بررسی دیدگاه امام خمینی(ره) در تفویض و توکیل وکالت اجتماعی
الموضوعات :
1 - رشته فقه و مبانی حقوق اندیشه امام خمینی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد/ایران
الکلمات المفتاحية: توکیل, تفویض, وکالت اجتماعی, وکالت استقلالی, وکلای متعدد.,
ملخص المقالة :
«وکالت اجتماعی» نهادی است که سابقه‌ای به قدمت فقه اسلامی دارد و بررسی و نقد آن ضروری می‌نماید. دو اصطلاح «توکیل وکالت» و «تفویض وکالت» از جمله مسائلی است که مورد تحلیل قرار گرفته است و از این رهگذر «وکالت اجتماعی» نیز متأثر خواهد شد. امام خمینی(ره) با نقد دیدگاه برخی متفکران و بیان شیوۀ جدیدی در تعریف و توزیع عناصر وکالت اجتماعی در صدد ایجاد رویه‌ای واحد و کاربردی در مقولۀ وکالت اجتماعی می‌باشد. پژوهش حاضر پس از بررسی مبانی موضوع فوق با روشی توصیفی- تحلیلی و بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای با هدف بیان نقش توکیل و تفویض در وکالت اجتماعی چنین نتیجه می‌گیرد که اولاً وکالت در تعریف و بیان امام خمینی(ره) باب تازه‌ای را پی‌ریزی نموده که قابل تأمل و بررسی است. دوم این که توکیل و تفویض در مرحلۀ عمل از منظر امام خمینی(ره) هیچ تفاوتی با یکدیگر نداشته و اختلاف میان فقها وخصوصا حقوقدانان معاصردر این مقوله صرفاً لغوی است. سوم این که استقلال وکلای متعدد امری خلاف ظاهر است و باید اثبات شود. چهارم این که تفویض و توکیل به غیر منفرداً و مجتمعاً امکان پذیر بوده و شرایط هر یک بر اساس اذن موکل و حدود اختیار وکلا قابل تبیین است که این مهم با مبانی فقهی اسلام سازگارتر می¬نماید.
1. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
2. ابن زهره، حمزة بن علی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم: موسسة الامام الصادق (ع)، 1417ق.
3. ابن فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق.
4. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم: نشر ادب حوزه، 1363ق.
5. اصفهانی، راغب، مفردات الفاظ القرآن، چ2، قم: طلیعة النور، 1427ق.
6. الماسی، نجاد علی؛ مدنی، مهسا، «تمایز توکیل به غیر و تفویض وکالت»، حقوق تطبیقی، 102، ج10، ش2، 1393، صص45تا66.
7. امامی، سید حسن، حقوق مدنی، چ9، بی¬جا: انتشارات اسلاميه، ۱۳۷۲.
8. امیر معزي، احمد، نیابت در روابط تجاري و مدنی، چ2، تهران: نشر دادگستر، 1388.
9. باریکلو،علیرضا، حقوق مدنی 7،عقود معین2،عقود مشارکتی ،توثیقی و غیر لازم، چ1، تهران: انتشارات مجد، 1388.
10. بجنوردی، سید محمدحسن، القواعد الفقهیة، چ1، قم: نشر الهادی، 1419ق.
11. بحرانی، یوسف، حدائق الناضرة، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1405ق.
12. بهبهانی، سیدعلی، الفوائد العلیة، چ2، اهواز: مکتبة دار¬العلم، 1405ق.
13. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مجموعه محشی قانون مدنی، تهران:گنج دانش، 1391.
14. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دایرة المعارف حقوق مدنی و تجارت، چ1، تهران: کتابخانه گنج دانش، 1388.
15. حسینی عاملی، سیدمحمدجواد، مفتاح الکرامۀ فی شرح القواعد العلامۀ، چ1، قم: موسسه نشر اسلامی، 1419ق.
16. خردمندی، سعید، وکالت در حقوق تجارت و تطبیق آن با فقه، قم: انتشارات بوستان کتاب، 1382.
17. خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیله، تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، 1392ق.
18. خمینی، سید روح الله، مکاسب المحرمة، چ3، قم: موسسۀ اسماعیلیان، 1410ق.
19. خوانساری، سید احمد، جامع المدارک، چ2، قم: موسسه اسماعیلیان، 1405ق.
20. سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام، چ4، قم: مكتب آية الله العظمى السيد السبزواری، 1413ق.
21. سبزواری، محمدباقر، کفایة الاحکام، چ1، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1423ق.
22. شهابی، محمود، ادوار فقه، چ2، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1366.
23. شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیة، چ1، قم: دارالفکر، 1418ق.
24. شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضۀ البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چ2، قم: نشر داوری، 1410ق.
25. شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام، چ1، قم: مؤسسة المعارف اسلامية، 1413ق.
26. شیخ انصاری، مرتضی بن محمد امین، مکاسب، حواشی میرزا فتاح تبریزی، قم: نشر دهاقانی، 1373ق.
27. شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامية، چ3، تهران: المكتبة المرتضوية لاحياء الآثار الجعفرية، ۱۳۸۷ق.
28. صفایی، حسین، حقوق مدنی، چ3، تهران: نشر میزان، 1384.
29. طاهری ، حبیب الله، حقوق مدنی 6 و 7، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1375.
30. طباطبائی حائری، سید علی بن محمد، ریاض المسائل، چ1، قم: مؤسسة آل البیت، 1418ق.
31. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، چ1، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی، 1423ق.
32. طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، تکملة العروة الوثقی، چ1، قم: کتابفروشی داوری، 1414ق.
33. علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، چ1، قم: موسسه آل البیت، 1414ق.
34. ..................................... ، تحریر الاحکام الشرعیة، قم: مؤسسه امام صادق(ع)، 1420ق.
35. علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی احکام الشرعیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1374.
36. غروی اصفهانی، محمد حسین، حاشیه کتاب المکاسب، قم: دارالمصطفی الحیاء التراث، 1419ق.
37. فاضل آبی، حسن بن ابی طالب، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، قم: موسسه نشر اسلامی، 1408ق.
38. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، چ2، لبنان: مؤسسه دارالهجرة، 1410ق.
39. فلاحی، آزاد؛ ابوالمحمدی، محمدرسول، «نگرشی تطبیقی به تفویض طلاق در فقه اسلامی، حقوق ایران و مصر»، مبانی فقهی حقوق اسلام، سال 12، ش24، 1398، ص141تا171.
40. فیومی، احمد بن محمد، مصباح المنیر، قاهره: دارالکتب العلمیه، 1928م.
41. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن(فارسی)، تهران: دارالکتاب الاسلامیة، 1352ق.
42. قرشی، سید علی اکبر، مفردات نهج البلاغه(فارسی)، چ1، تهران: موسسه فرهنگی نشر قبله، 1377.
43. کاتوزیان، ناصر، اعمال حقوقی، قرارداد و ایقاع، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار، 1371.
44. کاتوزیان، ناصر، عقود معین، چ1، ، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار، 1362.
45. کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی «وقایع حقوقی، مسئولیت مدنی»، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار، ۱۳۹۲.
46. کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی «درس هایی از عقود معین»، چ23، تهران: انتشارات گنج دانش، 1394.
47. کاتوزیان، ناصر، قانون مدنی در نظم حقوق کنونی، چ36، تهران: نشر میزان، 1392.
48. کاتوزیان، ناصر، دوره حقوق مدنی عقود معین- عقود اذنی- وثیقه‌های دین، چ7، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار، 1392.
49. کاشانی، ابی بکر، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، چ1، پاکستان، المکتبة الحبیبیة، 1409ق.
50. کاشانی، محمود، حقوق مدنی، قراردادهای ویژه، چ1، تهران: انتشارات میزان، 1388.
51. لطفی، اسدالله، عقد وکالت، تهران: جنگل، 1390.
52. لطیف زاده، مهدیه؛ خدابخشی شلمزاری، عبدالله، «رویکرد فقهی حقوقی بر ماهیت و آثار وکالت تفویضی»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، س11، ش21، 1398، صص271تا288 .
53. محقق حلی، جعفربن حسن، المختصر النافع فی فقة الامامیة، قم: مطبوعات دینی، 1376ق.
54. محقق حلی، جعفربن حسن، شرایع الاسلام، چ2، قم: موسسه اسماعیلیان، 1408ق.
55. محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه، چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1383.
56. مدنی، مهسا، وكالت ثانوی، تهران: انتشارات جاودانه، 1392.
57. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چ1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1417ق.
58. معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج1، تهران: امیر کبیر، 1371.
59. مقدس اردبیلی، مولی احمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزه علمیه، 1416ق.
60. مکارم شیرازی، ناصر، القواعدالفقهیة، چ4، قم: مدرسة الامام علی بن أبی طالب(ع)، 1416ق.
61. موسوی اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة(تعلیق الامام الخمینی)، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1422ق.
62. نصیرزاده شهری، رسول، «بررسی فقهی حقوقی تفویض وکالت»، نشریۀ آفاق علوم انسانی: س4، ش37 ، 1399، صص11تا25 .
63. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، چ7، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
64. وحید بهبهانی، محمد باقر، حاشیة مجمع الفائده و البرهان، قم: موسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1417ق.
