بررسی جایگاه هویت بر سیاست¬های امنیتی جمهوری اسلامی ایران: مقایسه دولت¬های خاتمی و احمدی‌نژاد در چهارچوب نظریه باری بوزان

الموضوعات :

محمد حسین نوروزی ¹ , مجید بهستانی ²

1 - دانش آموخته دکتری علوم سیاسی دانشگاه مفید
2 - عضو هیات علمی دانشگاه امام حسین ع

تاريخ الإرسال : 22 الخميس , ذو القعدة, 1445 تاريخ التأكيد : 04 الأربعاء , محرم, 1446 تاريخ الإصدار : 25 السبت , رجب, 1446

الکلمات المفتاحية: نظریه مجموعه امنیتی منطقه‌ای, سیاست امنیتی, سیاست خارجی, سید محمد خاتمی, محمود احمدی‌نژاد,

ملخص المقالة :

هویت جایگاه بنیادینی در فهم امر امنیت و تنظیم نهادمند سیاست¬ها و کنش¬ها در چهارچوب ارزش¬ها، علایق، هنجارها، منافع و اهداف برخوردار است. سیاست¬گذاری¬های امنیتی در عصر ج.ا. ایران نیز ناظر به خرده گفتمان¬های هویتی مسلط در هر یک از دولت¬ها، به نحوی نمایانگر کیفیت ادراک و سیاستگذاری آنان نسبت به مسئله امنیت را نشان می دهد. مطالعه مقایسه-ای سیاست¬های امنیتی به شناخت و ارزیابی دقیق¬تر از روند طی شده یاری می¬رساند. مقاله پیشِ¬رو با بهره‌گیری از نظریه مجموعه‌های امنیتی منطقه‌ای (در سطح موردی «امنیت جامعه¬گانی») به بررسی مقایسه¬ای سیاست‌های امنیتی دولت¬های سید محمد خاتمی (1384-1376) و محمود احمدی‌نژاد (1392-1384) خواهد پرداخت. دکترین امنیتی خاتمی بر مؤلفه¬هایی چون فرهنگ، خِرد، صلح‌طلبی، تنش‌زدایی، اعتمادسازی و گفتگو تأکید دارد و دکترین امنیتی احمدی‌نژاد بر مؤلفه¬هایی چون عدالت‌خواهی، صلح‌طلبی و تهدیدزدایی تصریح دارد. این نوشتار در پی پاسخ به این سؤال است که هویت چه جایگاهی در تعیین و ترسیم سیاست¬های امنیتی دولت¬های خاتمی و احمدی¬نژاد برخوردار بوده است؟ پیش¬انگاشت مقاله آن است که رویکردهای متمایز حاکم بر سیاست¬های امنیتی در دولت¬های خاتمی و احمدی¬نژاد، برآمده از رویکردهای هویتی است که شناخت، راهکارها و راهبردهای متفاوتی را در حوزه سیاست¬گذاری¬های امنیتی به ظهور رسانده¬اند.

المصادر:

الف: منابع فارسی
1. احمدی¬نژاد، محمود. (1384 الف). احمدی¬نژاد بر اتخاذ دیپلماسی فعال در سیاست خارجی تاکید کرد، خبرگزاری جمهوری اسلامی: https://irna.ir/x3ngdG
2. احمدی‌نژاد، محمود. (1384 ب). موضع‌ فعال‌ سياست‌ خارجي‌ ايران‌ نسبت‌ به‌ چند ماه‌ قبل‌، تارنمای سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی: B2n.ir/t30100
3. احمدی‌نژاد، محمود. (1385 شهریور 29 الف). متن سخنان دكتر احمدی‌نژاد در شصت و يكمين مجمع عمومي سازمان ملل ايران: شوراي امنيت به اصلاح ساختار نياز دارد، روزنامه اطلاعات: http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1210905
4. آقاجانی، سعادت، متقی، ابراهیم. (1396). سناریوهای محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران و راهبردهای کنش فعال، امنیت ملی، سال هفتم، شماره 25، 63-90. https://ns.sndu.ac.ir/article_189.html
5. احمدی‌نژاد، محمود. (1385 شهریور 5 ب). روز گذشته با حضور رئیس‌جمهور پروژه مجتمع توليد آب‌سنگین اراک افتتاح شد، روزنامه جهان اقتصاد (شماره 3488): http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1187500
6. احمدی‌نژاد، محمود. (1387). عدل و صلح (گفتارهای رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در چهارمین سفر کاری به آمریکا)، تهران، نشر جمهور ایران (مرکز پژوهش و اسناد ریاست جمهوری).
7. اسدی، بیژن. (1387). سیاست خارجی دولت اصلاحات؛ موفقیت‌ها و شکست‌ها، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
8. بوزان، باری. (1380). تحول در مفهوم امنیت بین‌المللی: جامعه بین‌المللی و امنیت بین‌المللی، فصلنامه فرهنگ انديشه، 3 (4-3)، (247-223). http://ensani.ir/fa/article/283287
9. بوزان، باری، ویور، الی، دوویلد، پاپ. (1395). چارچوبي تازه براي تحليل امنيت، ترجمه علیرضا طیب، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
10. بوزان، باری، ویور، الی. (1396). مناطق و قدرت‌ها، ترجمه رحمان قهرمان پور، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
11. پرویزی، محمد مهدی، دهقانی فیروزآبادی، سید جلال، جمشیدیان، هادی، اکبری، بهرام. (1402). ارائه راهبردهای جمهوری اسلامی در قبال بیداری اسلامی. امنیت ملی، 13 (50) ، 211-242. https://ns.sndu.ac.ir/article_2785.html
12. تاجیک، محمدرضا. (1388). آنچه به نام سیاست خارجی تجربه می‌شود!: رجوع شود به کتاب: سلیمانی، رضا. (1388). سیاست خارجی دولت خاتمی، تهران، نشر کویر.
13. تاجیک، محمدرضا، دهقانی فیروزآبادی، سید جلال. (1382). الگوهای صدور انقلاب در گفتمان‌های سیاست خارجی ایران، فصلنامه راهبرد، 27 (1)، 80-61. https://rahbord.csr.ir/article_123908.html
14. خاتمی، سید محمد. (1377). سخنان رئیس‌جمهور در اجلاس مشترک مجلس سنا و مجلس نمایندگان ایتالیا، روزنامه اطلاعات (شماره 1175).
15. خاتمی، سید محمد. (1387). خاتمی به احمدی‌نژاد پاسخ داد، پایگاه خبری آفتاب یزد: http://aftabnews.ir/vdcevo8v.jh8epi9bbj.html
16. خرازی، کمال. (1383). سخنرانی در جمع متفكرين، انديشمندان، دانشجويان و فرهيختگان الجزاير، تارنمای وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران: http://mfa.gov.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=1&pageid=24420&newsview=257923
17. خلیلی، محسن، آزموده، فهیمه. (1389). پس‌زمینه تاریخی اندیشه‎ای سیاست خارجی تعالی گرا، پژوهش حقوق عمومی، 12 (29)، 99-154. https://qjpl.atu.ac.ir/article_2485.html
18. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال‌الدین. (1383). طرح خاورمیانه بزرگ و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، 7 (3)، 475-500. https://quarterly.risstudies.org/article_1018.html
19. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال(1386). گفتمان اصول‌گرایی عدالت‌محور در سیاست خارجی دولت احمدی نژاد، دانش سیاسی، 3 (1)، 67-98. doi: 10.30497/pk.2007.52
20. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال، نوری، وحید(1391 الف). امنیت هستی شناختی در سیاست خارجی دوران اصول‌گرایی، فصلنامه مطالعات راهبردی، 15 (57)، 149-180. https://quarterly.risstudies.org/article_2606.html
21. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال، نوری، وحید. (1391 ب). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران اصولگرایی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
22. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال، وهاب پور، پیمان. (1394). امنیت هستی شناختی در سیاست جمهوری اسلامی ایران، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
23. رحیمی (روشن)، حسن. (1388). سیاست امنیتی ایران، در دهه نخست انقلاب اسلامی «با تاکید بر حوزه دفاعی»، مطالعات انقلاب اسلامی، 5 (16)، 43-71. SID. https://sid.ir/paper/126908/fa
24. رمضانی، روح الله. (1384). چهارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ترجمه علیرضا طیب، تهران، نشر نی.
25. رنجبر، مقصود. (1379). گفتمان‏هاى امنیت ملى در جمهورى اسلامى ایران، فصلنامه علوم سیاسی، 3 (9)، 64-91. https://psq.bou.ac.ir/article_8740.html
26. زارعی، بهادر، یزدان پناه، کیومرث، زینی وند، علی. (1392). بررسی گفتمان‎های امنیت ملّی جمهوری اسلامی ایران، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 45 (1)، 45-64. doi: 10.22059/jhgr.2013.30038
27. سلیمانی، رضا(1388). سیاست خارجی دولت خاتمی، تهران، نشر کویر.
28. سمیعی اصفهانی، علیرضا، نوروزی نژاد، جعفر، سلطان احمدی، شهروز. (1400). تبیین ابعاد و مولفه‌های رویکرد امنیتی دولت روحانی بر اساس نظریه مکتب کپنهاگ، پژوهش های راهبردی سیاست، 10 (39)، 73-108. doi: 10.22054/qpss.2020.50825.2479
29. عبداله خانی، علی. (1396). نظریه‌های امنیت، تهران، انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
30. قنبری، محسن. (1386). همگرایی مهدویت¬باورانه در مصاف با واقع‌گرایی طرح خاورمیانه بزرگ، مشرق موعود، 1 (4)، 152-127. https://mashreqmag.sinaweb.net/article_127781.html
31. قیصری، نوراله. (1392). امنیت پایدار نظام جمهوری اسلامی؛ الگوی برای تبیین و اجرای سیاست‌های کلان، فصلنامه دانش سیاسی، 9 (1)، 62- 45. SID. https://sid.ir/paper/134599/fa
32. منصوری مقدم، جهانشیر، اسمعیلی، علی. (1390). تحلیلی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد از منظر مدل پیوستگی «جیمز روزنا»، فصلنامه سیاست، 41 (1)، 283-300. https://jpq.ut.ac.ir/article_29734_0.html
33. ولی¬پور، حسین. (1383 الف). گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
34. ولی¬پور، حسین. (1383 ب). سیاست‌های امنیت ملی ایران در سه دوره گفتمانی، فصلنامه علمی راهبرد، 12 (2)، 293-310. https://rahbord.csr.ir/article_124039.html
35. ویور، الی. (1380). امنیتی کردن و غیرامنیتی کردن، ترجمه مرادعلی صدوقی، فرهنگ اندیشه، 1 (3-4)، 193-167. http://ensani.ir/fa/article/283285
ب: منابع انگلیسی
36. Dobbins, J., Jones, S. G., Crane, K., Rathmell, A., Steele, B., Teltschik, R., & Timilsina, A. (2005), The UN’s Role in Nation-Building: From the Congo to Iraq, RAND Corporation. http://www.jstor.org/stable/10.7249/mg304rc
37. Wendt, A. (1992), Anarchy is what states make of it: the social construction of power politics, International organization, 46(2), 391-425.‏ https://www.jstor.org/stable/2706858