علل عقب ماندگی جامعه ایران در عصر قاجار از نگاه روزنامه «تربیت»
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامیعبدالله متولی 1 , محمد حسن بیگی 2
1 - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه اراک، اراک، ایران
2 - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه اراک، اراک، ایران
الکلمات المفتاحية: محمدحسین فروغی, روزنامه تربیت, عصر قاجار, علل عقب¬ماندگی ایران,
ملخص المقالة :
روزنامه¬ها نقش بی‌بدیلی در تغییر رویکرد جامعه ایران در عصر قاجار داشتند. در روند معطوف به شکل-گیری نهضت مشروطیت در داخل ایران تعدادی روزنامه انتشار یافت که برخی از آن¬ها فارغ از موضع‌گیری سیاسی نسبت به مسائل کلی جامعه نگاه آسیب‌شناختی را دنبال می¬کردند. روزنامه تربیت یکی از مهم‌ترین و باثبات‌ترین این روزنامه‌ها بود که قریب نه سال با نگاهی انتقادی-اصلاحی نسبت به مسائل مهم جامعه ایران سعی داشت ضمن ریشه‌یابی عناصر و عوامل واماندگی جامعه، راهکارهای عملی در جهت برون‌رفت از آن شرایط ناگوار را ارائه دهد. دریافت عوامل واپس¬ماندگی جامعه و الگوهای پیشنهادی موردنظر روزنامه برای اصلاح ساختاری در جامعه عصر قاجار مسئله عمده این نوشتار را شکل می‌دهد؛ بنابراین پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤال بنیادی است که عوامل اصلی فروماندگی جامعه ایران دوره قاجار از منظر روزنامه تربیت چیست؟ و روزنامه برای برون‌رفت از این شرایط چه الگوهایی را پیشنهاد می‌دهد؟ نتایج بررسی نشان می‌دهد تأکید روزنامه بیشتر معطوف بر ضعف‌های فرهنگی و ناتوانی در گسترش دانش‌های روزآمد است. براین‌اساس نظام پیشنهادها گرداننده روزنامه بیشتر متمرکز بر افزایش توان علمی جامعه و هم چنین درمان ریشه‌ای این نابسامانی است. البته از این منظر اصلاح نظام آموزشی و تربیتی در زمره اولویت‌های اصلی محسوب می‌شود. علاوه بر این فرایند اصلاح بدون توجه به بازسازی نظام اخلاقی جامعه کار بی‌ثمری خواهد بود.
افضل¬الملک، غلامحسین (1361). افضل التواریخ. به¬کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.
بامداد، مهدی (1363). شرح حال رجال ایران. ج3، تهران: زوار.
براون، ادوارد (1386). تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت. ج 2، تهران: علم.
رحمانیان، داریوش (1399). تاریخ علت¬شناسی انحطاط و عقب ماندگی ایرانیان و مسلمین. تهران: خاموش.
صدر هاشمی، محمد (1363). تاریخ جراید و مجلات ایران. تهران: کمال.
كيانفر، جمشيد (1377). روزنامه تربيت 1314-1325ق، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا.
متولی، عبدالله (1390). رویکردها و نگرش‌های اساسی در روزنامه جنگل. جستارهای تاریخی، 2(2).
ملایی توانی، علیرضا (1385). مجله ایرانشهر و لزوم انقلاب در افکار و عقاید ایرانیان؛ ابزارها و روش‌ها. فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا، 16(59).
میرانصاری، علی (1387). روزنامه تربیت. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 15، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
فروغی، محمدحسین. استعداد علمی مردم ایران. روزنامه تربيت، ش 14، س اول، 14 شوال 1314.
همو. تعریف تربیت. ش 17، س اول، 5 ذی القعده 1314.
همو. سرمقاله. ش 20، س اول، 26ذی القعده 1314.
همو. ش 29، س اول، آخر محرم 1315.
همو. سرمقاله. ش 30، س دوم، 7 صفر 1315.
همو. سرمقاله. ش 32، س اول، 21صفر 1315.
همو. سرمقاله. ش 33، س اول، 28صفر 1315.
همو. سرمقاله. ش34، س اول، 5 ربیع‌الاول 1315.
همو. سرمقاله. ش 35، س دوم، 12 ربیع¬الاول 1315.
همو. سرمقاله. ش 36، س اول، 19ربیع الاول 1315.
همو. خدا دین پادشاه وطن. ش 40، س اول، 18ربیع الثانی، 1315.
همو. سرمقاله. ش 56،س دوم، 12 شعبان، 1315.
همو. سرمقاله. ش 62،س دوم، 25رمضان 1315.
همو. سرمقاله. ش 63، س دوم، 3شوال 1315.
همو. نامه یکی از خیرخواهان مملکت. ش 65، سوم، 17شوال 1315.
همو. ش 72، س دوم، 15 ذیقعده 1315.
همو. ش 79، س دوم، 24 ذی القعده 1315.
همو. سرمقاله. ش 92، س دوم، 9 ذی الحجه 1315.
همو. سرمقاله. ش 93، س دوم، 10 ذی الحجه 1315.
همو. ترتیبات مدرسه ابتدائیه. ش 107، س دوم، 26 ذی‌الحجه 1315.
همو. سرمقاله. ش 112، س دوم، 2 صفر 1316.
همو. سرمقاله. ش 153، س سوم، 16 ربیع الثانی 1317.
همو. سرمقاله. ش 212، س چهارم، 26 رجب 1318.
همو. مدرسه مبارکه تربیت. ش 218، س چهارم، 11 رمضان 1318.
همو. سرمقاله. ش 224، س پنجم، 21 ذی الحجه 1318.
همو. تحقیق مهم راجع به مکاتب و مدارس. ش 228، س5، 11 صفر 1319.
همو. علوم جدیده. ش 239، س سوم، 12 جمادی‌الثانی 1319.
همو. ادبیات فارسی و هندوستان. ش 275، س ششم، 17 محرم 1321.
همو. سرمقاله. ش 275، س ششم، 17 محرم 1321.
همو. سرمقاله. ش 276، س ششم، 24 محرم 1321.
همو. بقیه کاوش و تفتیش. ش 281، س ششم، 14 ربیع الاول 1321.
همو. بقیه گفتگوهای پیشین. ش 292، س ششم، 9 رجب 1321.
همو. سرمقاله. ش 293، س ششم، 16 رجب 1321.
همو. مزایای اسلام و استعداد ایرانی. ش 334، س هفتم، 25 رجب 1322.
همو. سرمقاله. ش 349، س هفتم، 20 ذی القعده 1322.
همو. علاج تنزل امم و شرح اسباب ترقی ملل. ش 350، س هفتم، 2
Afḍal al- Mulk, Ghulām- Ḥusayn (1361/1983). Afḍal al- Tawārīkh. Revised by Mansoureh Ettehadieh & Siroos Sadvandian, Tehran, Nashr- i Tārīkh- i Iran.
Bamdad, Mahdi (1363/1985). Sharḥ- i Ḥāl- i Rijāl- i Iran. Vol. 3, Tehran: Zawār.
Browne, Edward (1386/2008). Tārīkh- i Maṭbūʿāt wa Adabiyyāt- i Iran dar Dawra- yi Mashrūṭiyyat. Vol. 2, Tehran, ʿIlm.
Foroughi, Mohammad Hossein. Istʿdād- i ʿIlmī- yi Mardum- i Iran. Rūz- Nāma- yi Tarbiyyat, No. 14, Vol. 1, March 18, 1897.
Idem. Adabiyyāt - Fārsī wa Hindūstān. No. 275, Vol. 6, April 15, 1903.
Idem. Baqiyya Guftigū- hā- yi Pīshīn. No. 292, Vol. 6, October 1, 1903.
Idem. Baqiyya Kāwush wa Taftīsh. No. 281, Vol. 6, August 8, 1903.
Idem. ʿIlāj- i Tanazzul Umam wa sharḥ Asbāb- i Taraqqī- yi Milal. No. 350, Vol. 7, February 2, 1905.
Idem. Khudā Dīn Padishāh Waṭan. No. 40, Vol. 1, August 17, 1897.
Idem. Madrisa- yi Mubāraka- yi Tarbiyyat. No. 218, Vol. 4, January 2, 1901.
Idem. Mazāyā- yi Islā wa Istiʿdād- i Irānī. No. 334, Vol. 7, October 5, 1904.
Idem. Nāma- yi Yikī az Khiyr- Khwāhān- i Mamlikat. No. 65, Vol. 3, March 11, 1898.
Idem. No. 29, Vol. 1, July 1, 1897.
Idem. No. 72, Vol. 2, April 7, 1898.
Idem. No. 79, Vol. 2, April 16, 1898.
Idem. Sar Maqāla. No. 112, Vol. 2, June 22, 1898.
Idem. Sar Maqāla. No. 153, Vol. 3, October 22, 1899.
Idem. Sar Maqāla. No. 20, Vol. 1, April 28, 1897.
Idem. Sar Maqāla. No. 212, Vol. 4, November 19, 1900.
Idem. Sar Maqāla. No. 224, Vol. 5, April 11, 1901.
Idem. Sar Maqāla. No. 275, Vol. 6, April 15, 1903.
Idem. Sar Maqāla. No. 276, Vol. 6, April 22, 1903.
Idem. Sar Maqāla. No. 293, Vol. 6, October 8, 1903.
Idem. Sar Maqāla. No. 30, Vol. 2, July 8, 1897.
Idem. Sar Maqāla. No. 32, Vol. 1, July 22, 1897.
Idem. Sar Maqāla. No. 33, Vol. 1, July 29, 1897.
Idem. Sar Maqāla. No. 34, Vol. 1, August 4, 1897.
Idem. Sar Maqāla. No. 349, Vol. 7, January 26, 1905.
Idem. Sar Maqāla. No. 35, Vol. 2, August 11, 1897.
Idem. Sar Maqāla. No. 36, Vol. 1, August 18, 1897.
Idem. Sar Maqāla. No. 56, Vol. 2, January 6, 1898.
Idem. Sar Maqāla. No. 62, Vol. 2, February 17, 1898.
Idem. Sar Maqāla. No. 63, Vol. 2, February 25, 1898.
Idem. Sar Maqāla. No. 92, Vol. 2, May 1, 1898.
Idem. Sar Maqāla. No. 93, Vol. 2, May 2, 1898.
Idem. Taḥqīq- i Muhim Rājiʿ Bih Makātib wa Madāris. No. 228, Vol. 5, May 30, 1901.
Idem. Taʿrīf- i Tarbiyyat. No. 17, Vol. 1, April 7, 1897.
Idem. Tartībāt- i Madrisa- yi Ibtidāʾīa. No. 107, Vol. 2, May 18, 1898.
Idem. ʿUlum Jadīda. No. 239, Vol. 3, September 26, 1901.
Kianfar, Jamshid (1377/1999). Rūz- Nāma- yi Tarbiyyat 1314- 1325 AH, Kitāb Māh Tārīkh wa Jughrāfiyyā.
Rahmanian, Daroush (1399/2021). Tārīkh ʿIlat- Shināsī- yi Inḥiṭāṭ wa ʿAqab- Māndigī- yi Irāniyyān wa Muslimīn. Tehran: Khāmūsh.
Sadr Hashemi, Mohammad (1363/1985). Tārīkh- i Jarāyid wa Majallāt- i Iran. Tehran: Kamāl.
Mir Ansari, Ali (1387/2009). Rūz- Nāma- yi Tarbiyyat. Encyclopaedia Islamica, Vol. 15. Tehran: Center for the Great Islamic Encyclopedia.
Mollaiy Tavany, Alireza (1385/2007). Majalla- yi Irānshahr wa Luzūm- i Inqilāb dar Afkār wa ʿAqāyid- i Irāniyyān; Abzār- hā wa Rawish- hā. Faṣl- Nāma- yi ʿUlūm- i Insānī- yi Dānishgāh al- Zahrā, Vol. 16, No. 59.
Mutevali, Abdullah (1390/2012). Basic Approaches and Attitudes of the Jangal, the Organ of Jungle Movement. Justār- hā- yi Tārīkhī, Volume 2, Issue 2 - Serial Number 2, pp. 95-115.
