81-96.
16) غفاری‌نسب، اسفندیار، وایمان، محمدتقی (1395). مردم‌نگاری شهری برای‌واکاری مسائل اجتماعی و فرهنگی شهرها. فصلنامه مطالعات جامعه شناختی (مطالعات شهری)، 6(18)، 77-92.
17) فاضل‌نیا، غریب، وجهانتیغ، حسنعلی (1398). بررسی پیامد های مکانی و فضایی خشکسالی اقلیمی در مناطق روستایی شهرستان کازرون. فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، 6 (2)، 145-157.
18) کرمی‌نسب، صدیقه، ورضا شهبازی، حسین (1398). نقش مخاطرات طبیعی (خشکسالی) در مهاجرت روستایی بخش کردیان شهرستان جهرم. مجله جغرافیا و روابط انسانی. 1(4)، 411-401.
19) کریمی، صادق، یاسرصباحی گراغانی، یاسر، وحسام‌پور، امیر (1394). نقش عوامل آب وهوایی موثر بر روند مهاجرت دو سوی اجباری روستاهای جبالبارز شمالی به شهرستان جیرفت. دومین کنفرانس علمی پژوهش های افق های نوین در علوم جغرافیا و برنامه ریزی معماری و شهرسازی، 16 اسفند ، تهران
20) محمدی، سعدی، رستمی، شاه بختی، طالشی، مصطفی، وسلطانی‌مقدس، ریحانه (1395). نقش عوامل طبیعی در ناپایداری سکونتگاه های روستایی در منطقه کوهستانی و پایکوهی زاگرس (مطالعه موردی: مریوان و سرو آباد). مجله جغرافیا و توسعه. 14(43)، 133-158.
21) مرادی مسیحی، واراز (1381). برنامه ریزی استراتزیک در کلان شهرها به ضمیمه استراتزیک شهر لندن، نشر شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، جلد اول، تهران.
23) نصیری‌هندخاله، اسماعیل، حسینی فر، سید حسن، واحمدی، علی (1395). تاثیر مهاجرت بر توسعه شهری بابل با استفاده از مدل Swot مورد مطالعه شهر بابل. دو فصلنامه پژوهش های بوم شناسی. 7 (14)، 66-55.
24) Alvarez, M., Bernard, A., & Lieske, S. N. (2021). Understanding internal migration trends in OECD countries. Population, Space and Place, 27(7), e2451.
25) Castelli, F. (2018). Drivers of migration: why do people move?. Journal of travel medicine, 25(1), tay040.
26) Debnath, M., & Nayak, D. K. (2020). Assessing drought-induced temporary migration as an adaptation strategy: Evidence from rural India. Migration and Development, 11(3), 521-542.
27) Donner, S. D., & Webber, S. (2014). Obstacles to climate change adaptation decisions: a case study of sea-level rise and coastal protection measures in Kiribati. Sustainability Science, 9(3), 331-345.
28) Duijndam, S. J., Botzen, W. J., Hagedoorn, L. C., & Aerts, J. C. (2022). Anticipating sea‐level rise and human migration: A review of empirical evidence and avenues for future research. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 13(1), e747.
29) Eshetu, F., Haji, J., Ketema, M., & Mehare, A. (2023). Impact of Rural Out-Migration on Vulnerability to Rural Multidimensional Poverty in Southern Ethiopia. Journal of International Migration and Integration, 24(3), 1175-1209.
30) Garðarsdóttir, Ó., Bjarnason, T., Jónsson, S. H., & Shuttleworth, I. (2021). Is internal migration declining in Iceland? Intensities, geographical patterns and population composition 1986–2017. Population, Space and Place, 27(7), e2339.
31) Jarawura, F. X. (2021). Dynamics of drought-related migration among five villages in the Savannah of Ghana. Ghana Journal of Geography, 13(1), 103-125.
32) Nabong, E. C., Hocking, L., Opdyke, A., & Walters, J. P. (2023). Decision‐making factor interactions influencing climate migration: A systems‐based systematic review. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 14(4), e828.
33) Nepal, S., Tripathi, S., & Adhikari, H. (2021). Geospatial approach to the risk assessment of climate-induced disasters (drought and erosion) and impacts on out-migration in Nepal. International Journal of Disaster Risk Reduction, 59, 102241.
34) Nurse, L. A., McLean, R. F., Agard, J., Briguglio, L. P., Duvat-Magnan, V., Pelesikoti, N., ... & Webb, A. (2014). Small islands. Climate change 2014: Impacts, adaptation, and vulnerability. Part B: Regional aspects. Contribution of working group II to the fifth assessment report of the intergovernmental panel on climate change, pp-1613.
35) Obi, C., Bartolini, F., Brunori, G., & D'Haese, M. (2020). How does international migration impact on rural areas in developing countries? A systematic review. Journal of Rural Studies, 80, 273-290.
36) Piguet, E. (2022). Linking climate change, environmental degradation, and migration: An update after 10 years. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 13(1), e746.

نص كامل:



نشريه­ علمي اندیشه‌های نو در علوم‌جغرافیایی، دوره 2، شماره 6، زمستان 1403، صفحات: 73-90 شاپا: 1473-2981   تاريخ دريافت: 22/04/1403 تاريخ پذيرش نهايي: 28/06/1403

 

 

تعیین راهبرد مناسب برای کاهش مهاجرت مردم بر اساس مدل سوات (مطالعه موردی: شهر اهواز)

شیدا حق زبان

دانشوی دکتری آب و هواشناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران 

جبرائیل قربانیان ¹

استادیار، گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران 

زهرا خزائی

استادیار، گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران 

جعفر مرشدی

استادیار، گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران 

رضا برنا

عضو هیئت علمی گروه جغرافیا، واحد علوم وتحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

ارتباط بین تغییرات وسیع آب‌ و هوایی و مهاجرت مردم دنیا ارتباطی پیچیده است. تغییر اقلیم همه بخش‌های اقتصادی را تا اندازه‌ای تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ اما بخش کشاورزی شاید حساس‌ترین و آسیب‌پذیرترین بخش باشد. این پدیده می‌تواند منجر به افزایش مهاجرت و افزایش خطر درگیری شود. امروزه مهاجرت یکی از معضلات همه کشورهای در حال توسعه است. مهاجرت اقلیمی و وقوع پی‌درپی خشکسالی در استان خوزستان و شهر اهواز نیز ناشی از افزایش دما و کمبود بارش و .... زمینه مهاجرت را فراهم نموده است. هدف از انجام این تحقیق، ارزیابی توانمندی­های کاهش مهاجرت مردم شهر اهواز و تدوین راهبرد مهاجرت می­باشد. در این تحقیق با استفاده از مدل swot، پرسشنامه­ها براساس طیف لیکرت تنظیم و با نظرات کارشناسان، تکمیل و آنالیز شد. ابتدا در مرحله اول عوامل داخلی، یعنی نقاط ضعف و قوت و در مرحله بعدی عوامل خارجی، یعنی فرصت­ها و تهدید­ها شناسایی و در مرحله آخر، این عوامل وزن­دهی شدند. از بین عوامل خارجی، نقاط تهدید با وزن (460/0) و از عوامل داخلی، نقاط ضعف با وزن (440/0) بیشترین اوزان را به خود اختصاص داده­اند. نتایج نشان داد که راهبرد استراتژیک مهاجرت شهر اهواز به راهبرد حداقل- حداقل یا راهبرد  تدافعی نزدیک می­باشد. پیام اصلی این مقاله بیانگر به کارگیری استراتژیک تدافعی و کاهشی است. یعنی در این بخش باید نقاط ضعف را کاهش و از تهدیدات بپرهیزیم. این عوامل ضعف و تهدید، زمینه مهاجرت اند و عدم توسعه پایدار اهواز را سبب می­شوند.

 

کلمات کلیدی: استراتژیک، مهاجرت، مدل سوات، اهواز، تدافعی

مقدمه

امروزه مسلم شده که تغییرات اقلیمی به ‌سرعت در حال رخ دادن است و اکثر مردم دنیا پذیرفتند که این تغییرات نتیجة مستقیم فعالیت‌های خود انسان‌هاست. ارتباط بین تغییرات وسیع آب‌ و هوایی و مهاجرت مردم دنیا ارتباطی پیچیده است، یکی از اثرات تغییرات اقلیمی منجر به کمبود منابع طبیعی آب خواهد شد، که ممکن است به همین دلیل نوعی رقابت و کشمکش بر سر آب صورت گیرد. با این اتفاق، ترکیبی از عوامل اقتصادی، محیطی و سیاسی ممکن است باعث شوند تا بخشی از مردم آن ناحیه تصمیم به مهاجرت بگیرند. در اثر گرمایش جهانی نیز افزایش پدیده‌هایی نظیر توفان، سیل، تگرگ، خشکسالی، موج‌های گرمایی و سرماهای نابهنگام مورد انتظار است. این فرآیندها زندگی معیشتی را از بین می‌برند و انگیزه‌های خارج شدن از یک مکان خاص را تغییر می‌دهند. تغییر اقلیم همه بخش‌های اقتصادی را تا اندازه‌ای تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ اما بخش کشاورزی شاید حساس‌ترین و آسیب‌پذیرترین بخش باشد. امروزه مهاجرت یکی از معضلات همه کشورهای در حال توسعه بوده و ایران و استان خوزستان نیز از این امر مستثنی نیست. مهاجرت اقلیمی (دائمی و فصلی) و وقوع پی‌درپی خشکسالی هواشناسی در استان خوزستان و اهواز ناشی از افزایش دما و کمبود بارش و بیشتر به دلیل خشکسالی هیدرولوژیک و در مراحل بعدی خشکسالی کشاورزی می­باشد. در این تحقیق بررسی علل مهاجرت مردم شهر اهواز و تدوین راهبرد مقابله با آن از اهداف اصلی این تحقیق می­باشد. در شهر اهواز بروز مشکلات اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی که متوجه شهروندان شده زمینه مهاجرت را فراهم نموده و بر توسعه پایدار شهر اهواز اثرات منفی داشته است.

مهاجرت یک پدیده پیچیده است که در آن عوامل کلان، مزو و میکرو با هم عمل می­کنند تا تصمیم نهایی فردی برای مهاجرت را با هم تلفیق کنند. عوامل کلان مهاجرت شامل موقعیت های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و محیطی، عوامل مزو مهاجرت، شامل زمین خواری، فناوری ارتباطات و عوامل میکرو شامل تحصیلات و مذهب و وضعیت تاهل و نگرش شخصی به مهاجرت می­باشند که نقش کلیدی را در تصمیم‌گیری نهایی برای مهاجرت به انتخاب فردی دارند ( کاستلی² و نوتز، 2018، 7).

پیشینه تحقیق

پیامد­های مهاجرت برای جوامع مقصد می‌تواند ترکیبی از رونق و شکوفائی اقتصادی و صنعتی و افزایش انحرافات اجتماعی، مشکلات زیست­محیطی و ... باشد (غفاری نسب و ایمان، ،1395، 92 : راون استین³، 1885، 167). زند مقدم ( 1401، 48) در بررسی روند توسعه فیزیکی شهر فیروز کوه نشان داد که سهم رشد جمعیت در توسعه فیزیکی 67/88 درصد و سهم رشد سرانه کاربری زمینی 36/11 درصد بوده است. بنابراین نرخ رشد جمعیت بیشترین تاثیر را توسعه فیزیکی شهر داشته است. حیدری (1394، 175) با مطالعه ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی در شهر زنجان محله اسلام آباد، نشان داد که علیرغم پایین بودن نرخ رشد جمعیت نسبت به شهر زنجان، تراکم جمعیت بالا بوده و در نتیجه به کاهش سطح سرانه مسکونی منجر شده است. پریزادی (1393، 54) در مطالعه برنامه‌ریزی راهبردی با رویکرد توانمندسازی اجتماعی و ارتقاء محیطی منطقه ماسور خرم آباد نتیجه گرفت که مهاجران اغلب به دلیل مشکلات اقتصادی، ناهمگونی اجتماعی، فرهنگی در مکان‌های نامناسب شهری شده و باعث ایجاد سکونتگاه‌های غیررسمی و رشد آنها می­شوند. در مورد کاهش نسبت جوانان، مهاجرت منطقه‌ای-داخلی و ارتباط آن با نوسانات اقتصادی و مهاجرت بین منطقه‌ای، (آلورس⁴ وهمکاران1، 2021، 17) و (گاراراستوتیر⁵ وهمکاران2، 2020، 17) و (نابونگ⁶ وهمکاران3، 2023) مطالعاتی یکسانی انجام دادند. در مورد رابطه بین مهاجرت و خشکسالی و تخریب محیط زیست (پیگوت4⁷، 2021، 16) و (جاراورا5⁸، 2021، 121) هم نظراند. در مورد بحران آب، هدر روی آب، فرونشست زمین به عنوان زمینه‌های مهاجرت (بیگدلی و ملکی، 1401، 14) و (حبیبی و دیگران، 1400، 112) پژوهشی مشترک انجام شده است. همچنین در مورد بهم خوردن موازنه جغرافیایی و سیاسی (ساسان­فر و همکاران، 1400، 342) و نقش شاخص‌های اقتصادی بر مهاجرت مردم (امانپور و همکاران، 1400، 245) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. ارتباط بین عناصر اقلیمی و مهاجرت (جهانگیر پور و بخشوده، 1399، 142) و مخاطرات طبیعی و به تبع آن کاهش محصولات کشاورزی (کرمی نسب و رضا­شهبازی، 1398، 401) و (اخوان کاظمی و همکاران، 1398، 39) زمینه ساز مهاجرت مردم می‌باشد (صفایی­پور و محلی، 1397، 96 ) اقدام به سنجش رابطه بین عوامل اقتصادی، زیست­محیطی و اجتماعی با پدیده مهاجرت نمود و مطالعات نقش ناپایداری محیطی و اکولوژیکی روستا ها نیز از سوی (محمدی و دیگران، 1395، 133) انجام شده است. با اینکه بسیاری از محققین از جمله (ابراهیم زاده و اسمعیل نزاد، 1395، 18) تغییرات اقلیمی از جمله خشکسالی را در مهاجرت مردم نقش اصلی می‌داند یا (اخوان کاظمی و ویسی، 1395، 39) از عوامل موثر آب و هوایی، فقط عامل دما را عوامل مهم مهاجرت می‌شناسد ولی کریمی و همکاران (1394، 25) عوامل اقتصادی و نبود امکانات یک منطقه را بیشتر از سهم عناصر و عوامل آب و هوا در مهاجرت می‌دانند. نتایج این مطالعه با پژوهش­های (نورسه ومکلین6⁹، 2014) و (فائو7¹⁰، 2016، 18) و (اوبی¹¹وهمکاران8، 2020، 272) و (فاضل‌نیا وجهان‌تیغ، 1398، 157) و (حسین پور و دیگران، 1398، ) و (دبناس¹²و نایاک9¹³، 2020، 521) در رابطه بین تغییرات اقلیم و مهاجرت مشابهت دارد. همچنین با نتایج مطالعات(دونر¹⁴ و وبر10¹⁵، 2014، 345) و نتایج مطالعات (نپال¹⁶ وهمکاران11، 2021، 10) مشابهت دارد. همچنین نتایج این تحقیق با پژوهش­های (سواری و لیموئی، 1401، 267) که علل مهاجرت را سیل و زلزله بیان نمودند و نتایج تحقیق (شهبازین و کلانتری، 1400، 262) که شدت گرفتن توسعه ناموزون شهرها را علل مهاجرت می‌دانند متفاوت است. نتایج پژوهش حاضر با نتایج مطالعات (نصیری هند خاله، حسینی پور و احمدی، 1395، 55) در ارائه راهبرد حداقل برای علل مهاجرت مردم شهر بابل و نتایج مطالعات (دویجندام¹⁷وهمکاران1، 2021، 26) مشابهت دارد. هدف از انجام این تحقیق، تعیین استراتژیک مناسب برای کاهش مهاجرت مردم شهر اهواز می‌باشد. این کار تحقیقی می تواند در سازمان‌های برنامه و بودجه، استانداری و... کاربرد داشته باشد. فرضیه این کار تحقیقی این است که مولفه­های محیط طبیعی در افزایش مهاجرت مردم موثر است. پژوهش حاضر سعی دارد ضمن بررسی علل و عوامل موثر در مهاجرت مردم از اهواز، نقاط قوت و ضعف و فرصت­ها و تهدید­های مهاجرت از شهر اهواز را بررسی و استراتزیک مناسب جهت مقابله با مهاجرت ارائه نماید. این تحقیق جهت شناسایی نقاط ضعف و قوت و همچنین شناسایی عوامل تهدید و فرصت های عوامل مهاجرت منطقه مورد مطالعه برای ارائه راهبرد استراتژیک می باشد. همچنین از بین معیارها و گزینه های مهاجرت بهترین تصمیم گیری جهت رسیدن به توسعه پایدار اتخاذ گردد.

روش‌شناسی تحقیق

در این تحقیق جهت رسیدن به آمار و اطلاعات لازم از روش میدانی و کتابخانه­ای استفاده گردید. منابع کتابخانه­ای شامل سازمان­ها، شهرداری­ها، آمارنامه­ها و اطلاعات رسمی ادارات و اینترنت و مطالعه میدانی از طریق مشاهده مستقیم و پرسشنامه­ها، داده­های مورد نیاز جمع آوری شد. طبق سرشماری سال 95 شهر اهواز 1184788 نفر جمعیت دارد. جامعه آماری تحقیق، شهر اهواز و حجم نمونه تحقیق 384 نفر است و سطح پایابی پرسشنامه با استفاده از روش کرونباخ انجام شد. در این تحقیق جهت انجام کار میدانی از پرسشنامه بصورت بسته در قالب طیف پنج گزینه‌ای لیکرت (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، خیلی کم) استفاده گردید. روایی پرسشنامه از طریق متخصصان و اساتید صاحب نظر بررسی و تایید شد. جهت تعیین پایابی پرسشنامه تعداد 45 پرسشنامه بصورت پیش فرض در مناطق مختلف اهواز توزیع و جهت تحلیل یافته‌های حاصل از پرسشنامه از نرم افزار Spss استفاده شد. جهت آنالیز داده­های پرسشنامه از مدل راهبرد استراتژیک سوات2¹⁸استفاده شد. در این روش عوامل داخلی (نقاط قوت و ضعف مهاجرت) و عوامل خارجی (نقاط فرصت و تهدید) موثر بر مهاجرت شهر اهواز تحلیل شدند. حجم نمونه نیز براساس فرمول ذیل محاسبه گردید:

فرمول (1)

حجم نمونه  

Z  یاt = درصد خطای معیار ضریب اطمینان قابل قبول (96/1) =

Q= (3/0) جمیعت زنان

P= (7/0) جمعیت مردان

D= (5/0) درجه اطمینان

n= (384) حجم نمونه

N= (1302589) جامعه آماری

معرفی محدوده مورد مطالعه

منطقه مورد مطالعه (اهواز) در جنوب ­غرب ایران و در یک بستر جلگه­ای و مرکز استان خوزستان و در ارتفاع 18 متری از سطح دریا واقع شده است. مختصات این محدوده، بین 31 درجه تا 25-31 دقیقه عرض­شمالی و بین 30-48 و 50-48 درجه طول­ شرقی می­باشد. شکل(1) موقعیت منطقه مورد مطالعه را نشان می­دهد.

 

 

شکل 1: نقشه موقعیت کلی استان خوزستان

 ماخذ: نقشه سیاسی تقسیمات کشوری

بحث و یافته‌ها

الف) مهاجرت

امروزه مهاجرت یکی از معضلات همه کشور‌های در حال توسعه بوده و ایران و استان خوزستان نیز از این امر مستثنی نیست. مهاجرت اقلیمی (دائمی و فصلی) و وقوع پی‌درپی خشکسالی هواشناسی در استان خوزستان و اهواز ناشی از افزایش دما و کمبود بارش و بیشتر به دلیل خشکسالی هیدرولوژیک و در مراحل بعدی خشکسالی کشاورزی می­باشد. در این تحقیق بررسی علل مهاجرت مردم شهر اهواز و تدوین راهبرد مقابله با آن از اهداف اصلی این تحقیق می­باشد. در شهر اهواز بروز مشکلات اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی که متوجه شهروندان شده زمینه مهاجرت را فراهم نموده و بر توسعه پایدار شهر اهواز اثرات منفی داشته است. جدول (1) و شکل (2) اطلاعات آماری مرتبط با مهاجرت از شهر اهواز را نشان می‌دهد.

 

 

 

جدول 1: توزیع مهاجران داخلی سرشماری 70 تا 1401

1400-1391	1390-1381	1380-1370	مبدا و مقصد
68	54	48	شهر به شهر
13ج	20	22	روستا به شهر
17	17	18	شهر به روستا
7	9	12	روستا به روستا

 

 

شکل 2: نمودار توزیع مهاجران داخلی در منطقه مورد مطالعه

ماخذ: نگارندگان

ب) مدل سوات

مدل سوات  مدلی از سری مدل­های تصمیم­گیری است که در جهت تعیین استراتژی و راهبرد بلند مدت یا کوتاه مدت و ایجاد تصمیمات طراحی شده است. این مدل از عوامل درونی و بیرونی تشکیل شده است:

عوامل درونی: عواملی هستند که در درون خود سیستم یا منطقه وجود دارند و در تعیین وضعیت منطقه موثر می­باشند. عوامل درونی شامل نقاط قوت1¹⁹و نقاط ضعف2²⁰یک سیستم یا سازمان یا منطقه می­باشند. شناسایی نقاط قوت، راه تقویت سیستم را آشکار کرده و در کنار آن، شناسایی نقاط ضعف، باعث می­شود که از این نقاط ضعف به نفع نقاط قوت استفاده شود.

عوامل بیرونی: آنهایی هسنتند که از کنترل منطقه خارج بوده و از بیرون بر سیستم اثر می­گذارند. به نوعی مرتبط به فرآیندهایی است که در خارج از محدوده آن منطقه به وقوع می‌پیوندد. عوامل بیرونی شامل فرصت­ها1²¹و تهدیدها2²²  می‌باشند. یعنی چه عواملی از بیرون به عنوان یک فرصت تلقی می­شوند که می­توانند در جهت پیشرفت یک منطقه موثر باشند و از طرفی چه عواملی یک تهدید محسوب شده که برای منطقه خطرساز است که باید از آن دوری نموده و آنرا به فرصت تبدیل کرد. این مدل می­تواند برای یک منطقه جغرافیایی خاصی طراحی شود و در واقع کار اصلی آن تعیین راهبرد برای بهبود کارایی یا وضعیت می­باشد. این مدل ابتدا در جهت تعیین پتانسیل و ظرفیت یک موضوع و یا یک مکان، عوامل درونی و بیرونی موثر بر آن را بررسی نموده و سپس با استفاده از این نتایج، راهبردهای مختلف در جهت ایجاد تصمیمات و پیش‌بینی­ها و راهکارهایی برای بهبود آن مکان یا موضوع تعیین می­کند. برای هر موضوع یا هر مکان، عوامل مختلفی تاثیر می­گذارند. در این تحقیق، راهبردهای تعیین شده در چهار بخش جدگانه صورت گرفته و به صورت ترکیبی از عوامل درونی و بیرونی می­باشد. به این ترتیب که یکبار راهبردها ترکیبی از نقاط قوت و فرصتها می­باشد. یعنی عوامل نقاط قوت در کنار عوامل فرصت­ها قرار گرفت و راهبرد متناسب با آن تعیین گردید. در این حالت راهبرد باید به این صورت باشد که با استفاده از نقاط قوت، از فرصت­ها بهره­برداری کنیم. یعنی به عوامل نگاه کرده و راهبردی تعیین کنیم که در آن با استفاده از نقاط قوت، از فرصت­هایی که قبلا تعیین شده، استفاده کنیم. این استراتژی را در اصطلاح استراتژی حداکثر – حداکثر (SO) می­نامند. البته ضرایب تعیین شده برای هر عامل می­تواند موثر باشد. مثلا می­توان عامل نقاط قوت که بیشترین اهمیت (بیشترین ضریب) را دارد با عاملی که بیشترین اهمیت را در فرصت دارد ترکیب و یک راهبرد تعیین نمود. کاربرد ضرایب در تعیین اهمیت هر عامل و قدرت مانور و واکنش و تعیین سمت و سوی تعیین استراتژی در آخرین مرحله است. نوع دوم راهبردها از ترکیب فرصت­ها و نقاط ضعف است. یعنی از ترکیب عوامل این دو بخش، راهبرد متناسب با آن طراحی می­شود که در این حالت هدف این است که با بهره­ جستن از فرصت­ها، نقاط ضعف را کاهش یا از بین ببریم. این راهبرد را، راهبرد حداکثر- حداقل (WO) می­نامند. نوع سوم راهبرد، ترکیبی از نقاط قوت و تهدیدها می­باشد. در این حالت باید راهبردی تعیین کنیم که با استفاده از نقاط قوت، از تهدیدهای پیش رو جلو­گیری کند. این راهبرد را، راهبرد حداقل – حداکثر (ST) می­نامند. نوع چهارم راهبرد، ترکیبی از نقاط ضعف و تهدیدها است. در این حالت هدف از تعیین راهبرد، کاهش نقاط ضعف و دوری از هر گونه تهدید می­باشد. این راهبرد را، راهبرد حداقل – حداقل (WT) می­نامند (جدول 2).

 

 

 

 

جدول 2: ماتریس داخلی (IFE) و خارجی (EFE)

	فرصت­ها :O1 :O2 O3 : O4 :	تهدید­ها T1: T2: :T3 T4:
نقاط قوت :S1 :S2 :S3 :S4	استراتژی حداکثر- حداکثر (MM) S1 O1: S2 O2: S3 O3: S4 O4:	حداکثر- حداقل (Mm) S1 T1: S2 T2: S3 T3: S4 T4:
نقاط ضعف :W1 :W2 :W3 :W4	استراتژی حداقل حداکثر (mM) W1 O1: W2 O2: W3 O3: W4 O4:	حداقل – حداقل (mm) W1 T1: W2 T2: W3 T3: W4 W4:

مآخذ: مرادی مسیحی، 1381

 

 

 

 

 

 

جدول 3: چگونگی ترکیب راهبرد­ها

	نقاط قوت (S)	نقاط ضعف (W)
فرصت­ها (O)	راهبردهای SO بهره گیری از نقاط قوت و اقدام درصد بهره­برداری از فرصت­ها	راهبردهای (WO) از بین بردن نقاط ضعف با بهره جستن از فرصت­ها
تهدید­ها (T)	راهبردهای (ST) استفاده از نقاط قوت برای احتراز از تهدیدها	راهبردهای (WT) کاهش نقاط ضعف و پرهیز از تهدیدات

مآخذ: مرادی مسیحی، 1381

مطابق جدول ( 2 و 3 ) وعوامل مختلف در هر نوع راهبرد، در کنار هم قرار گرفته و با ترکیب آنها، راهبردی تعیین می کنیم که هر دو جنبه ترکیبی را داشته باشد. مثلا اگر قرار است راهبردی بر اساس ترکیب نقاط ضعف و فرصتها تعیین کنیم (راهبرد حداکثر- حداقل) باید راهبردی باشد که به یک جنبه از فرصتها اشاره کند که با استفاده از آن بتوانیم یک مورد از نقاط ضعف که تعیین نموده را از بین ببریم. جدول (4) ماتریس اثرات مهاجرت وجداول (5 و 6) ارزیابی عوامل داخلی و خارجی مهاجرت را نشان می دهد.

جدول 4: ماتریس سوات اثرات مهاجرت بر توسعه شهر اهواز

عوامل داخلی
ضعف­ها (W) O1- آلودگی آب و خاک در عدم جذب جمعیت O2- کمبود نیروی متخصص و عدم جذب جمعیت O3- تغییرات آب و هوا و از بین رفتن زیستگاه ها در عدم جذب گردشگری O4- نبود و ضعف مدیریت در عدم جذب جمعیت O5- شیب کم زمین و مشکلات فاضلاب شهری در عدم جذب جمعیت O6- ضعف خدمات عمومی در عدم جذب جمعیت O7- گرمای تابستان در عدم جذب جمعیت O8- فصلی بودن گردشگری در عدم جذب جمعیت O9- مشکلات مربوط به گردغبار در عدم جذب جمعیت -O10 بی توجهی مسئولین به امر مقابله با سیل و بارندگی شهری	قوت­ها (S) S1- نقش آب و هوا در جدب جمعیت S2- نقش زیستگاه­های مناسب در جذب جمعیت S3- نقش چشم انداز­های طبیعی در جذب جمعیت S4- نقش منابع آب در جذب جمعیت S5- نقش افراد متخصص در جذب جمعیت S6- نقش آب سالم اهواز در جذب جمعیت S7- نقش هوای آفتابی در جذب جمعیت S8- خاک مناسب برای کشاورزی S9- چشم انداز­های طبیعی و محیط­زیست سالم -S10 وجود ویژگی­های اقلیمی و ژئومورفولوژی در جذب جمعیت
عوامل خارجی
تهدید­ها (T)  T1- کم­توجهی و حتی بی­توجهی مسئولین به امر پیشگیری از ریزگرد­ها T2- نابودی پوشش­گیاهی T3- آلودگی آب و خاک T4- افزایش بیماری­های مربوط به آب و خاک T5- مدیریت غیر اصولی و غلط مسئولین شهری در کنترل بارندگی و سیل شهری T6- عدم استفاده از افراد بومی منطقه در حفظ منابع طبیعی شهر T7- سر­ریز شدن فاضلاب شهری و بی توجهی مسئولین T8- نشست زمین و بالابودن آب­های زیرزمینی T9- آلودگی آب و هوا و شوری خاک و تهدید زندگی ساکنین اهواز T10- تغییر اقلیم و چشم انداز طبیعی و عدم اصلاح آب و خاک	فرصت­ها (O) W1- استفاده از تخصص مهاجران W2- وجود زمین­های مناسب جهت تجهیزات شهری W3- توجه مسئولین به حفظ پوشش گیاهی شهر W4- برنامه­ریزی در جهت بهره­برداری از انرژی خورشیدی W5- تشویق بخش خصوصی جهت برنامه­ریزی و مدیریت و سرمایه­گذاری در تالاب­ها W6- تصفیه آب شهری از سوی مسئولین W7- استفاده از تجربیات موفق و نوین در دیگر استان ها در تولید برق و تصفیه هوا W8- استفاده از تجربیات دانشگاه­های استان در اجرای طرح تولید آب W9- انجام مطالعات زیست­محیطی و در جذب جمعیت W10- بهره­برداری از انرژی­های طبیعی خورشیدی

 

جدول 5: ماتریس ارزیابی عوامل داخلی

امتیاز وزن دار	امتیاز وزن موجود	وزن	زیر معیار­ها	عوامل داخلی
436/0	4	109/0	نقش آب و هوا در جدب جمعیت	نقاط قوت
333/0	3	111/0	نقش زیستگاه­های مناسب در جذب جمعیت
309/0	3	103/0	نقش چشم انداز­های طبیعی در جذب جمعیت
400/0	4	100/0	نقش منابع آب در جذب جمعیت
306/0	3	102/0	نقش افراد متخصص در جذب جمعیت
364/0	4	091/0	نقش آب سالم اهواز در جذب جمعیت
090/0	1	090/0	نقش هوای آفتابی در جذب جمعیت
303/0	3	101/0	خاک مناسب برای کشاورزی
192/0	2	096/0	محیط زیست سالم
396/0	4	099/0	وجود ویژگی­های اقلیمی و ژئومورفولوژی در جذب جمعیت
129/3		1		جمع

 

امتیاز وزن دار	امتیاز وزن موجود	وزن	زیر معیار­ها	عوامل داخلی
312/0	4	078/0	آلودگی آب و خاک در عدم جذب جمعیت	ضعف
288/0	3	096/0	کمبود نیروی متخصص و عدم جذب جمعیت
396/0	4	099/0	تغییرات آب و هوا و از بین رفتن زیستگاه­ها
324/0	3	108/0	نبود و ضعف مدیریت در عدم جذب جمعیت
384/0	4	096/0	شیب کم زمین و مشکلات فاضلاب شهری در عدم جذب جمعیت
206/0	2	103/0	ضعف خدمات عمومی در عدم جذب جمعیت
327/0	3	109/0	گرمای تابستان در عدم جذب جمعیت
188/0	2	094/0	فصلی بودن گردشگری در عدم جذب جمعیت
440/0	4	110/0	مشکلات مربوط به گردغبار در عدم جذب جمعیت
309/0	3	103/0	بی توجهی مسئولین به امر مقابله با سیل شهری
174/3		1		جمع

 

        جدول 6: ماتریس ارزیابی عوامل خارجی

امتیاز وزن­دار	امتیاز وزن موجود	وزن	زیر معیار­ها	عوامل خارجی
372/0	3	124/0	استفاده از تخصص مهاجران	فرصت ها
366/0	3	122/0	وجود زمین­های مناسب جهت تجهیزات شهری
216/0	2	108/0	توجه مسئولین به حفظ پوشش­گیاهی شهر
306/0	3	102/0	برنامه­ریزی در جهت بهره­برداری از انرژی خورشیدی
396/0	2	099/0	تشویق بخش خصوصی جهت برنامه­ریزی و مدیریت و سرمایه­گذاری در تالاب­ها
216/0	4	108/0	تصفیه آب شهری از سوی مسئولین
214/0	2	107/0	استفاده از تجربیات موفق و نوین در دیگر استان­ها در تولید برق و تصفیه هوا
218/0	2	109/0	استفاده از تجربیات دانشگاه­های استان در اجرای طرح تولید آب
336/0	3	112/0	انجام مطالعات زیست­محیطی و در جذب جمعیت
208/	2	104/0	بهره­برداری از انرژی های طبیعی خورشیدی
848/2		1		جمع

 

امتیاز وزن دار	امتیاز وزن موجود	وزن	زیر معیار­ها	عوامل خارجی
321/0	3	107/0	کم توجهی مسئولین به امر پیشگیری از ریزگرد­ها	تهدید
408/0	4	102/0	نابودی پوشش­گیاهی
460/0	4	115/0	آلودگی آب و خاک
309/0	3	103/0	افزایش بیماری­های مربوط به آب و خاک
196/0	2	098/0	مدیریت غیر اصولی در کنترل بارندگی و سیل شهری
282/0	3	094/0	عدم استفاده از افراد بومی منطقه در حفظ منابع طبیعی شهر
212/0	3	106/0	سر ریز شدن فاضلاب شهری و بی توجهی مسئولین
178/0	2	089/0	نشست زمین و بالابودن آب­های زیرزمینی
360/0	4	090/0	آلودگی آب و هوا و شوری خاک در اهواز
279/0	3	093/0	تغییر اقلیم و چشم انداز­ طبیعی و عدم اصلاح آب و خاک
005/3		1		جمع

      

اکنون با توجه عوامل درونی و بیرونی که در بالا ذکر شد، انواع راهبردها، برای مهاجرت شهر اهواز تعیین گردید:

راهبردهای حداکثر- حداکثر (نقاط قوت­ها و فرصت­ها)

در این بخش باید با استفاده از نقاط قوت موجود، از فرصتها، بهره­برداری لازم را انجام داد. استراتژی تهاجمی (so) در جهت رشد داخلی:

-استفاده از سرمایه مهاجران در توسعه چشم انداز­های طبیعی و ایجاد زیستگاه­های مناسب.

-بهره برداری از انرزی خورشیدی و توسعه پوشش­گیاهی در بهبود وضعیت آب و آب و هوا.

-استفاده از تجربیات دانشگاه‌ها و استان‌های موفق در انجام مطالعات زیست محیطی.

راهبرد­های حداکثر – حداقل (نقاط ضعف و فرصتها)

در این بخش باید با استفاده از فرصت­ها، نقاط ضعف را کاهش یا از بین برود. استراتژی رقابتی (wo) در جهت رشد خارجی: 

-جبران کمبود نیروی انسانی و متخصص بومی با مهاجران نخبه.

-کاشت پوشش­گیاهی جاذب آلاینده­های شهری و گرد و غبار که غیر مستقیم به کاهش گرما و مقابله با سیل کمک می­کند.

-استفاده از سرمایه­های بخش خصوصی در حل مشکل فاضلاب.

-بهره برداری از انرژی­های پاک در جهت تصفیه آب، رفع آلاینده­ها و تغییر اقلیم.

راهبرد­های حداقل – حداکثر ( تهدیدها و نقاط قوت)

در این بخش باید برای دوری از تهدیدها، نقاط قوت را افزایش داد. استراتژی محافظه­کارانه (ST) در جهت راهبرد تنوعی:

- با توجه به نقش اصلی آب و هوا و چشم انداز­های طبیعی و زیستگاه­ها در جذب جمعیت با کاشت پوشش­گیاهی در منشاء حرکت ریزگرد­ها، و افزایش زهکش­ها از این تهدید­ها می‌توان دوری جست.

-با ایجاد منهل­های اضافی و لوله­های فاضلاب کمکی و احداث جوب­های سرپوشیده و چاه­های نیمه عمیق مجهز به پمپ­های لجن­کش، می­توان از تهدید فاضلاب و سیل و افزایش بارندگی در سطح شهر اهواز که زمینه مهاجرت مردم را فراهم نموده خلاص شد.

-اجرای روش­های مقابله با ریزگردها با در نظر گرفتن معیار­های زمان، کارآیی، هزینه­ها و تامین مواد، می­توان علل و عوامل مهاجرت بدلیل گرد و غبار و بیماری­های انسانی و اثرات اقتصادی و اجتماعی آن را به حداقل رساند.

راهبردهای حداقل – حداقل (تهدیدها و نقاط ضعف)

در این بخش نقاط ضعف را کاهش و از تهدیدات پرهیز می­کنیم استراتژیک تدافعی (WT) در جهت دفاعی و کاهشی: 

-کاشت پوشش گیاهی مقاوم به آلاینده در زمینه وزش باد که هم جاذب آلاینده باشد و هم بیماری­های ناشی از ریزگرد­ها کاهش یابد.

-ایجاد زهکش، زمینه عدم نشست زمین و موجب اصلاح خاک و جلوگیری از شوری آن شده و زمینه رضایتمندی شهوندان کشاورزان و عدم مهاجرت آنها را فراهم می­کند.

-با جبران کمبود نیروی متخصص در زمینه محیط زیست و پوشش گیاهی می­توان مخاطرات طبیعی شهر (سیل و گرد و غبار و نشست زمین و ....) به حداقل رساند.

-افزایش خدمات عمومی شهری و امکانات بالا برای گردشگران می­تواند باعث جذب سرمایه­ای شود که از این سرمایه می توان به مدیریت منطقه کمک نمود.

ماتریس ارزیابی استراتژیک مهاجرت مردم اهواز

برای تعیین وضعیت کلی راهبردهای منطقه، از ضریب نهایی هر بخش سوات استفاده شد. هر بخش ضریبی دارد که از مجموع ضرایب نهایی هر عامل به دست آمده است. ضریب هر بخش را در محور مربوطه پیدا می­کنیم و به هم دیگر وصل می­کنیم. شکلی ترسیم می­شود که به هر طرف که کشیده­تر و متمایل­تر بود، نشان دهنده وضعیت راهبردهای آن منطقه است. این ضرایب می­تواند یکی از موارد ذیل باشد:

راهبردهای تهاجمی، راهبردهای تدافعی، راهبردهای رقابتی، راهبردهای محافظه­کارانه

نقاط قوت: 129/3 نقاط ضعف: 174/3 فرصت­ها: 84/2 تهدیدها: 3

 

شکل 3: نمودار ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک مهاجرت مردم اهواز

ماخذ: نگارندگان

بر طبق نتیجه به دست آمده از شکل (3) راهبرد استراتژیک مهاجرت شهر اهواز به راهبرد حداقل-حداقل یا راهبرد  تدافعی (WT) نزدیک می­باشد در این بخش باید نقاط ضعف را کاهش و از تهدیدات پرهیز می­کنیم. استراتژیک تدافعی در واقع در جهت دفاعی و کاهشی است.

نتیجه­گیری و پیشنهادها

بررسی معیار­ها و امتیاز وزن­دار علل مهاجرت نیز نشان داد که از عوامل داخلی، بین نقاط قوت، مشکلات مربوط به عامل گرد و غبار با امتیاز 44/0 و بین نقاط ضعف، عامل تغییر آب و هوا با امتیاز 396/0 و از عوامل خارجی، جذب سرمایه­گذاری داخل و خارج استان با امتیاز 396/0 مهمترین عامل فرصت و آلودگی آب و خاک اهواز با امتیاز 460/0 مهمترین عامل تهدید مهاجرت شهر اهواز می باشد. همچنین نتایج ماتریس ارزیابی علل مهاجرت با مدل سوات نیز نشان داد جهت مقابله با مهاجرت مردم این شهر، بایستی از راهبرد تدافعی یا راهبرد حداقل- حداقل (WT) بهره جست. استراتژیک تدافعی در واقع در جهت دفاعی و کاهشی است. یعنی باید نقاط ضعف را کاهش و از تهدیدات پرهیز کنیم. استراتزی­های بدست آمده از راهبرد عبارتند از:

-کاشت پوشش گیاهی مقاوم به آلاینده در زمینه وزش باد که هم جاذب آلاینده باشد و هم بیماری­های ناشی از ریزگرد ها کاهش یابد.

-ایجاد زهکش، زمینه عدم نشست زمین و موجب اصلاح خاک و جلوگیری از شوری آن شده و زمینه رضایتمندی شهوندان کشاورزان و عدم مهاجرت آنها را فراهم می­کند.

-با جبران کمبود نیروی متخصص در زمینه محیط­زیست و پوشش­گیاهی می­توان مخاطرات طبیعی شهر (سیل و گرد و غبار و نشست زمین و ....) به حداقل رساند.

-افزایش خدمات عمومی شهری و امکانات بالا برای گردشگران می تواند باعث جذب سرمایه­ای شود که از این سرمایه می­توان هم به مدیریت منطقه کمک نمود و هم باعث جذب جمعیت شد.

نتیجه نهایی تحقیق حاکی از آن است که با وجود توانمندی­های بالقوه مهاجرت شهر اهواز، نقاط ضعف و تهدید­ها مانع از انجام برنامه­ریزی صحیح و مدون در جهت رسیدن به توسعه پایدار شهری در اهواز می­باشد. ضرایب مدل سوات به ما نشان داد که از بین راهبردها و عوامل، راهبرد تدافعی اهمیت بیشتری داشته و می تواند در پیشبرد اهداف مقابله با مهاجرت این شهر موثر بوده و ما را به سمت تقویت و توسعه آن هدایت کند. ضمن اینکه ضریب نهایی هر بخش مشخص نمود که از عوامل درونی، نقاط ضعف و از عوامل بیرونی، تهدیدها مانع مهاجرت می­باشند. که در این صورت بایستی در جهت کاهش ضعف عوامل مهاجرت و از بین بردن تهدید­ها گام برداشت.

پیشنهاد می­شود جهت مدیریت مهاجرت مردم شهر اهواز، از مطالعات افراد متخصص در حوزه تغییر اقلیم، منابع­آب، آلودگی­ زیست­محیطی و فاضلاب و....که زمینه­های اصلی مهاجرت هستند استفاده گردد. همچنین تقویت فرهنگ عمومی و رفع حداقل مشکلات شهری و افزایش خدمات عمومی و بالا بردن امنیت نیز می­تواند به عدم تحرک مردم کمک شایانی نماید. توصیه­های سیاستی و مدیریتی این تحقیق این است که اصلاح خاک و آب آشامیدنی، کاشت پوشش­گیاهی جاذب آلاینده­های شهری و مقابله با آلودگی زیست­محیطی و گرد و غبار و بهره برداری از انرژی خورشیدی در جهت تصفیه آب آلوده شهری و تامین برق شهری و حرکت در جهت ایجاد ساختمان­های هوشمند، همچنین جذب سرمایه­های داخلی و خارجی به استان خوزستان و شهر اهواز، ضمن تقویت بنیه توسعه پایدار شهری، زمینه عدم مهاجرت مردم و نخبگان را فراهم خواهد ساخت.

تشکر و قدردانی

این مقاله برگرفته از رساله دکتری نویسنده است. بدین وسیله نویسنده از اساتید محترم راهنما و مشاور این رساله کمال تشکر و قدردانی را دارد.

 

 

 

 

 

منابع و مآخذ

1) ابراهیم‌زاده، عیسی، واسمعیل‌نژاد، مرتضی (1395). پناهندگان اقلیمی چالش آینده و تحولات منطقه ای خراسان جنوبی. مجله جغرافیا و توسعه. 48، 18-1.

2) اخوان کاظمی، مسعود، طیبه، سادات حسینی، وبهرامی پور، فرشته (1398). واکاری تاثیر تغییرات اقلیمی بر امنیت بین المللی. فصلنامه مطالعات روابط بین المللی، 12(46)، 9-39.

3) اخوان کاظمی، مسعود، و ویسی، سارا (1395). تحلیل تاثیر تغییرات آب و هوایی و چالش ها و فرصت های حاصل از آن بر بحران های منطقه ای. پژوهش های جغرافیای انسانی، 48 (1)، 69-87.

4) امانپور، سعید، علی ثانی، عظیم، و حسینی شه‌پران، نبی اله (1400). سنجش متغیر های اثر گذار بر شکل گیری مهاجرت معکوس در بخش مرکزی شهرستان دزفول. فصلنامه علمی نگرش های نو در جغرافیای انسانی. 13(4)، 223-245.

5) بیگدلی‌راد، وحید، وملکی، شهرام (1401). ارزیابی و اولویت بندی مخاطرات انسانی بر ناپایداری منابع طبیعی و محیط زیست روستایی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان البرز استان قزوین). پژوهش های علوم کشاورزی پایدار. 2 (3)، 14-1.

6) پریزادی، طاهر (1393). برنامه ریزی راهبردی با رویکرد توانمند سازی اجتماعی و ارتقاء محیطی سکونتگاه های غیر رسمی منطقه ماسور خرم آباد، فصل نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 6(22)، 29-54.

7) جهانگیرپور، درنا، وبخشوده، محمد (1399). تاثیر تغییر اقلیم بر مهاجرت روستائیان در ایران. پژوهش های محیط زیست. 11(21)، 133-142.

8) حبیبی، کیومرث، خلیلی، امین، همتی، گلشن، و ویسی، صلاح (1400). تحلیل همبستگی تحرکات فضایی جمعیت و چالش های زیست محیطی در ایران. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری، منطقه ای. 11(41)، 81-112.

9) حسین پور، محمد علی، محمودی، سعید، زمانی، مهدی، و جالینوس نیا، علیرضا (1398). ارزیابی اثرات تغییرات اقلیم بر مهاجرت از دیدگاه های سازگاری و آسیب پذیری و تاب آوری و امنیت و عدالت اقلیمی، ششمین کنفرانس منطقه ای تغییر اقلیم. تهران، 28 اسفند 1398.

10) حیدری، محمد جواد (1394). سازماندهی و توانمندسازی سکونتگاه های غیر رسمی در شهر زنجان، مطالعه موردی محله اسلام آباد، فصل نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 7(26،) 151-175.

11) زندمقدم، محمدرضا (1401). روند توسعه فیزیکی شهر فیروزکوه و تاثیر آن بر محیط زیست منطقه، فصل نامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 14(51)، 23-48.

12) ساسانفر، امیر، همتی، علی، ومحمدی، حسین (1400). بررسی و تحلیل ژئوپلتیکی تاثیرات بحران مهاجرت (داخلی و خارجی) بر توازن ژئواکونومیک مناطق جغرافیایی ایران. فصلنامه جغرافیا برنامه‌ریزی منطقه ای. 11(42)، 309-342.

13) سواری، مسلم، ولیموئی، محمد (1401). تدوین راهبردی کاهش مهاجرت روستا به شهر در استان خوزستان. فصلنامه انجمن جمعیت شناسی ایران، 17(33)، 237-267.

14) شهبازین، سعیده، وکلانتری بنارکی، سیده‌زهرا (1400). بررسی امید مهاجرت در مناطق شهری. روستایی ایران در سال 95. مطالعات جمعیتی. 6(12)، 235-262.

15) صفایی پور، مسعود، ومحلی، یوسف (1396). عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت از شهر اهواز با استفاده از مدل معادلات ساختار و تکنیک تحلیل سلسله مراتبی فازی. مجله مطالعات محیطی هفت حصار. 6(22)، 81-96.

16) غفاری‌نسب، اسفندیار، وایمان، محمدتقی (1395). مردم‌نگاری شهری برای‌واکاری مسائل اجتماعی و فرهنگی شهرها. فصلنامه مطالعات جامعه شناختی (مطالعات شهری)، 6(18)، 77-92.

17) فاضل‌نیا، غریب، وجهانتیغ، حسنعلی (1398). بررسی پیامد های مکانی و فضایی خشکسالی اقلیمی در مناطق روستایی شهرستان کازرون. فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، 6 (2)، 145-157.

18) کرمی‌نسب، صدیقه، ورضا شهبازی، حسین (1398). نقش مخاطرات طبیعی (خشکسالی) در مهاجرت روستایی بخش کردیان شهرستان جهرم. مجله جغرافیا و روابط انسانی. 1(4)، 411-401.

19) کریمی، صادق، یاسرصباحی گراغانی، یاسر، وحسام‌پور، امیر (1394). نقش عوامل آب وهوایی موثر بر روند مهاجرت دو سوی اجباری روستاهای جبالبارز شمالی به شهرستان جیرفت. دومین کنفرانس علمی پژوهش های افق های نوین در علوم جغرافیا و برنامه ریزی معماری و شهرسازی، 16 اسفند ، تهران

20) محمدی، سعدی، رستمی، شاه بختی، طالشی، مصطفی، وسلطانی‌مقدس، ریحانه (1395). نقش عوامل طبیعی در ناپایداری سکونتگاه های روستایی در منطقه کوهستانی و پایکوهی زاگرس (مطالعه موردی: مریوان و سرو آباد). مجله جغرافیا و توسعه. 14(43)، 133-158.

21) مرادی مسیحی، واراز (1381). برنامه ریزی استراتزیک در کلان شهرها به ضمیمه استراتزیک شهر لندن، نشر شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، جلد اول، تهران.

23) نصیری‌هندخاله، اسماعیل، حسینی فر، سید حسن، واحمدی، علی (1395). تاثیر مهاجرت بر توسعه شهری بابل با استفاده از مدل Swot مورد مطالعه شهر بابل. دو فصلنامه پژوهش های بوم شناسی. 7 (14)، 66-55.

24) Alvarez, M., Bernard, A., & Lieske, S. N. (2021). Understanding internal migration trends in OECD countries. Population, Space and Place, 27(7), e2451.

25) Castelli, F. (2018). Drivers of migration: why do people move?. Journal of travel medicine, 25(1), tay040.

26) Debnath, M., & Nayak, D. K. (2020). Assessing drought-induced temporary migration as an adaptation strategy: Evidence from rural India. Migration and Development, 11(3), 521-542.

27) Donner, S. D., & Webber, S. (2014). Obstacles to climate change adaptation decisions: a case study of sea-level rise and coastal protection measures in Kiribati. Sustainability Science, 9(3), 331-345.

28) Duijndam, S. J., Botzen, W. J., Hagedoorn, L. C., & Aerts, J. C. (2022). Anticipating sea‐level rise and human migration: A review of empirical evidence and avenues for future research. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 13(1), e747.

29) Eshetu, F., Haji, J., Ketema, M., & Mehare, A. (2023). Impact of Rural Out-Migration on Vulnerability to Rural Multidimensional Poverty in Southern Ethiopia. Journal of International Migration and Integration, 24(3), 1175-1209.

30) Garðarsdóttir, Ó., Bjarnason, T., Jónsson, S. H., & Shuttleworth, I. (2021). Is internal migration declining in Iceland? Intensities, geographical patterns and population composition 1986–2017. Population, Space and Place, 27(7), e2339.

31) Jarawura, F. X. (2021). Dynamics of drought-related migration among five villages in the Savannah of Ghana. Ghana Journal of Geography, 13(1), 103-125.

32) Nabong, E. C., Hocking, L., Opdyke, A., & Walters, J. P. (2023). Decision‐making factor interactions influencing climate migration: A systems‐based systematic review. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 14(4), e828.

33) Nepal, S., Tripathi, S., & Adhikari, H. (2021). Geospatial approach to the risk assessment of climate-induced disasters (drought and erosion) and impacts on out-migration in Nepal. International Journal of Disaster Risk Reduction, 59, 102241.

34) Nurse, L. A., McLean, R. F., Agard, J., Briguglio, L. P., Duvat-Magnan, V., Pelesikoti, N., ... & Webb, A. (2014). Small islands. Climate change 2014: Impacts, adaptation, and vulnerability. Part B: Regional aspects. Contribution of working group II to the fifth assessment report of the intergovernmental panel on climate change, pp-1613.

35) Obi, C., Bartolini, F., Brunori, G., & D'Haese, M. (2020). How does international migration impact on rural areas in developing countries? A systematic review. Journal of Rural Studies, 80, 273-290.

36) Piguet, E. (2022). Linking climate change, environmental degradation, and migration: An update after 10 years. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 13(1), e746.

 

---

[1] 1 . نویسنده مسئول

[2] . Castelli and Notes

[3] . Ravenstein

[4] 1 . Alvarez

[5] 2 . Garoarsdottir et al

[6] 3 . Nabong et al

[7] 4. Piguet

[8] 5. Jarawura

[9] 6. Nourse and Mclean 

[10] 7 . FAO

[11] 8 . Obi et al

[12] 9. Debnath and Nayak

[13] 10. Donner and Webber

[14] 11.Nepal et al

[15]

[16]  . Nepal

[17] 1 . Duijndam et al

[18] 2. Swot

[19] 1. Strengths

[20] 2 . Weaknesses

[21] 1 . Opportunities

[22] 2. Threats