الزامات اثربخشی به قوانین و احکام کیفری خارجی در قلمرو ملی: تحولات، موانع و راهکارها در حوزه جرایم سایبری

الموضوعات : فصلنامه مطالعات حقوقی فضای مجازی

اشکان فامیل مدبران ¹ (گروه آموزشی فقه و حقوق، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران)
آذر گیوکی ² (گروه حقوق بین الملل، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، قم، ایران)
نادر علیزاده سرشت ³ (گروه اموزشی فقه و حقوق، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران)

تاريخ الإرسال : 20 الثلاثاء , صفر, 1445 تاريخ التأكيد : 07 الأحد , رمضان, 1445 تاريخ الإصدار : 02 السبت , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: جرایم سایبری, اثربخشی, احکام خارجی, حقوق کیفری, قانون¬کیفری¬خارجی,

ملخص المقالة :

اعمال همه‌جانبه اصل حاکمیت کشورها در قلمرو سرزمینی به‌وسیله ابزار صلاحیت کیفری علی‌رغم توجیهاتی که برای آن وجود دارد، دستخوش تغییر شد، به‌طوری‌که اثربخشی به قوانین و احکام خارجی در سالیان اخیر در پرتو مفاهیم حقوق بشری و معیارهای دادرسی عادلانه تعدیل گردیده و بسیاری از کشورها با پیش‌بینی مصادیقی از اعمال قانون خارجی، از حاکمیت خویش عدول نموده و مصالح و منافع متهم را مرجح دانسته‌اند. یکی از مهمترین ویژگی¬های فضای سایبری، اختصاص نداشتن و محدود نبودن آن به مرزهای جغرافیایی کشورهاست که به آن ویژگی «فرامکانی» می¬گویند. این ویژگی سبب می¬شود تعیین دادگاه صالح جهت رسیدگی به جرائم ارتکابی در این فضا با مشکلات اساسی مواجه گردد. در فضای واقعی جهت اعمال صلاحیت سرزمینی عواملی نظیر محل وقوع جرم، محل کشف جرم، محل اقامت و دستگیری متهم ملاک عمل است لیکن با توجه به ویژگی های فضای سایبر که مهمترین آن اختصاص نداشتن به مکانی خاص «فرامکانی بودن» می باشد،اعمال صلاحیت سرزمینی در این فضا سبب بروز تعارض مثبت بین محاکم کشورهای مختلف می گردد. لذا تعیین قلمرو این اصل بیشترین چالش را در رسیدگی به جرائم قضای سایبر ایجاد کرده و در رویه های مختلف کشورهای جهان می¬توان به محل استقرار رایانه ، محل حضور بارگذار یا پیاده ساز، محل وقوع عمل، محل اثر و یا سایر امور دیگر به عنوان عوامل ارتباط دهنده صلاحیت دادگاه با عمل مجرمانه واقع شده در فضای سایبر اشاره داشت.این پژوهش، که با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه¬ای و موجود در فضای سایبری، انجام شده است، تلاش¬دارد به بررسی تأثیرپذیری حقوق کیفری کشورمان از این فرآیند بپردازد. روند مذکور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تحت تأثیر موازین شرعی و نیز با توجه به پیشرفت روز افزون در زمینه های سایبری و افزایش جرایم در این حوزه، با موانعی مواجه شد که نیازمند تأمل و تحقیق جهت برطرف نمودن می‌باشد، موانعی همچون شرایط قاضی منصوب، قاعده نفی سبیل و برخی احتیاط‌های نامعقول مقنن در این زمینه به چشم می‌خورد که سد راه تحول حقوق کیفری کشورمان برای گسترش بستر مکانی گردیده است.

المصادر:

منابع فارسی:
الف) کتابها:
- آشوری، محمد(1388). آیین دادرسی کیفری، تهران، سازمان سمت، جلد اول.
- اردبیلی، محمدعلی(1383). معاضدت قضایی و استرداد مجرمین با تأکید بر جرائم مواد مخدر، تهران، نشر میزان.
- الماسی، نجادعلی(1388). حقوق بین‌الملل خصوصی، تهران، نشر میزان.
- پوربافرانی، حسن(1392). حقوق جزای بین‌الملل، تهران، نشر جنگل.
- تقوی، سید محمد ناصر(1378). حکومت و مصلحت، تهران، نشر امیر کبیر.
- خمینی، روح الله الموسوی (1390). تحریرالوسیله، قم، دارالکتب العلمیه.
- رغبی، فرید (1995). الموسوعه الجزاییه، بیروت، انتشارات دار صادر، ج 6.
- صانعی، پرویز(1384). حقوق جزای عمومی، تهران ، نشرگنج دانش.
- غلامی، حسین(1390). عدالت ترمیمی، تهران، نشر سمت.
- عوجی، مصطفی(1995). القانون الجنایی العام، بیروت، موسسه نوفل، ج 1.
- قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل(1390). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران، نشر میزان.
- گلدوزیان، ایرج (1388). بایسته‌های حقوق جزای عمومی (1-2-3)، تهران، نشر میزان.
- محسنی، مرتضی(1392). کلیات حقوق جزا، تهران، نشر گنج دانش.
- محدوده حقوق جزا در مکان(1352). مجله حقوقی وزارت دادگستری، ش 5.
- مکارم شیرازی، ناصر(1361)، تفسیر نمونه، قم ، نشر اسلامیه.
- محمدی، ابوالحسن(1388). اصول فقه، تهران، نشر دانشگاه تهران.
- موسوی، عباس، (1376). حقوق جزای عمومی، تهران، نشر خیام.
- مؤمنی، مهدی(1393). مبانی حقوق جزای بین‌الملل ایران، تهران، نشر شهر دانش.
- ولیدی، محمدصالح (1374). حقوق جزای عمومی، تهران، نشر سمت.

ب) مقالات:
- بیگی حسن، فاطمه(1392). «اعمال قاعده منع محاکمه مجدد در مجازات‌های شرعی»، پژوهشنامه حقوق کیفری، شماره 1، 73-95.
- پوربافرانی، حسن(1391)، «تحول اصل صلاحیت واقعی در لایحه جدید قانون مجازات اسلامی با نگاهی تطبیقی» فصلنامه¬علمی_ پژوهشی دیدگاه¬های قضایی، دوره هشتم شماره 12، 73-96.
- توجهی، عبدالعلی و قربانی قلجلو، مهدی(1390). «ممنوعیت محاکمه و مجازات مجدد در حقوق کیفری ایران و تعارض‌های آن با اسناد بین‌المللی»، مجله حقوق بین‌المللی، شماره 45 ،139- 173 .
- جانی پور، مجتبی(1390). «اعتبار احکام کیفری خارجی در فقه اسلامی و نقش آن در توسعه مناسبات بین‌المللی»، مجله حقوقی بین المللی، شماره دوم،179-197.
- خالقی، ابوالفتح و جودکی، بهزاد (1392). «دادگاه ذیصلاح در بزه معاونت در جرم در قلمرو حقوق جزای بین‌الملل»، پژوهشنامه حقوق کیفری، دوره دوم، 37-56.
- خالقی، علی(1382). «پلیس اروپا (یوروپل)»، مجله پژوهش‌های حقوقی، شماره 35، 263-269.
- خالقی، علی (1392). «تحولات قانون جدید مجازات اسلامی در مورد قلمرو مکانی قوانین جزایی» مجله پژوهش‌های¬جزاو جرم‌شناسی، شماره 1، 8-38.
- خالقی، علی (1382). «انتقال محکومان: تحولی بزرگ در شناسایی اعتبار احکام خارجی در ایران»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره46، 15-35.
- دشتی، بیتا، افشاری، مریم،(1398)، مطالعه تطبیقی جرائم سایبری در ایران و حقوق بین الملل، نشریه پژوهشنامه حقوق تطبیقی، شماره 4.
- رحمدل، منصور، «تعاون قضایی- جزایی بین‌المللی درزمینه مبارزه با مواد مخدر»، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های همایش علمی- کاربردی جنبه‌های سیاست جنایی در قبال مواد مخدر، تهران، نشر روزنامه¬رسمی.
- رضوی فرد، بهزاد(1392-1393). تقریرات درس حقوق جزای بین‌الملل دوره کارشناسی¬ارشد دانشکده¬ حقوق¬ و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی.
- شاکری، ابوالحسن و شیرزادی فر، فرشاد(1393). «بررسی عدم پذیرش اعتبار احکام کیفری خارجی در تعزیرات منصوص شرعی»، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره 38، 117-134.
- شریعت، باقری، محمد جواد(1393). «تصویب موافقت‌نامه‌های همکاری بین‌المللی؛ مشکلات و راه حل‌ها»، فصلنامه دیدگاه¬های حقوقی_قضایی، شماره 66، 39-74.
- محمدی گیلانی، محمد(1370). «مقایسه بین احکام حکومتی و احکام ثانویه»، مجله رهنمون، شماره 3،2.
- میرخلیلی، سیدمحمود، رحمانی نعیم آبادی، علیرضا، سالاری فر، ابوذر(1393). «بسترهای توسعه اعمال قوانین جزایی در مکان»، آموزه‌های حقوق کیفری، ش 8، 181-206.


منابع غیرفارسی:

-Tical (national) Frimpong.Kwame.Punishming offences committed ab road. Prac rerevance or the eoretical claim. In Principles and procedures for a new Ttransnational Criminal Law (eds: albin Eser and Otto lagodny).Eigenverlog Max planck Institute for foreign and international criminal law. Freiburg.Germany. 1992
- Rahmdel. Mansour."THE Nebis in idem rule in Iranian criminal law".journal of crime.vol.11ISS:3.2004financial
- Williams.a. Sharon(1992)"Human rights and international cooperation in extraditin. Striking the balance. In: principle and procedures for a new transnational criminal law. (eds Albin Eser. Otto langodny)".Eigenverlag Max Planck Institute.for foreingn and international criminal law. Freiburg.Germany1992.