جایگاه اجتماعی زنان از نگاه پیامبر صلی الله علیه و آله با تکیه بر تحلیل حوادث زندگی نسیبه بنت کعب

الموضوعات : فقه و تاریخ تمدّن

امیرحسین منصوری نوری ¹ , سید علی حسینی ²

1 - دانشگاه شهید رجایی
2 - حوزه علمیه مروی

تاريخ الإرسال : 24 الأحد , ذو الحجة, 1445 تاريخ التأكيد : 23 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1446 تاريخ الإصدار : 21 الثلاثاء , رجب, 1446

الکلمات المفتاحية: نسیبه بنت کعب, حضور اجتماعی زنان, بیعت زنان, شرکت زنان در جنگ, شرکت زنان در عبادات عمومی,

ملخص المقالة :

باتوجه به حساسیت حضور زنان در اجتماع از منظر مسلمانان، پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این پرسش اصلی که «جایگاه اجتماعی زنان از نگاه پیامبر صلی الله علیه و آله با تکیه بر تحلیل حوادث زندگی نسیبه بنت کعب چیست؟» شگل گرفته است. نگارندگان این جستار با روش توصیف و تحلیل با ابزار کتابخانه وقایع زندگی نسیبه به این نتیجه رسیده‌اند که به دلیل نبود روایتی مبنی بر اعلام نارضایتی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و همچنین یافت نشدن نقل معتبر تاریخی مبنی بر جلوگیری از حضور نسیبه و سایر زنان در اجتماع، حضور زنان از منظر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بلا‌اشکال و حتی در مواردی ضروری بوده است. تاریخ پژوهان برای تحلیل مبتنی بر تاریخ به شناسایی زنان و مردان مؤثر در آن اهتمام دارند؛ همواره نقش زنان تاریخ‌ساز در تحلیل تاریخ مؤثر بوده ‌است به ویژه زمانی‌که این تاریخ به معصوم علیهم‌السلام منتهی می‌شود؛ چرا که رفتار اجتماعی زنان در مرئی و منظر معصومین علیهم‌السلام بوده و نحوه تعامل معصومین با این رفتارها می‌تواند جایگاه اجتماعی زنان را روشن و قابل استناد به دین کند. از این‌رو برخورد معصومین علیهم‌السلام با نقش‌پذیری زنان در جامعه بسیار حائز اهمیت خواهد بود. علی‌رغم اذعان همگان به این اهمیت و ضرورت اما متأسفانه چنان‌که باید به نقش پذیری اجتماعی زنان در صدر اسلام پرداخته نشده است از این‌رو ضروری است که پژوهش‌هایی در مورد این افراد و این قشر از جامعه صورت گیرد. زنانی در تاریخ اسلام وجود دارند که شاید نام و آوازه آن‌ها کم‌تر شنیده شده ‌است ولی اثر و عملکرد آن‌ها در زمان و جامعه خودشان بیشتر از نامشان درخشیده است. یکی از این زنان نقش‌آفرین نسیبه بنت کعب بوده است که در مناسبات سیاسی، جنگ‌ها و فعالیت‌های اجتماعی حضور داشته و کارهای مؤثری انجام داده است. تحلیل شخصیتی او در بستر تاریخ پیامبر صلی الله علیه و آله می‌تواند پاسخ‌گوی پرسش اصلی مقاله حاضر که «تحلیل جایگاه اجتماعی زنان از نگاه پیامبر صلی الله علیه و آله با تکیه بر نقش نسیبه بنت کعب در صدر اسلام چگونه است؟» باشد.

المصادر:

قرآن کریم،ترجمه ناصر مکارم شیرازی
ابن ابی الحدید، عبد الحمید ، شرح نهج البلاغه،مکتبة آیة الله العظمی المرعشي النجفي ،قم،بی‌تا
ابن الأثير،علی بن محمد،اسدالغابة، دارالكتاب العربي، لبنان، چاپ اول، 1410 هـ - 1990 م.
ابن سعد، محمد ، الطبقات الکبری، دار الكتب العلمية، بيروت، چاپ اول، 1410 هـ - 1990 م.
ابن شهرآشوب‌،محمد،مناقب آل أبي طالب ،قم ‌، چاپ اول،‌1379 ق
ابن عدي الجرجاني ، أبو أحمد ، الكامل في ضعفاء الرجال، الكتب العلميه،لبنان،چاپ‌اول 1418هـ1997م.
الأصبهاني، أبو نعيم، حلية الأولياء وطبقات الأصفياء، دار الكتاب العربي - بيروت ، 1394هـ - 1974م
البَلَاذُري، أحمد بن يحيى ، انساب الاشراف، دار الفكر، بيروت، چاپ اول، 1417هـ - م1996
الترمذي، محمد بن عيسى، سنن الترمذی، مكتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي ،مصر،چاپ دوم، 1395
جمعی از نویسندگان، دانشنامه امام علی علیه السلام، پايگاه تخصصي عاشورا،https://lib.efatwa.ir
حجاج، مسلم،صحیح مسلم، دار إحياء التراث العربي، بيروت،بی‌تا
حسون ، محمد، اعلام النساء المؤمنات، دار الأسوة للطباعة والنّشرالمناقب،تهران،بی‌تا.
الحميري، ابن هشام، السیرة النبویة ،مكتبة محمد علي صبيح و أولاده ،مصر. بی‌تا
الذهبي، شمس الدين، سير أعلام النبلاء، دار الحديث، القاهرة،1427هـ-2006م
الذهبي ، شمس الدين، ميزان الاعتدال في نقد الرجال، دار المعرفة للطباعة والنشر، بيروت – لبنان،چاپ اول، 1382 هـ - 1963 م.
سبحانی تبریزی، جعفر، فروغ ابدیت،بوستان کتاب، قم، ۱۳۸5ش
شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق
صادقي اردستاني، احمد، زنان دانشمند و راوى حدیث،بوستان کتاب، قم،1388ش
العسقلاني، ابن حجر، الإصابة في تمييز الصحابة، دار الكتب العلمية ، بيروت، چاپ اول - 1415 ه
قمی،عباس، سفينة البحار و مدينة الحکم و الأثار، آستان قدس،مشهد، 1388 هجری شمسی
القمي، علي بن ابراهيم‌،تفسير القمي،دار الكتاب‌،قم،اول.1404ق
الكلبي، أبو المنذر هشام بن محمد بن السائب، نسب معد و الیمین الکبیر، مكتبة النهضة العربية،بی‌جا، چاپ، 1408 هـ - 1988 م
مجلسی، محمدباقر ،بحارالانوار ،بیروت،موسسه الوفاء،1403ه.
المزی، جمال الدين ،تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، مؤسسة الرسالة ،بيروت، چاپ اول، 1400 – 1980م.
میرخواند، محمد ،تاریخ روضة الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفاء،اساطیر،1389،بی‌جا
الواقدي، محمد بن عمر، المغازی، الأعلمي،بیروت. بی‌تا
الواقدي، محمد بن عمر،فتوح الشام،دار الكتب العلمية،بیروت، چاپ اول 1417هـ - 1997م.