تبیین نقش مکانهای سوم در ارتقاء کیفیت محیط شهری(مطالعه موردی: مناطق هشتگانه شهر اهواز)
الموضوعات :حسن حویزاوی 1 , دکتر حمید صابری 2 , دکتر مهری اذانی 3 , دکتر فرشته احمدی 4
1 - دانشجوی دکتری، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2 - دانشیار، گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
3 - استادیار، گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
4 - استادیار، گروه شهرسازی ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد ،ایران.
الکلمات المفتاحية: مکان سوم, کیفیت محیط شهری, شهر اهواز, آینده پژوهی,
ملخص المقالة :
مکانهای سوم به مثابه تجلی گاه فرهنگ، هویت وتمدن، بستری مطلوب برای دستیابی به دیدگاهی جامع نسبت به کیفیت محیط های شهری و کیفیت زندگی شهروندان به شمار می روند. هدف از این پژوهش تبیین نقش مکانهای سوم شهری در ارتقاء کیفیت محیطی شهر اهواز است. این پژوهش با رویکردی کمَی، به شیوه پیمایشی و با اتکا بر مطالعات کتابخانه‌ای- اسنادی و روش دلفی هدفمند برای شناسایی شاخصهای مفهومی، در سال 1402 در شهر اهواز انجام شد. جامعه آماری اول کلیه شهروندان اهوازی 885000 نفر در سال 1395 میباشند، که به وسیله فرمول کوکران تعداد 390 نفر به عنوان حجم نمونه و به صورت تصادفی به وسیله پرسشنامه محقق ساخته مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آزمون‌های ANOVA، تحلیل رگرسیون، T تک نمونه‌ای، تحلیل اثرات متقاطع و... استفاده شد. جامعه آماری دوم 100 نفر متخصص و کارشناس از میان مدیران مسئولین و فعالان مدیریت شهری میباشند، که تعداد 30 نفر به عنوان حجم نمونه به وسیله پرسشنامه هدفمند و از طریق روش گلوله برفی انتخاب شدند. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از تکنیک تحلیل اثرات متقاطع و با استفاده از برنامه MICMAC به تحلیل مؤلفه‌های مکانهای سوم و کیفیت محیطی شهر اهواز پرداخت. با استفاده از روش دلفی 55 مؤلفه و در 10 بعد، به عنوان شاخصهای مکان سوم و کیفیت محیط استخراج شدند. پس از بررسی چگونگی و میزان اثرگذاری ۵۵ عامل یادشده، ۱۱ عامل کلیدی که بیشترین نقش را در وضعیت آینده کیفیت محیطی شهر اهواز داشتند، انتخاب شدند. یافتهها نشان می‌دهد، تمامی 10 شاخص بررسی شده بالاتر از میانگین مبنا (3) بودند. همچنین در مدل رگرسیونی مشخص شد، متغیرهای پیشبین حدود (741/0= R2) از واریانس متغیر ملاک (کیفیت محیط) را تبیین میکنند. و منطقه 6 (میانگین 08/4) برتری بیشتری نسبت به سایر مناطق 8 گانه اهواز از لحاظ کیفیت محیطی داشت. کیفیت محیط و میزان رضایت شهروندان اهوازی از مکانهای سوم شهری با توجه به فرهنگ بومی ساکنین این شهر، ارتباطی تنگاتنگ با وضعیت مکانهای سوم این شهر (با بار عاملی0/722) دارد.
1) حاتمی گلزاری، الهام و زینالی عظیم، علی (1399). واکاوی نقش مکان های سوم در طراحی معماری بازار شهر تبریز. دومین کنفرانس مدیریت شهری، و شهرسازی و معماری با رویکرد اقتصاد و عمران شهری، تبریز.
2) حدیدی ماسوله، نسترن، قلعه نویی، محمود و نعمتی‌مهر، مرجان، (1391). مکانسازی و مکان سوم؛ عملکرد اجتماعی عرصه عمومی (طراحی محور ساغریسازان رشت)، پایان نامه کارشناسی ارشد، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده معماری و شهرسازی.
3) دانش پژوه، حمید، و مدیری، الیاس، (1393). هویت مکان و مکانسازی، تهران، انتشارات آذرخش.
4) ساسانی، سجاد، تقی‌پور، محمدرضا، وعوضی دارنجانی، سجاد، (1400). مطالعه نقش محورهای پیاده در ارتقاء کیفیت محیط شهری، ششمین همایش بین المللی عمران، معماری و شهر سبز پایدار، همدان.
5) سالاری‌پور، علی اکبر، رمضانی، حمیدرضا، مهرجو، مهرداد، و قربان زاده، نگین، (1398). بررسی تاثیر کیفیت مکانهای سوم شهری بر حس تعلق شهروندان مطالعه موردی: پیاده راه فرهنگی- تاریخی رشت، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 10(38)، 52-37.
6) شیخی، حجت، و میرزاد، نجمه، (1392). بررسی نقش فضاهای عمومی شهر در بهبود کیفیت محیط شهری (نمونه موردی شهر شیراز)، اولین کنفرانس ملی معماری و شهرسازی اسلامی و ترسیم سیمای شهری پایدار با گذر از معماری ایرانی- اسلامی و هویت گمشده آن، زاهدان.
7) عبدالله زاده فرد، علیرضا.، رمضانی، فاطمه، و امیدوار، فرهاد، (1395). تعیین و بررسی مولفه های طراحی مکان سوم با هدف افزایش تعاملات اجتماعی نمونه موردی خیابان ستارخان شیراز، اولین کنفرانس ملی معماری اسلامی، میراث شهری و توسعه پایدار، تهران، موسسه بین المللی ایرانیان، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری استان تهران.
8) محمدزاده، حسین.، رازیان، خسرو، و رازیان، داود، (1397). نقش مکان سوم در ارتقاء عملکرد فضاهای شهری، ششمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم جغرافیا، معماری و شهرسازی ایران، تهران.
9) مدیری، آتوسا و داودی، الهام، (1394). بررسی نقش مکانهای سوم بر ارتقاء زندگی اجتماعی شهر زنجان دربازۀ زمانی انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی (مطالعۀ موردی: محدودۀ سبزه میدان شهر زنجان- ایران)، پژوهش های جغرافیای انسانی، 3(49)، 570-533.
10) معاونت برنامه ریزی شهرداری اهواز، (1400). گزیده اطلاعات مناطق، نواحی و محلات کلانشهر اهواز، ویرایش سوم، انتشارات روابط عمومی و امور بین الملل شهرداری اهواز.
11) ناصحی، هاجر، صابری، حمید، قائد رحمتی، صفر، وخادم الحسینی، احمد، (1401). تبیین نقش مکان های سوم در پایداری اجتماعی شهر اصفهان، نشریه علمی کاوش های جغرافیایی مناطق بیابانی، 10(1)، 217-237.
12) نوذری، مژده و شریفیان، محمدامین، (1393). راهکارهای ارتقاء تعاملات اجتماعی در شهر تهران بر پایه نظریه مکان سوم اولدنبرگ بررسی موردی: خیابان لاله زار تهران، اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، تهران.
13) Atkinson, R. (2003). Domestication by cappuccino or a revenge on urban space? Control and empowerment in the management of public spaces. Urban studies, 40(9), 1829-1843.
14) Behzadpour, Mohammad, Ghiasvand, Abolfazl & Behnaz Montazer. (2019) Profiles of the authors of the article Comparative study of physical components of social stability in old and new urban neighborhoods (Case study: Hashtgerd old and new city), Journal of Sustainable Architecture and Urban Planning, Volume: 7, Issue: 1, 177-196. [In Persian].
15) Lamit, H. B., Ghahramanpouri, A., Nia, S. S., & Torabi, M. (2012). IDENTIFYING “THIRD PLACES” IN RELATION TO BUSINESS PREMISES IN MELDRUM WALK. Polymers &Polyme.
16) Dutta, S., Bardhan, S., & Bhaduri, S. (2013). Patterns of urbanization and environmental quality in the context of Indian cities. Environment and Urbanization Asia, 4(2), 287-299.
17) Goosen, Z., & Cilliers, E. J. (2018). Third places for social sustainability: A planning framework based on local and international comparisons. International Journal of Urban and Civil Engineering, 12(3), 260-264.
18) Jeffres, L. W., Bracken, C. C., Jian, G., & Casey, M. F. (2009). The impact of third places on community quality of life. Applied research in quality of life, 4, 333-345.
19) Hanks, L., Zhang, L., & Line, N. (2020). Perceived similarity in third places: Understanding the effect of place attachment. International Journal of Hospitality Management, 86, 102455.
20) Hafez Fargan Tek, Mehdi., Farrokhi, Maryam. (2022) The authors of the article compiled a conceptual model of urban space redesign with an emphasis on the characteristics of the third place in order to improve nightlife, The second international conference on architecture, civil engineering, urban planning, e nvironment and horizons of Islamic art in the statement of the second step of the revolution, [In Persian].
21) Kazemzadeh, Nassrin, Mirzaei, Faramarz. (2021) The identity of third place in the "khan alkhalily" for naguib Mahfouz According to "Ray Oldenbergs" theory. Lasan Mobin, Year 12, No. 43: 62-43. [In Persian].
22) Lee, N. (2022). Third place and psychological well-being: The psychological benefits of eating and drinking places for university students in Southern California, USA. Cities, 131, 104049.
23) Markoç, İ. (2019). Twitter in the context of Oldenburg’s Third Place Theory. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 79-89.
24) Mahvari, Parissa., Ghalehnoee, Mahmoud., Mokhtarzadeh, Safoora. (2020) Evaluating the quality of urban space based on the place-making approach: emphasizing on the access quality in the Imam Ali square, Motaleate Shahri, 9(35):60-47. [In Persian].
25) Mehta, V., & Bosson, J. K. (2010). Third places and the social life of streets. Environment and behavior, 42(6), 779-805.
26) Memarovic, N., Fels, S., Anacleto, J., Calderon, R., Gobbo, F., & Carroll, J. M. (2014). Rethinking third places: Contemporary design with technology. The Journal of Community Informatics, 10(3).
27) Nasehi, Hajar., Saberi, Hamid., Ghaedrahmari, Safar., Khademelhoseiny, Ahmad. (2022) Explain Role Third urban place in social sustainability of Isfahan, Journal of Geographical Research on Desert Areas, 10(1): 217-237. [In Persian].
28) Nasehi, Hajar., Saberi, Hamid., Ghaedrahmari, Safar., Khademelhoseiny, Ahmad. (2022) The urban third Places and Social Sustainability of Isfahan city areas. Journal of Future Cities Vision,3(2):95-111.[In Persian].
29) Nahiduzzaman, K. M., Aldosary, A., Ahmed, S., Hewage, K., & Sadiq, R. (2020). Urban cohesion vis-a-vis organic spatialization of “Third places” in Saudi Arabia: The need for an alternative planning praxis. Habitat International, 105, 102258.
30) Rosenbaum, M. S. (2006). Exploring the social supportive role of third places in consumers' lives. Journal of Service Research, 9(1), 59-72.
31)Tumanan, M. A. R., & Lansangan, J. R. G. (2012). More than just a cuppa coffee: A multi-dimensional approach towards analyzing the factors that define place attachment. International Journal of Hospitality Management, 31(2), 529-534.
32) Sweeney, J., & Rosenbaum, M. (2010). The Role of Third Places in Reduction of Mental Fatigue. In Australian and New Zealand Marketing Academy Conference 2010: Doing More with Less (pp. 1-9). University of Canterbury.
33) Viinikka, A., Tiitu, M., Heikinheimo, V., Halonen, J. I., Nyberg, E., & Vierikko, K. (2023). Associations of neighborhood-level socioeconomic status, accessibility, and quality of green spaces in Finnish urban regions. Applied Geography, 157, 102973.
34) Wafai, Neshat. (2022) A study on the effect of general features of third places on social interactions, 7th International Conference on Research in Science and Engineering and 4th International Congress on Civil Engineering, Architecture and Urban Planning of Asia. [In Persian].
35) Whyte, W. H. (2012). City: Rediscovering the center. University of Pennsylvania Press.
36) Waxman, L. (2006). The coffee shop: Social and physical factors influencing place attachment. Journal of Interior Design, 31(3), 35-53.
37) Zhou, M. (2012). Public space use in New York City, its relationship to space design character, surrounding context, and user's perception of publicness through space management and control (Doctoral dissertation, Columbia University).
38) Zhuang, Z. C., & Lok, R. T. (2023). Exploring the wellbeing of migrants in third places: An empirical study of smaller Canadian cities. Wellbeing, Space and Society, 4, 100146.
