تبیین الگوی حکمی معماری بایوفیلیک در راستای اهداف روان‌شناسانه طراحی محیط
الموضوعات :رکسانا عبداللهی 1 , زهرا عباسی 2
1 - استادیار، گروه معماری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
2 - استادیار، گروه معماری، واحد نطنز، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
الکلمات المفتاحية: الگوی حکمی, بیوفیلیک, روان‌شناختي محيط, طبیعت, معماری بایوفیلیک,
ملخص المقالة :
از جمله مباحث بین رشته‌ای پرچالش در عصر حاضر، گفتگو از طبیعت و مبانی فلسفی و بررسی آن است. تصرفات گوناگون و گاه بحران‌ساز در طبیعت، به مبانی نگاه به طبیعت باز می‌گردد؛ نگاه قاهرانه یا امانت‌مدارانه. دیدگاه اسلام مبتنی بر نگاه محبت‌آمیز و امانت‌محور نسبت به طبیعت و محیط زیست میباشد. نسبت الوهیت موجود در طبیعت با تعالی روح آدمی در مکتب متعالی اسلام، همواره مورد توجه بوده‌است؛ جوهر وجودی آدمی در مجاورت با طبیعت در حرکت رو به کمال قرار خواهدگرفت. انسان امروزی، علیرغم این نگرش اسلامی که طبیعت نزد وی امانت الهی است از محیط طبیعی خود فاصله‌گرفته و این قطع ارتباط، مشکلات جسمی و معضلات روحی- روانی برای وی به وجود آورده‌است. .معماری بایوفیلیک در پیوند با طبیعت دارای مفاهیمی معناگرایانه، نمادین، زیبا، هویتمند و مبتنی بر فرهنگ بستر شکلگیری است و در پی ایجاد نسبت‌های فلسفی و علمی مذکور میان تعالیم مطرح درباره طبیعت، با فناوری‌های نوین زیست دوست، قابل ارزیابی است. هدف از تحقیق حاضر، تبیین الگوی روان‌شناختی محیطی، مبنی بر بازخورد مثبت هم زیستی با طبیعت در معماری بایوفیلیک است. روش این پژوهش کیفی میباشد و از راهبرد داده‌بنیان جهت ارزیابی مولفههای مورد بررسی استفاده‌شدهاست. کدگذاری دادهها براساس نظریات مطرح شده‌ی مبنایی و در دو مرحله‌ی کدگذاری باز و محوری مورد تحلیل قرارگرفته و با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA 10 بر اساس میزان اشتراکات و فراوانی به‌عنوان مفاهیم نهایی انتخاب شده‌اند؛ با‌توجه‌به وجود شرایط علی شامل ابعاد زیبایی‌شناسانه، فرهنگ، هویت، پایداری و رمزگونگی فضا، پیوند طبیعی و پویایی، می‌توان به بهرهگیری از الگوی حکمی روان‌شناختی محیطی متشکل از مفاهیم عدالت، امینت، آزادی و در نتیجه پیامد سودآوری محیطی و تاب‌آوری رسید و هدف نهادین طبیعت در مکتب اسلام مبتنی بر آسودگی جسمی، روحی و روانی را برای کاربران رقم زد
ابراهیم‌پور، مریم،1399، برنامه‌ریزی بیوفیلیک رویکردی جدید در راستای دستیابی به زیست‌پذیری در شهرهای جدید ایران (نمونه‌موردی : شهر جدید هشتگرد )،نشریه امایش محیط ،دوره 13 شماره 50
بی‌طرف، احسان و ذبیحی، حسین. (۱۳۹۶). نگرش بیوفیلیک رویکردی در ارتقاء سطح کیفی محیط زندگی ساکنان مجتمع های مسکونی. نشریه‌ی مدیریت شهری و روستایی. شماره 4.
حاتمی، هادی و صرافی‌نیک، علی و ایمان‌طلب، حامد. (1395). چگونگی کیفیت بخشی به فضای معماری مسکونی با نگرش بیوفیلیک، دانشگاه آزاد اسلامی قشم، واحد بین‌الملل قشم. قشم. ایران.
دانایی‌فرد، حسن و امامی، سید‌مجتبی. (1386). استراتژی‌های پژوهش کیفی: تاملی بر نظریه‌پردازی داده‌بنیاد. نشریه اندیشه مدیریت. سال اول. شماره دوم.
سلطانی‌فرد، هادی و صدرالدین، مقدم. (1394). مقدمه‌ای بر رهیافت بیوفیلیک در برنامه‌ریزی و طراحی پایدار. همایش بین‌المللی معماری عمران و شهرسازی در هزاره سوم. تهران.
صامتی، پریسا و فرزاد بهتاش، محمدرضا. (1400). طراحی شهری بایوفیلیک برای ارتقای کیفیت محیط با رویکرد ادراک محیطی(مطالعه تطبیقی شهر اسلو و رامسر). مجله‌ی علمی گفتمان طراحی شهری. دوره دوم. شماره 2.
صدرالغروی، تیناسادات و نخعی، جلال. (1397). نظریه‌ی معماری بیوفیلیک با رویکرد روانشناسی محیطی. کنفرانس ملی تحقیقات بنیادین در عمران، معماری و شهرسازی.
طاهری، علی و طهماسبی، ارسلان. (1394). بررسی ارتباط اصول معماری بیوفیلیک با روان- شناسی محیطی. سومین کنگره بین‌المللی عمران، معماری و توسعه شهری.
فلاح حسین‌آبادی، فریبا و فضل‌اله قمشی، سیف‌اله.(1397). نگاهی بر روش‌شناسی گرندد تئوری(داده بنیاد) به‌عنوان پژوهش کیفی، نشریه یعیار پژوهش در علوم انسانی. شماره 18.
فهیمی، عزیزاله. (1398). مبانی نگاه فلسفی به طبیعت در غرب و اسلام. فصلنامه‌ی پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب. سال ششم. شماره سوم.
قربانی پارام، محمدرضا، باور، سیروس و محمودی‌نژاد، هادی. (1399). ارزیابی تأثیر اصول معماری بیوفیلیک در کیفیت طراحی مسکن در اقلیم شمال ایران مطالعه موردی: شهر گرگان. فصلنامه‌ی علمی پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال دوازدهم، شماره دوم.
قلندریان، ایمان؛ تقوایی، علی‌اکبر و کامیار، مریم. (1380). مطالعه‌ی تطبیقی رابطه انسان و محیط زیست در تفکر توسعه پایدار و تفکر اسلامی. فصلنامه‌ی پژوهش‌های معماری اسلامی. شماره 1.
گلپرورفر، نازنین.(1386). انسان طبیعت معماری. تهران. انتشارات طحان.
گلکار، کوروش. (13۸6). مفهوم کیفیت سرزندگی در طراحی شهری، نشریه‌ی صفه، شماره 44.
محمودی نژاد، هادی. (139۸). معماری بیوفیلیک: دوستی با طبیعت در طراحی. انتشارات طحان.
مطهری‌راد، مهری. (1395). مؤلفه‌های مؤثر بر ادراک و ارتباط بصری در منظر شهری تاریخی. نشریه‌ی شهرسازی و معماری هفت شهر.
نقره کار، عبدالمجید. (1398). انسان، طبیعت، معماری. انتشارات دانشگاه پیام‌نور.
نقره‌کار، عبدالمجید. (1392). رابطه‌ی انسان با طبیعت و معماری. انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
نقره‌کار، عبدالمجید. (1400). حکمت اسلامی در خلق آثار هنری معماری و شهرسازی. انتشارات سروش.
Browning, G., Terrapin, B.(۲۰۱٥). "۰۱ Patterns of Biophilic Design: Improving Health & Well-being in the Built Environment." Retrieved February
Creswell, J.W. (2005). Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research. Upper Saddle River: Merrill
Pedersen Zari, M. (2019). Understanding and designing nature experiences in cities: A framework for biophilic urbanism. Cities & Health, (13), 1-12.
Kaplan, Rachel Kaplan, Stephen. Robert Ryan, (1998) With people in mind: Design and management of everyday nature, Island press.
Kaplan, Rachel, Stephen. (1989). The experience of nature: A psychological perspective, CUP archive.
Kaplan, Stephen. (1978). Humanscale, Environments for people.
Kaplan, Stephen. (1996). The restorative benefits of nature: Toward an integrative framework, Journal of environmental psychology 15(3), pp.169-182.
Kaitlyn Gillis and Birgitta Gatersleben. (2015). “A Review of Psychological Literature on the Health and Wellbeing Benefits of Biophilic Design”, Department of Psychology, Faculty of Arts and Humans Sciences, University of Surrey, Guildford, London, England.
Wilson, Edward O., 1984, Biophilia, Cambridge University Press.
Minke G., 2006, “Building with earth: design and technology of a sustainable architecture”
Bringing Building Life”, Hoboken, New Hersey: John Wily & Sons, Inc, chapter 1
Abdelaal, M. S., & Soebarto, V. (2019). Biophilia and Salutogenesis as restorative design
approaches in healthcare architecture. Architectural science review, 62(3), 195-205.
Agar, M. (1996). Schon Wieder? Science in linguistic anthropology. Anthropology Newsletter,
37(1),13-13. http://dx.doi.org/10.1111/an.1996.37.1.13.1
Almusaed, A., & Almssad, A. (2015). Building materials in eco-energy houses from Iraq and Iran,
Case Studies in Construction Materials. Elsevier, 2 (7), 42-54.
Barbiero, G., & Berto, R. (2021). Biophilia as evolutionary adaptation: an onto- and phylogenetic
framework for biophilic design. Environmental Psychology, 1 (12), 1-13.
Bolten, B., & Barbiero, G. (2020). Biophilic design: how to enhance physical and psychological
health and wellbeing in our built environments. Visions for Sustainability, 1(13), 11-16.
Browning, W. D., & Ryan, C. O. (2020). Nature inside: a biophilic design guide. London: Routledge.
Browning, W.D., Ryan, C.O., & Clancy, J.O. (2014). 14 Patterns of Biophilic Design. New York:
Terrapin Bright Green, LLC.
Charmaz, K. (1994). Identity dilemmas of chronically ill men. The Sociological Quarterly, 35(2),
269-288.
Coburn, A., Kardan, O., & Kotabe, H. (2019). Psychological responses to natural patterns in
architecture. Journal of Environmental Psychology, 2 (62), 133-145.
Downton, P., Jones, D., Zeunert, & J., & Roös P.h. (2017). Biophilic Design Applications: Putting
Theory and Patterns into Built Environment Practice. The International Conference on
Design and Technology, KEG, 59-65.
Ducarme, F., & Covet, D. (2020). What does ‘nature’ mean. Palgrave Communications, 6 (14), 1-8.
Gifford, R. (1997), Environmental Psychology: Principles and practice” London, Boston, Allyn and Bacon.
Kellert, S., & Calabrese, E. (2015). The Practice of Biophilic Design. Terrapin Bright LLC.
Journal, the theory, Science and practice of Bringing of life. New York: John Wiley &
Sons, Inc.
Kellert, St. R. (2018). Biophilic Design Applications, Nature by Design: The Practice of Biophilic
Design. New Haven: Yale University Press,111-188.
https://doi.org/10.12987/9780300235432-005
Totaforti, S. (2018). Applying the benefits of biophilic theory to hospital design. City Territ Archit, 1
(1), 1-9. https://doi.org/10.1186/s40410-018-0077-5
Ulrich, R.S. (1993). Biophilia, biphobia, and natural landscapes. In: Kellert, S.R. and Wilson, E.O.,
Eds., The Biophilia Hypothesis, (p.p73-137). Washington: Island Press.
