مبانی قاعده تقدیم اهم
الموضوعات : فقه و مبانی حقوق اسلامیلیلا یوسفی 1 , سعید حسن زاده دلگشا 2
1 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق و اندیشه امام خمینی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - استادیار،گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه آزاد اسلامی تبریز ایران
الکلمات المفتاحية: قاعده اهم, ادله فقهی, سیره متشرعه, استحسان, مصلحت ,
ملخص المقالة :
قاعده « الأهم فالأهم» اگرچه از لحاظ مدرک، به صورت مستقیم نص نشده و از قواعد منصوصه به شمار نمى‌آید، تمام مذاهب فقهی، مبانی و دلایلی برای حجیت قاعده اهم ذکر کرده و در اصل وجود این قاعده و لزوم برگزیدن اهم بر مهم هنگام تزاحم احکام در مقام عمل مشترک¬اند، اما ادله و مبانی شرعی آنها متفاوت است. روش گردآوری اطلاعات بصورت کتابخانه¬ای و روش پردازش اطلاعات، تحلیلی - توصیفی است. در بررسی ادله فقه شیعه، قرآن، سنت، اجماع و عقل، منابع احکام فقهی به شمار می‌آیند. نتیجه اینکه، هرچند قاعده اهم و مهم قاعده‌ای عام است که تمسک به آن در تمام زمینه‌ها و عرصه‌ها متصور است، اما جایگاه این قاعده در تزاحم احکام قرار دارد. همچنین در درجه‌بندی براساس احکام تکلیفی، درجه¬بندی براساس انواع واجب و حرام؛ تطبیق با اهداف کلی و اصول اخلاق، تقدیم امر اضطراری بر امر عادی، تقدیم امر محتمل الاَهمِیته و تقدیم براساس برخی خصوصیات خاصِ اخلاقی هریک از طرفین است.
فهرست منابع
قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی(دام ظله).
نهج البلاغه. (۱۳۷۹). ترجمه محمد دشتی، چاپ هفتم، قم: الهادی.
منابع فارسی
ابراهیمی کلاتی، فاطمه. (1394). واکاوی قاعده لزوم حفظ نفس، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد،دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری ، ص 92-114
اردبیلی، محمد علی. (1393ش). حقوق جزای عمومی، چاپ سی و ششم، جلد اول، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
اسفندياري، رضا و حجت خواه، حسين و خادمي، مریم. (1397). ارزیابی مقایسه‌ای ادله و مبانی مذاهب پنج‌گانه فقهی در باب قاعده اهم و مهم، پژوهشنامه مذاهب اسلامی، دوره 5، شماره 10، پاییز و زمستان 1397، صفحه 201-225.
افسری، سالم. (1392). قواعد فقه مذهب شافعی، چاپ اول. تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها.
باشا، احمد جودت و همکاران. (1305ه.ق). المجله (مجله الأحکام العدلیه)، چاپ سوم، استانبول: انتشارات مطبعه الجوائب.
بستانی، فوادافرام. (1370). فرهنگ ابجدي عربی فارسی، ترجمۀرضامهیار، تهران: اسلامی.
بروجردی نجفی، محمد تقی. (1405ق). نهایه الافکار، جلد چهارم، قم: موسسه نشر اسلامی
جبران، مسعود. (1380). الرائد فرهنگ الفبایی عربی- فارسی، ترجمۀ رضا انزابی نژاد، مشهد:آستان قدس رضوي.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
_______________. (1382). مکتب‌های حقوقی در حقوق اسلام، چاپ سوم، تهران: گنج دانش.
جمعی ازمحققان. (1389). فرهنگ نامه اصول فقه، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی.
جناتی، محمد ابراهیم. (1370). منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، چ اول، تهران: انتشارات کیهان.
حسن زاده دلگشا، سعید. (1388). تقیه معصومین، قم: مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی.
خمینی، روح‌الله. (1387ش). آئین انقلاب اسلامی، تهران:مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
_______________. (بی تا). شئون و اختیارات ولی فقیه، تهران: عروج.
_______________. (1385). صحیفه نور، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
علی¬دوست، ابوالقاسم. (1388). فقه و مصلحت، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
علیانسب، سید ضیاءالدین. (1396). بازشناسی رویدادهای مهم تاریخ اسلام، چاپ سوم، تبریز، انتشارات مائده.
_______________؛ احدی پور، فهیمه. (1399). تعریف صحابی در دیدگاه آیت الله سبحانی، مجموعه مقالات همایش آیت الله سبحانی، تبریز، نشر دانشگاه صنعتی سهند.
_______________. (1391). جاودانگی قرآن از منظر قرآن و روایات، قم، انتشارات وثوق.
_______________. (1393). صحابه در قرآن، چاپ سوم، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
فیض، علیرضا، (1382)، مبادی فقه و اصول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
قرائتی، محسن. (۱۳۸۳). تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قربانی، زین العابدین. (1378). علم حدیث و نقش آن در شناخت و تهذیب حدیث، چاپ سوم، قم: انصاریان.
مطهری، مرتضی. (بی تا). دوره کامل آشنایی با علوم اسلامی، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
_______________. (1370). (ب)، خاتمیت، چ پنجم، قم: انتشارات صدرا.
_______________. (1380). مجموعه آثار شهید مطهری، تهران: انتشارات صدرا.
_______________. (1366). عناوین اولیه و عناوین ثانویه، مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، سال 27، شماره 6، سال چهاردهم، شماره یک.
میر محمد صادقی، حسین. (1393ش). جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، چاپ بیست و هشتم، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
منتهایی, ع. (2012). بنیادهای قرآنی حقوق بین الملل اسلامی. تحقیقات حقوقی بین المللی, 5(16), 131-170.
نجفى خمینى، محمد جواد. (1382). تفسیر آسان، جلد 10، تهران: انتشارات اسلامیه.
وکیل¬زاده، رحیم. (1381). مصلحت و جایگاه آن در حقوق اسلام، تبریز: انتشارات موسسه تحقیقات علوم اسلامی و انسانی دانشگاه تبریز.
هاشمی شاهرودی، محمود. (1426 ه.ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع)، ج سوم، چاپ اول، قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع).
منابع عربی
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین. (۱۴۲۷ه.ق). کفایه الاصول، تحقیق: عباس علی الزراعی السبزواری، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
آمدی، عبد الواحد. (1404 ه.ق). غرر الحکم و درر الکلم، قم: دارالکتاب.
آمدی، سیف الدین ابوالحسن علی بن محمد. (1404 ه.ق). فی اصول الاحکام، چاپ اول، بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین. (1405 ه.ق). عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث، چ اول، قم: دار سید الشهداء.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله. (1404 ه.ق). شرح نهج البلاغه، قم: نشر مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی (ره).
ابن اثیر، مبارک بن محمد. (1367). النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، قم:انتشارات مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414 ه.ق). لسان العرب، تحقیق علی شیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی
احمد بن محمدبن حنبل، ابو عبدالله. (۱۴۲۰/۱۹۹۹ ه.ق). مسندالامام احمد بن حنبل، تحقیق: شعیب الأرنؤوط و آخرون، بی‌جا: مؤسسه الرساله، الطبعه الثانیه.
اردبیلی، احمد بن‌محمد. (1403ه.ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم:انتشارات اسلامی.
انصاری، مرتضی بن‌محمدامین. (1419ه.ق). فرائد الاصول، جلد دوم، چاپ اول، قم: انتشارات مجمع الفکر الاسلامی.
_______________. (۱۴۱۱ ه.ق). المکاسب، قم: منشورات دار الذخائر.
انصاری، محمدعلی. (1415 ه.ق). الموسوعه الفقهیه، قم: بی نا.
بجنوردی، سید محمد. (1382). مصادرالتشریع، چاپ اول، قم: پژوهشکده انقلاب اسلامی و امام خمینی(ره).
بخاری، محمد بن اسماعیل. (1423 ه.ق). صحیح البخاری، تحقیق عبد السلام بن محمد عمر علوش، چ اول، دمشق و بیروت: دار ابن کثیر.
بحرانی، محمد صنقوری علی. (1426 ه.ق). المعجم الاصولی، چاپ اول، جلد دوم، قم: انتشارات الطیار.
ثعالبی، محمدبن حسن. (1423). تحقیق عبدالسلام بن محمدبن علوش، چاپ اول، دمشق و بیروت: دارابن کثیر.
جوهری، اسماعیل بن حماد. (1404 ه.ق). صحاح اللغه، چ اول، بیروت: دار العلم للملا بین.
حائری یزدی، عبد الکریم. (1401ه .ق). درر الفوائد، قم: با تعلیقات محمد علی اراکی.
حسینی شیرازی، سید محمد. (1413ه. ق). القواعد الفقهیه، چاپ اول، بیروت: لبنان، موسسه امام رضا (ع).
حرعاملی، محمدبن حسن. (1409ق). وسائل الشیعه، ج 27، چ اول، قم:موسسهآلالبیت(ع)
حلی، محمد بن‌منصور بن‌احمد. (1410ه.ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم: انتشارات اسلامی.
حکیم، محمد تقی بن محمد سعید. (۱۴۲۹ ه.ق). القواعد العامه فی الفقه المقارن، تهران: بی‌نا.
حکیم، سید عبدالصاحب. (1313ه.ق). منتهی الاصول، تهران: انتشارات امیر.
خمینی، روح‌الله. (1379). کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
_______________. (1414 ه.ق). بدائع الدرر فی قاعده نفی الضرر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الامام خمینی.
_______________. (1373). مناهج الاصول الی علم الاصول، بی جا: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
_______________. (بی تا). الاستصحاب، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الامام خمینی.
_______________. (1390). تحریرالوسیله، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
خویی، ابوالقاسم. (1410 ه.ق). التنقیح، (تقریرات علی غروی تبریزی)، بیروت: دارالهادی.
زرکشی، أبو عبد الله بدر الدین محمد بن عبدالله بن بهادر. (۱۴۱۴/۱۹۹۴ ه.ق). البحر المحیط فی أصول الفقه، بی‌جا: دار الکتب.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1419 ه.ق). تاریخ الفقه الاسلامی و ادواره، چاپ اول، بیروت: دارالاضواء.
سرخسی حنفی، احمدبن ابی سهل. (1414 ه.ق). اصول السرخسی، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
صدوق، ابن بابویه محمدبن علی. (1378). عیون اخبارالرضا (ع)، تهران: نشر جهان.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1362). المیزان فی تفسیر القرآن، ج4، چ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طبرسی، امین الاسلام فضل بن حسن. (1410 ه.ق). الموتلف من المختلف بین ائمه السلف، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
طبری، محمدبن جریر. (1413 ه.ق). دلایل الامامه، چاپ اول، قم: موسسه البعثه.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. (1407 ه.ق). الخلاف، مصحح: علی خراسانی و دیگران، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
غزالی، محمد. (1415 ه.ق). المستصفی من علم الاصول، بیروت: دار الکتب الاسلامیه.
کاظمی خراسانی، محمد علی. (1387). فوائد الاصول، تهران: نشر اسلامی.
کشی، محمد بن عمر. (1409 ه.ق). رجال الکشی (اختیار معرفه الرجال)، چ اول، مشهد: نشر دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407 ه.ق). الکافی، ج چهارم. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمد باقر. (1403 ه.ق). بحار الانوار، ج 75، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراثی العربی.
مختاری مازندرانی، محمد صالح. (1382). شرح اصول کافی، ج7، تهران: نشر المکتبه الاسلاميه للنشر و التوزیع.
مشکینی اردبیلی، میرزا علی. (1367). اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، قم: نشر الهادی.
مکارم شیرازی، ناصر. (1411 ه.ق). القواعد الفقهیه، ج سوم، قم: موسسه الامام امیر المومنین (ع).
_______________. (1428 ه.ق). أنوار الاصول، چاپ 2، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع).
منتظری، حسینعلی. (1375). نهایه الاصول، تقریرات درس بروجردی، قم: بی نا.
نجفی، محمد حسن. (1404 ه.ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 21، چ 7، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نجفی اصفهانی، محمدتقی بن‌عبدالرحیم. (1429ه.ق). هدایه المسترشدین فی شرح اصول معالم الدین، چاپ دوم. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
نمله حنبلی، عبدالکریم بن علی بن محمد، (1420 ه.ق). المهذب فی علم اصول الفقه المقارن، چاپ اول، ریاض: مکتبه الرشد.
واعظ حسینی، سید محمدسرور. (1420ه.ق). مصباح الاصول، ج3، قم، مکتبه الداوری.
