معرفی و قابلیت سنجی توانهای ژئوتوریسم شهرستان میناب بر اساس مدلهای Pereira & Reynard

الموضوعات :

علیرضا حاتمی زادگان ¹ , عبدالرسول قنبری ² , علی وخشوری ³

1 - دانشگاه آزادلارستان
2 - ستادیار جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد لارستان
3 - جغرافیا دانشگاه آزادلارستان

تاريخ الإرسال : 19 الإثنين , ذو القعدة, 1445 تاريخ التأكيد : 05 الثلاثاء , شعبان, 1446 تاريخ الإصدار : 20 السبت , جمادى الثانية, 1446

الکلمات المفتاحية: ژئوتوریسم, مدل پریرا , مدل رینارد, شهرستان میناب,

ملخص المقالة :

ژئوتوریسم از جمله رشته های وابسته جدیدی است که برمبنای طبیعت است ومی تواند در توسه گردشگری پایدار نقشی سازنده را ایفا کند موجبات اشتغال را در هر منطقه ای فراهم سازد وظرفیت های آن منطقه را دیگر نقاط بشناساند.منطقه مورد مطالعه در این تحقیق شهرستان میناب در جنوب کشور ایران وشرق تنگه هرمز می باشداین منطقه باتوجه به قرار گیری در کنار دریا وتنها رود شیرین دائمی استان هرمزگان ومنطقه کوهستانی قابلیت های گردشگری بسیاری را در خود جای داده است .در این مقاله سعی شده است با مطالعه اسنادی وکتابخانه ای وبا بهره گیری از نظر خبرگان منطقه از بین مکان های طبیعی گردشگری 5 سایت را انتخاب کرده وبرمبنای روش رینارد و پریرا امتیاز دهی وتجزیه وتحلیل شود . در این تحقیق براساس روش پریرا با اختلاف اندکی رودخانه میناب وخور تیاب با امتیازات 75/15 و25/14 به ترتیب بیشترین قابلیت جذب سرمایه گذاری در مبحث ژئوتوریسم رادر شهرستان دارا می باشند وسواحل وخورهای کلاهی وکرگان به صورت مشترک با امتیاز 95/8 کمترین قابلیت را داشتند وبراساس روش راینارد نیز به ترتیب با امتیازات 23/10 و08/10 دوباره رودخانه میناب و خور تیاب بیشترین امتیاز را به خود اختصاص دادند.نتایج این پژوهش می تواند راهنمای خوبی برای سرمایه گذاری دربخش ژئوتوریسم منطقه باشد.

المصادر:

1-اسلامی زاده، عزت،( 1389 )، ژئوتوریسم فعالیتی کم هزینه ولی پرسود با زیربناي پژوهشی، اولین همایش منطقه اي تجاري سازي پژوهش.
2-تیغ مند، سمیه، کرم، امیر و عزت ا... قنواتی ( 1401 ): تبیین توانه ا و مدیریت گردشگری ژئوسایتها بر پایه ارزیابی محوطه های تنوع زمینی (مطالعه موردی: منطقه گردشگری تنگه واشی در شهرستان فیروزکوه)، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی،سال بیست و دوم، شماره 65.
3-ثنایی مبین، نرگس؛ زنگنه اسدی، محمدعلی و ابوالقاسم امیراحمدی(1393).:)) بررسی قابلیتهای محیطی حوضه های آبی،دامنه جنوبی توچال برای تبدیل شدن به ژئوپارگ))، مجله جغرافیا وآمایش شهری منطقه ای، دوره 7، شماره 3، زاهدان، صص.110-97.
4-حسن زاده، یاسر، مقیمی، ابراهیم و مهران مقصودی ( 1400 ): ارزیابی توسعه ژئوتوریسمی شرق تنگه هرمز از طریق رتبه بندی قابلیت های ژئومورفولوژیکی (از میناب تا جاسک)، پژوهش های ژئومورفولوژی کمّی، سال دهم، شماره 1، صص 148 - 130.
5-سعادتپور علویق،رضا و کاظم خوشدل(1393):« ارزیابی توانمندی های ژئوتوریستی کانهای ژئومورفولوژیکی شهرستان ورزقان به روش پرالونگ«اولین همایش علوم جغرافیایی ایران، تهران.
6-صفار اول، هنگامه؛ الحسینی المدرسی، سیدعلی و جلال کرمی(1393): «ارزیابی توانمندی لندفرمهای منطقه دزفک وبرنامه ریزی مسیر با استفاده از مدل پرالونگ و الگوریتم دایکسترا» ،اولین کنفرانس ملّی جغرافیا، منابع طبیعی و توسعه پایدار، تهران.
7-زنده مقدم، محمد رضا ( 1383 (. بررسی توانمندی های دشت کویر به عنوان ژئوپارک بزرگ ایران مرکزی و نقش آن در توسعه ی پایدار استان سمنان، آمایش محیط، دوره 2 ، شماره 6 ، صص 118 - 99.
8-عنابستانی، علی اکبر و مهدی معصومی) 1400 (: بررسی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری دریاچهای در ایران) مطالعه موردی: دریاچه های استان فارس)، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، شماره 63 .
9-موسوی، چمران، احمدی، راشد ( 1385 ). اکوتوریسم و نقش آن در گردشگری پایدار، همایش دانشگاه تهران.
-10-محلاتی ، صلاح الدین ،(1377) ،((اهمیت اقتصادی جهانگردی در جهان معاصر))، اطلاعات سیاسی و اقتصادی ، شماره 138 – 137-
11--موحد، علی، سالارکهرازي،( 1389 )، تحلیل عوامل موثر بر توسعه گردشگري استان کردستان با استفادهاز مدل swot،مجله پژوهش و برنامه ریزي شهري. سال اول، شماره دوم.
12-نصیریان، جلال ( 1389). نگاهی به انواع گردشگری از توریسم تا گردشگری، ماهنامه ی آریانا گردشگر، شماره 85 .
13-Bansal. P. D. Arnold. J, Elberg, M. A. , Kalda, J. , Soesoo, A. , and- Van Milligen, B. P.(. 2004
. 14- Bernard Joyce, E. (2010): Astralia’s Geoheritage: History of Study, a New Inventory of Geosite and Applications to Geotourism and Geoparks. Geohritage, Pp: 39-56
15-. Bojdoso, Z. David, L. Weber, Z. and A, Tenk, (2015): Heritage as an Alternative Driver for Sustainable Development and Economic Recovery in South East Europe.Utilization of geoheritage in tourism development. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 188, Pp: 316 – 324
. 16-. Boley, B. Nickerson, N. and K. Bosak, (2011): Measuring geotourism: Developing and testing the geitraveler tendency scale (GTS)” Journal of Travel Research, 5, Pp: 15-22
. 17-
Cartner, W.(2002). "Tourism development", VNB: 13-18 18-Çetiner, ZS. Ertekin, C. & Yiğitbaş, E. (2017): Evaluating Scientific Value Of Geodiversity For Natural Protected Sites: The Biga Peninsula, Northwestern Turkey”, Geoheritage, Doi: 10.1007/S12371-017-0218-3. 19-. Chamaine, K.W. Fung, C. and Y. Jim,(2015): Unraveling Hong Kong Geopark experience with visitoremployed photpgraphy method., Original Research Article, Applied Geography, 62, Pp: 301-313. 20-Chiang Lee, Chien and Chun-Ping Chang. (2008): Tourism development and economic growth: A closer look at Panels, Tourism Management 29
21-Doniz- Paez, J. Ramirez, R. Cardenas, E. Martin,C. and E. Lahoz (2011): Geomorphosites and geotourism in volcanic landscape: the example of lacorona Del lajial cinder cone (El hierro, Canary Islands, Spain), GeoJournal of Tourism and Geosites, 8, Pp:185-197
. 22-Inskeep, E. 1991. Tourism planning. An Integrated and Sustainable Development Approach. Van Nostrand, New york Hall, M. C,(2000) , Tourism planning , policies,processes and relationships. Pearson-23 education. Harlow
. 24-Lelenicz, M. (2009); Geotope, Geosite, Geomorphosites. The Annals of Valahia, University of Târgovişte, Geographical Series
. 25-Newsome, D. and R.K. Dowling, (2010), Geotourism the tourism of geology and landscape. Goodfellow Publishers, Oxford
. 26 -
.Novelli, M. (2005): Niche tourism: Contemporary issues, trends and cases.Oxford, Butterworth-Heineman 27-Vasiljevic, D. Markovic, SB. Hose, TA. Smalley, I. Basarin, B. Lazic, L. and G. Jovic,(2011): The introduction to geoconservation of loesspalaeoso sequences in the Vojvodina region: significant geoheritage of Serbia, 240, Pp:108–116
28-Wójtowicza, B. Strachowkab, R. and M. Strzyz. (2011): the perspectives of the development of tourism in the areas of geoparks in Poland, Procedia Social and Behavioral Sciences, 19, Pp: 150–157
.

نص كامل:



فصل­نامه جغرافیای طبیعی، سال هفدهم، شماره 65، پاییز 1403                                83

 

صص 101-83

 

 

معرفی و قابلیت سنجی توان­های ژئوتوریسم شهرستان میناب 

بر اساس مدل‌های  Pereira & Reynard¹

 

 

علیرضا حاتمی زادگان

دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

عبدالرسول قنبری²

استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

علی وخشوری

استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

 

تاریخ دریافت:7/3/1403           تاریخ پذیرش:16/11/1403

 

چکیده

 ژئوتوریسم از جمله رشته‌های وابسته جدیدی است که در آن، به ارائه امکانات خدماتی و تفسیری به‌منظور قادر ساختن گردشگران به کسب دانش و درک مسائل زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی (با مشارکت آن‌ها در توسعه علوم زمین)، فراتر از درک صرفاً زیبایی‌های محض یک مکان، پرداخته می‌شود. این علم میان‌رشته‌ای، می‌تواند در توسعه گردشگری پایدار نقشی سازنده را ایفا؛ و موجبات اشتغال را در هر منطقه فراهم؛ و ظرفیت‌های آن منطقه را به دیگر نقاط بشناساند. منطقه مورد مطالعه در این پژوهش، شهرستان میناب در جنوب کشور و شرق تنگه هرمز می‌باشد. علیرغم اینکه، بسترهای جغرافیایی گردشگری ژئوتوریسمی، این منطقه کاملاً فراهم است، اما این پتانسیل متأسفانه همچنان بالقوه باقی‌مانده است. در این مقاله سعی شده است با مطالعه اسنادی -کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از نظر خبرگان منطقه، پنج سایت مناسب‌تر گردشگری، از بین مکان‌های طبیعی انتخاب کرده و بر مبنای مدل‌های پریرا و رینارد امتیازدهی و تجزیه و تحلیل شود. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که در مدل پریرا، سایت‌های رودخانه میناب و خور تیاب با امتیازات 75/15 و 25/14 به ترتیب بیشترین؛ سواحل و خوره‌ای کلاهی و کرگان به‌صورت مشترک با امتیاز 95/8 کمترین قابلیت جذب سرمایه‌گذاری در مبحث ژئوتوریسم را داشتند. و بر اساس مدل رینارد نیز به ترتیب با امتیازات 23/10 و 08/10 دوباره رودخانه میناب و خور تیاب بیشترین امتیاز را به خود اختصاص دادند. نتایج این پژوهش می‌تواند راهنمای خوبی برای سرمایه‌گذاری در بخش ژئوتوریسم منطقه باشد.

 

واژگان کلیدی: ژئوتوریسم، مدل پریرا، مدل رینارد، شهرستان میناب

 

 

مقدمه

گردشگری نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی جهان کنونی بازی می‌کند. (Wojtowcz et al, 2010: 151). بسیاری از نویسندگان گردشگری را یک فرصت منحصر به فرد در اقتصاد جهانی می‌دانند. در سال‌های اخیر گردشگری منبع درآمدی برای تجارت جهانی و عنصر مهمی در بهبود و تنظیم موازنۀ بازرگانی و تراز پرداخت بسیاری از کشورها شده است (موسوی، 1390: 1). در واقع اهمیت گردشگری در عصر حاضر بیش از همه وابسته به چرخۀ اقتصادی آن می‌باشد (Lee Chiang; 2008: 29). جاذبه‌های گردشگری با توجه به میزان جذابیت می‌توانند گردشگران را به‌سوی خود جذب نمایند و جذابیت این جاذبه‌ها در زمینه جذب گردشگر دارای اهمیت بسیار است Cartner, 2002:13)). جاذبه‌های گردشگری از سوی سازمان جهانی جهانگردی به سه دستۀ عمده جاذبه‌های طبیعی، جاذبه‌های فرهنگی- تاریخی و جاذبه‌های ویژه تقسیم می‌گردند (اینسکیپ، 19:1991). صنعت توریسم در دهه اخیر پا را فراتر گذاشته، وارد عرصه‌های بسیار جدی و جدیدتری چون به‌کارگیری و بهره‌مندی از توانایی‌های ژئوتوریسم شده است (زنده مقدم، 1388: 101). ژئوتوریسم یکی از رشته‌های تخصصی اکوتوریسم است که از دو واژه ژئو به معنی زمین و علوم وابسته به آن و توریسم به معنای گردشگری تشکیل شده است. مناطق ژئوتوریستی به مناطقی گفته می‌شود که ارزش‌هایی مانند زیبایی چشم‌انداز، اشکال و لند فرم‌های بکر و همچنین پدیده‌های جذاب و دارای ارزش علمی بالا و آگاهی‌های انسانی را دارا باشند (تیغ مند و همکاران، 303:1401). ژئوتوریسم می‌تواند نقش برجسته‌ای را در زمینۀ گردشگری بازی کند، به این دلیل که ژئوتوریسم، نوعی گردشگری پایدار مبتنی بر طبیعت است که به تجربیات مربوط به طبیعت توجه می‌کند (Boley et al, 2010: 50). ارتباط گردشگری با مکان‌های زمین‌شناسی و ویژگی‌های آن‌ها، شامل مناظر و سایت‌های ژئومورفولوژی می‌تواند به‌عنوان یک پدیده جدید و زیر مجموعه‌ای از زمین‌شناسی و گردشگری مطرح شود (Bernard Joyce, 2010: 53).

ژئوتوریسم به‌طور خاص در زمین‌شناسی و چشم‌اندازها متمرکز است و هدف آن ترویج گردشگری مکان‌های زمین‌شناسی و حفاظت از تنوع جغرافیایی و درک درستی از علوم زمین از طریق یادگیری است (Newsome and Dowlng, 2010:5). نخستین تلاش‌ها برای تعریف ژئوتوریسم توسط هوز صورت گرفت. وی روی ابعادی نظیر مکان‌های ژئولوژیکی و ژئومورفولوژیکی یا ژئو سایت‌ها تأکید داشت Novelli,2005:28)). ژئومورفور سایت‌ها از مفاهیم جدیدی است که تعیین مکان‌های ویژه، تأکید دارند Lelenicz,2009:7 ) )؛ و نیز از ارزش‌های علمی، اکولوژیکی، فرهنگی، زیبایی و اقتصادی به‌صورت توأم برخوردارند (Pereira et al,2007: 159). ژئوتوریسم یک نوع توریسم پایدار است که روند رو به رشدی را در توریسم جهان نشان می‌دهد. ژئوتوریسم و اکوتوریستم هر دو زیرمجموعه توریسم وابسته به طبیعت هستند با این تفاوت که اولی به طبیعت بی‌جان می‌پردازد و بر اساس پدیده‌های زمین‌شناسی است، دومی طبیعت جاندار را مدنظر دارد. دولت‌ها از این نوع گردشگری به‌عنوان یک علامت برای توریست خوب نام می‌برند که می‌تواند بسیار ارزان و در دسترس باشد. از این جهت ایران از نظر جاذبه‌های طبیعت‌گردی دارای ظرفیت‌های بالایی است (اسلامی زاده، 1389: 1). توسعه ژئوتوریسم می‌تواند دوام اقتصادی، ارتقاء جامعه و حفاظت جغرافیایی ویژگی‌های چشم‌انداز را تقویت کند. ژئوتوریسم را می‌توان در یک چشم‌انداز طبیعی ایجاد کرد که در آن مردم آزادند از مناظر دیدنی ژئو سفر لذت ببرند. (Tamang et al. 2023, 83) برنامه‌ریزی و نظریه حاکم بر آن، یکی از عوامل تعیین کننده در چگونگی توسعه گردشگری یک مقصد به شمار می‌آید (احمدی و همکاران، 2،1402). توسعه ژئوتوریسم بر روی ژئومورفو سایت‌ها می‌تواند پس از ارزیابی ژئومورفو سایت‌ها در یک محیط توریستی انجام شود. (Tamang et al. 2023, 83) در سالیان اخیر پژوهش‌های متعددی در این ارتباط صورت گرفته که در پایین ملاحظه می‌فرمایید:

- ثنایی مبین و همکاران (1392)، در مقاله‌ای با عنوان بررسی قابلیت‌های محیطی حوضه‌های آبی دامنه جنوبی توچال برای تبدیل به ژئوپارک این منطقه را به‌عنوان یکی از جاذبه‌های تفرجگاهی شهری و فرا شهری تهران معرفی کرده که از پتانسیل‌های بالای ژئوتوریسمی برخوردار است.

- یمانی و همکاران (1392)، در مقاله‌ای با عنوان بررسی تأثیر ژئوتوریسم بر بهبود گردشگری با استفاده از مدل SWOT به این نتیجه رسیدند که دستیابی به صنعت توریسم پایدار می‌تواند بر پایه افزایش زیرساخت‌ها، افزایش خدمات و تسهیلات گردشگری، ترغیب و تشویق سرمایه‌گذاری خصوصی، حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی، آموزش و راهنمایی تورهای تخصصی و تشویق به مشارکت مردم در زمینه گردشگری باشد.

- سعادت پور علویق و خوشدل (1393)، در مقاله‌ای با عنوان بررسی لند فرم‌های ژئوتوریستی در شهرستان ورزقان با استفاده از روش پرالونگ به این نتیجه رسیدند که این منطقه قابلیت تبدیل شدن به یک ژئوسایت و ژئوپارک را دارد و صنعت ژئوتوریسم می‌تواند باعث تحولات اقتصادی اجتماعی و ایجاد اشتغال‌زایی در منطقه شود.

- صفار اول و همکاران (1393)، در مقاله‌ای با عنوان ارزیابی لند فرم‌های منطقه درفک با استفاده از مدل پرالونگ و الگوریتم وایکسترا که بخشی از این منطقه از نظر ژئوتوریستی مناسب است.

- صبوری، طاهره، ثروتی، محمدرضا و جداری عیوضی، جمشید (1399)، مقاله‌ای با عنوان تبیین تأثیر توسعه ژئوتوریسم و ایجاد ژئوپارک با تأکید بر شاخص‌های گردشگری پایدار در ناحیه درفک و دیلمان استان گیلان دارند. نتیجه فرضیه‌های پژوهش حاکی از تاثیر ژئوتوریسم و ژئوپارک­های گردشگری پایدار در ابعاد مختلف (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، تکنولوژیکی و اکولوژیکی) داشت.

- مقیمی و همکاران (1399)، در پژوهشی با عنوان شناسایی، ارزیابی و رتبه‌بندی خورهای شرق تنگه هرمز به‌منظور توسعه پایدار گردشگری (از میناب تا جاسک) به این نتیجه رسیدند که در روش بریل­ها سایت خور آذینی با کسب 870 امتیاز از کل امتیاز ارزش‌ها در رتبه اول قرار دارد. سایت تیاب با امتیاز 840, کلاهی 665, لوران 660 و کرگان با 560 در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. نتایج مدل کوبالیکوا نیز نشان داد که خور آذینی با 12 امتیاز بیشترین امتیاز و تیاب با 5/11، کلاهی با 75/8، لوران با 25/8 و کرگان با 25/5 امتیاز در رده‌های بعدی قرار دارند.

- حسن‌زاده و همکاران (1400)، در مقاله‌ای با عنوان بررسی توسعه ژئوتوریسمی شرق تنگه هرمز از طریق ارزیابی قابلیت‌های ژئومورفولوژیکی و با استفاده از دو مدل کوبالیکوا و بر یل‌ها به این نتیجه رسیدند که تالاب آذینی با بیشترین امتیاز در هردو مدل از شرایط مطلوب‌تری برخوردار است.

- عنابستانی و معصومی (1400)، در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری دریاچه‌ای در ایران با تأکید بر استان فارس به این نتیجه رسیدند که معیار وجود جاذبه ها و عوامل زیرساختی دارای بیشترین تأثیر در توسعه گردشگری دریاچه‌ای می‌باشند.

- تیغ مند و همکاران (1401)، در مقاله‌ای با عنوان تبیین توان ها و مدیریت گردشگری ژئوسایت­ها در تنگه واشی فیروزکوه بر اساس مدل بریل­ها نوشته‌اند، نتایج حاکی از شرایط مطلوب تنگه واشی در بخش ارزش‌های آموزشی و گردشگری و ضعف در بخش علمی و خطر نسبی اضمحلال است.

- تقوی مقدم، ابراهیم و امیری، ابراهیم. (1401)، در پژوهشی با عنوان        آشنایی با ژئوتوریسم به‌عنوان موزه و کارگاه آموزش جغرافیا (ژئوتوریسم منطقه روداب سبزوار) به این نتیجه رسیدند که این منطقه توان و قابلیت‌های فراوانی را در جذب زمین‌گردشگری طبیعی دارد و می‌تواند بهترین مقصد گردشگری و آموزشی برای سفرهای علمی دانشجویی و دانش‌آموزی باشد. هر چند که فقدان امکانات اقامتی و زیستی، وسائل نقلیه مناسب برای گردشگران، بهداشتی نبودن محیط روستاها و کمبود تسهیلات توریستی در منطقه باعث عدم استفاده از توانمندی عظیم گردشگری این منطقه شده است.

- بوجدوس ) 2015 (، در پژوهشی تحت عنوان ارزیابی ژئوتوریسم در کوه‌های پیلیس در مجارستان میزان تقاضا و کمبود امکانات ژئوتوریسم در آنجا بیان شد.

- شارمین وفانگ (2015)، پژوهشی با عنوان بررسی ژئوپارک هنگ کنگ با استفاده از روش Vep را کارکرده‌اند، برای این امر از گردشگران خواسته شد تا در حین سیاحت در میراث‌های زمین-شناختی و سفرنامه خود از اشکال ژئومورفولوژی عکس بگیرند و نسبت به آن آگاهی پیدا کنند. این امر باعث شد که گردشگران بدانند که ژئوپارک با وجود عناصر زیبایی شناختی و حفاظتی همیشه با زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی همراه است و به‌منظور گسترش میراث زمین‌شناختی و حفاظت جغرافیایی باید خدماتی را جهت رضایت و جذب توریسم ارائه داد.

- سنترال و همکاران (2017)، سایت‌های حفاظت‌شدۀ طبیعی در شبه جزیرۀ بیگا در ترکیه با هدف فهرست برداری با استفادۀ از روش مفهومی کیفی و همچنین روش نیمه کیفی بررسی کردند.

- راجر (2021)، پژوهشی تحت عنوان رهنمودهای جدید در مورد حفاظت از میراث زمین‌شناسی دارند. طبق بررسی‌های وی، حساسیت‌ها به دو نوع انسانی و طبیعی دسته‌بندی می‌شوند و میزان آسیب‌ها از درجه اول) بسیار حساس) تا درجه ده )سیار مقاوم( دسته‌بندی می‌شوند و میزان این حساسیت‌ها نسبت به عواملی چون: نزدیکی به گذرگاه‌ها، راه‌های دسترسی، آسیب‌های ناشی از جمع‌آوری علمی، آسیب‌های انسانی و...  بررسی می‌شوند.

- کیوسدا (2022)، در مقاله‌ای با عنوان ارزیابی و بررسی تنوع زمین، حفاظت آن و ژئوتوریسم در آمریکای مرکزی به این نتیجه رسیدند که جهت محافظت از زمین آمریکای مرکزی لازم است از آن به‌عنوان ژئوپارک استفاده شود تا از طریق ژئوتوریسم سبب افزایش درآمد در مقیاس ملی، منطقه‌ای و محلی شود.

- تامانگ و همکاران (2023)، در مقاله‌ای با عنوان پتانسیل ژئوتوریسم زمین پروتروزوئیک در هند شرقی را از طریق شناسایی و توصیف ژئومورفوسایت ها با استفاده از کدگذاری جغرافیایی 10 رقمی و مدل ارزیابی ژئوسایت  (GAM)به نتایج زیر دست پیدا کرده‌اند. گسترش ژئوتوریسم بر روی ژئومورفوسایت­ها بر استفاده اقتصادی و فرهنگی از لند فرم‌ها و حفاظت جغرافیایی از ویژگی‌های ژئوسفر تأکید دارد که به‌طور بالقوه می‌تواند وضعیت اقتصادی اجتماعی منطقه را ارتقا دهد.

- ماستیکا (2023)، در پژوهشی با عنوان روند توسعه استراتژی‌های خلاقانه برای توانمندسازی قابلیت‌های جامعه و منابع محلی در مدیریت ژئوتوریسم در منطقه توسعه ژئوپارک ایجن در منطقه بوندووسو به این نتیجه رسیدند که مدیریت روزانه ژئوپارک ها با مؤسسات در مناطق روستایی در ایجاد منفعت‌های رقابتی پایدار برای مدیریت ژئوتوریسم مبتنی بر معیارهای VRIN در منطقه ترسیم توسعه ژئوپارک ایجن همکاری داشته است.

- میناب با وجود آنکه دومین شهر استان هرمزگان به لحاظ جمعیتی محسوب می‌شود، متأسفانه در سالیان اخیر هیچ توجهی به بخش توریسم نشده و جوانان به‌جای اشتغال در این زمینه به شغل‌های زود بازده و کاذب و قاچاق از هر نوعی پرداخته و هرساله چندین نفر جان خود را در این راه از دست می‌دهند. این پژوهش بر آن است با معرفی و بررسی گردشگری شهر میناب، در راستای حل موانع این صنعت گام ارزنده‌ای برداشته و افق‌های تازه و امیدبخشی را در توسعه این شهر با دستیابی به اهداف ذیل به ارمغان آورد:

1– شناسایی و معرفی توان های منحصر به فرد ژئوتوریسم در شهر میناب به‌عنوان یک منطقه مستعد گردشگری؛

2– شناخت و ارزیابی اثرات توسعه ژئوتوریسم بر رشد و توسعه شهر میناب در زمینه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی و ... .

 

موقعیت محدوده مورد مطالعه

شهرستان میناب در شمال خاوری تنگه هرمز و در مختصات جغرافیایی 27 درجه و 4 دقیقه الی 27 درجه و 19 دقیقه عرض شمالی و 57 درجه و 1 دقیقه الی 57 درجه و 2 دقیقه طول شرقی واقع شده است وسعت آن 5393 کیلومترمربع است. شهرستان میناب از شمال با شهرستان رودان، از شمال غربی با شهرستان بندرعباس، از شرق با شهرستان منوجان استان کرمان، از جنوب تا جنوب شرقی با شهرستان بشاگرد، از جنوب غربی با شهرستان سیریک و از غرب با خلیج‌فارس همسایه است. آب هوای شهرستان میناب از نوع صحرائی است که در مناطق کوهستانی گرم و خشک و در مناطق جلگه‌ای گرم و مرطوب می‌باشد. میناب گلستان جنوب ایران است دومین شهر بزرگ هرمزگان که در حاشیه دریای عمان واقع شده است. شرایط مناسب طبیعی باعث شده که محصولات فراوانی چون مرکبات، خرما، غلات، گوجه‌فرنگی، پرتقال و انبه در منطقه به عمل آید.

متوسط ارتفاع آن از سطح 27 متر و مجموع بارش سالانه آن 204 میلی‌متر است که عمدتاً در ماه‌های بهمن، اسفند، دی و فروردین است و خشک ترین ماه سال شهریور است البته طی چند سال اخیر نوعی خشک‌سالی بر این شهر حکم‌فرما بوده است که موجب خشک شدن مهم‌ترین باغات و نخلستان‌های شهر میناب شده است. ارتفاعات و تپه‌های آن با جنس نرم و شکننده از جنس سنگ‌های رسوبی با ساختار زمین‌شناسی مربوط به دوران سوم زمین‌شناسی است، روی آبرفت‌های کواترنری واقع شده است که از شمال تا جنوب فرا گرفته و فقط در بستر رودخانه میناب یک بریدگی به وجود آمده است. شهر میناب برخلاف تصور عمومی تعداد زیادی از مردم که تا به حال این شهر را ندیده‌اند، این شهر خشک وبی آبی نیست، بلکه شهری سرسبز و زیباست که فقط طی چندین سال گذاشته مانند سایر شهرهای کوچک کشورمان مورد بی‌مهری قرار گرفته است (شکل 1)

 

 

شکل 1: موقعیت شهر میناب

 

داده‌ها و روش‌های پژوهش

روش کار مبتنی بر کار کتابخانه‌ای با بهره‌گیری از پیمایش میدانی به‌منظور شناخت بهتر منطقه پژوهش و شاخص‌ها و معیارهای ژئوتوریسمی است. بخشی از داده‌ها همراه با کار میدانی و بخشی نیز به کمک مصاحبه با معتمدین و متخصصین محلی گردآوری شد. پژوهش در دو مرحله انجام شد:

1) با مطالعات کتابخانه‌ای، بازدیدهای میدانی و مشاوره با مردم محلی و شوراهای روستا، شهر و شهرستان‌های محدوده پژوهش، سایت‌های ژئوتوریسمی موجود در محدوده شناسایی شد. سپس کارت شناسایی مکان ژئومورفیک برای تمام آن‌ها، تکمیل شد. از آنجایی‌که این کارت‌ها مبنای بررسی و ارزیابی است، در تکمیل آن‌ها علاوه بر مشاوره با اهالی محل، از متخصصین محلی آشنا به محدوده پژوهش نیز کمک گرفته شد؛

2) پس از تکمیل کارت شناسایی مکان ژئومورفیکی برای تمام مکان‌های شناسایی‌شده، از مدل پریرا و رینارد که ویژه ارزیابی مکان‌های ژئومورفولوژیک طراحی شده است برای ارزیابی آن‌ها استفاده شد.

 

الف) کلیاتی از مدل پریرا

این مدل توسط پریرا در سال 2007 ابداع شد و به بررسی محیطی و گردشگری ژئومورفوسایت‌ها پرداخته است. در این روش به ارزیابی ابعاد مختلف ژئومورفوسایت‌ها زیرساختی، محافظتی، علمی، مدیریتی و مکمل (اکتسابی)، می‌پردازد. مهم‌ترین ویژگی این روش این است که از میان گزینه‌های مختلف مطلوب‌ترین گزینه را از ابعاد گوناگون با ابزار و ارزیابی‌ها و مشاهدات مستقیم مورد ارزیابی قرار می‌دهد و نتیجه، حاصل از تلفیق چندین معیار ارزشمند در رابطه با مفاهیم برنامه‌ریزی پایدار گردشگری است (مقیمی و همکاران، 1391: 181). این روش در دو بعد کلی، به ارزیابی توان یک ژئومورفوسایت جهت توسعۀ گردشگری می‌پردازد.

روش‌شناسی ارزیابی میراث ژئومورفولوژیکی پیشنهادی از طرف پریرا، شامل دو مرحلۀ اصلی شناخت و کمی سازی و شش مرحلۀ فرعی است. انتخاب و تعیین ویژگی‌های مکان ژئومورفیکی در مرحلۀ شناخت انجام می‌گیرد. در مرحلۀ کمی سازی، اهمیت مکان و امکان مقایسۀ آن با سایر مکان‌های ژئومورفیکی از طریق ارزیابی عددی معیارها تعیین می‌شود. پایۀ نظری این نوع از گونه شناسی، بر پایۀ تعاریف موجود از مکان‌های ژئومورفیکی با توجه به مقیاس مشاهداتی آن‌هاست. اساس کاربرد این روش ارزیابی مکان ژئومورفیکی، دارا بودن معلومات ژئومورفولوژیکی در مورد محوطۀ مورد نظر است (مختاری، 1394: 252 – 259). «ارزش ژئومورفولوژیکی»، شاخص‌های فرعی «ارزش علمی» و «ارزش اکتسابی» را نیز پوشش می‌دهد. «ارزش مدیریتی»، به‌عنوان شاخص اصلی دوم، دربرگیرندۀ شاخص‌های فرعی «ارزش کاربرد» و «ارزش حفاظت» است. اگر بخواهیم به نتایج فوق وزن بدهیم، «ارزش ژئومورفیک» و «ارزش مدیریت» با امتیاز 10 که به آن‌ها تعلق گرفته است ترجیحی بر هم ندارند. مجموع کل شاخص‌ها ارزش کل یک مکان ژئومورفیک را تعیین می‌کنند. ارزش ژئومورفولوژیکی، از جمع عیار علمی و اکتسابی حاصل می‌شود. مجموع امتیازهای حاصله در این بخش، در بیشترین مقدار 10 است (جدول ۲). در طرف دیگر، ارزش مدیریتی از مجموع ارزش حافظت و ارزش استفاده حاصل می‌شود. در این قسمت به ابعاد زیرساختی مثل دسترسی و تجهیزات می‌پردازد و از دیگر موارد مورد بررسی در این قسمت، می‌توان به ظرفیت پذیرش، مقررات و محدودیت‌های موجود اشاره کرد (جدول 1). جمع این دو ارزش، قابلیت یک ژئومورفوسایت را در توسعۀ گردشگری منعکس می‌کند. مکان‌های ژئومورفیکی که مجموع امتیاز بالایی (نزدیک‌تر به ۲۰) داشته باشند، بهترین جایگاه را در رتبه‌بندی نهایی خواهند داشت (مختاری، 1394). لازم به ذکر است امتیازات هر عیار، بر اساس شرح جداول مدل پریرا (مختاری، 1394 به نقل از پریرا و همکاران، 2006) برآورد و درج‌شده است.

 

 

 

 

 

جدول 1: ساختار کلی مدل پریرا

ارزش ژئومورفولوژی (حداکثر امتیاز، 10)	عیارها		حداکثر امتیاز	ارزش مدیریتی (حداکثر امتیاز، 10)	عیارها		حداکثر امتیاز
	ارزش علمی (امتیاز 5/5)	نایاب بودن نسبت به منطقه	1		ارزش کاربرد یا استفادۀ ‌ (امتیاز 7)	میزان دسترسی	5/1
		دست‌نخوردگی و سالم بودن پدیده	1			قابلیت رؤیت	5/1
		قابلیت آموزشی فرآیندهای ژئومورفولوژیک	1			استفاده‌های حاضر از دیگر جذابیت‌های طبیعی و فرهنگی	1
		تعداد اشکال ژئومورفولوژیک جذاب (تنوع)	1			تجهیزات و سرویس‌های پشتیبانی	1
		دیگر اشکال زمین‌شناسی با ارزش میراثی	5/0			قوانین محافظت و محدودیت‌های استفاده	1
		کمیاب بودن چشم‌اندازها در سطح ملی	5/0			استفادۀ کنونی از دیگر جذابیت‌های کنونی	1
		مطالعات علمی در نشریۀ ژئومورفولوژی	5/0		ارزش حفاظت ‌ (امتیاز 3)	میزان دست‌نخوردگی	1
	ارزش اکتسابی، (امتیاز 5/4)	عیار فرهنگی	5/1
		عیار اکولوژیکی	5/1			آسیب‌پذیری در صورت استفاده از مکان	2

 

ارزش ژئومورفولوژیکی، از جمع عیار علمی و مکمل حاصل می‌شود. در بخش ارزش ژئومورفولوژیکی، به بررسی توان فرهنگی، اکولوژیکی و جذابیت علمی و منحصر به فرد بودن پرداخته می‌شود. مجموع امتیازهای حاصله در این بخش، در بیشترین مقدار 10 است. در طرف دیگر، ارزش مدیریتی از مجموع ارزش محافظت و ارزش استفاده حاصل می‌شود. در این قسمت به ابعاد زیرساختی مثل دسترسی و تجهیزات می‌پردازد و از دیگر موارد مورد بررسی در این قسمت، می‌توان به ظرفیت پذیرش، مقررات و محدودیت‌های موجود اشاره کرد. جمع این دو ارزش، قابلیت یک ژئومورفوسایت را در توسعۀ گردشگری منعکس می‌کند. در مجموع هر چه عدد به دست آمده به 20 نزدیک‌تر باشد، بیانگر پتانسیل‌های بالای آن در برنامه‌ریزی در گردشگری است.

 

ب) کلیاتی از مدل رینارد

در این روش، به‌منظور شناخت توانمندی‌های ژئوتوریسمی منطقه مورد مطالعه، از سه بخش ارزش علمی و ارزش افزوده و ترکیبی استفاده شده است که خود متشکل از زیرمعیارهایی می‌باشد. ارزیابی واقعی بر اساس سه ارزش علمی، افزوده و ترکیبی (مکمل) و برای محاسبه آن از راهکارهای کمّی و کیفی بهره گرفته شده است. این ارزش‌ها در جداول مربوطه قرار می‌گیرند و بر مبنای شاخص‌های ذکر شده امتیازدهی صورت می‌گیرد. طیف ارزش کمّی هرکدام از زیرمعیارها بین صفر تا یک است. در این میان عدد صفر از کمترین ارزش و عدد یک بالاترین ارزش را بیان می‌کند. مجموع هرکدام از این زیرمعیارها در نهایت کمتر از 2 امتیاز برای هرکدام از مجموع سه ارزش علمی و افزوده و ترکیبی متناسب با معیارهای به دست آمده ارزیابی می‌شود.

در روش رینارد امتیازدهی بر اساس میانگین حاصل از دادن امتیازهای فردی با تلفیق نظرات کارشناسان انجام شده است. در این روش، ابتدا جدول تهیه شده به‌صورت پرسشنامه اولیه مد نظر قرار گرفت و توسط کارشناسان مربوطه که بومی بوده و یا از منطقه اطلاع داشتند تکمیل گردید. (جدول 2)

 

جدول 2: ساختار کلی مدل راینارد

معیارها	زیرمعیارها	ضعیف (0 تا 25/0)	متوسط (25/0 تا 5/0)	خوب (5/0 تا 75/0)	عالی (75/0 تا 1)
ارزش علمی	نحوه حفاظت از ژئوسایت‌ها و میزان دست‌نخوردگی سایت‌ها. حفاظت نامناسب ممکن است به‌واسطه و تحت تأثیر عوامل انسانی و یا طبیعی (فرسایش) باشد.
	وجود یک ژئوسایت شاخص که نمونه فرآیند تشکیل‌دهنده آن در منطقه شاخص و برجسته باشد.
	نادر بودن مکان در مقایسه با فضای کلی منطقه (منطقه، بخش، کشور)، یا وجود یک مکان ژئومورفولوژیکی بی‌نظیر و منحصر به فرد مربوط به گذشته در منطقه مورد مطالعه
	اهمیت مکان از لحاظ تاریخ اقلیمی و زمینی که به مطالعه وضع جغرافیایی زمین در گذشته می‌پردازد یا جذابیت مکان ژئومورفولوژیکی از نظر تاریخ زمین‌شناسی
ارزش افزوده	الف: تاثیرات اکولوژیکی: وجود اکوسیستم‌های خاص در منطقه یا وجود گونه‌های گیاهی و جانوری که خاص همان مکان باشد. ب: مکان‌های حفاظت شده، به دلیل حساسیت از اهمیت خاص برخوردار است.
	الف: دیدگاه شخصی: ادراک بیننده بر اساس مشاهده از مکان، در این بخش مکانهای دیدنی سایت‌ها بویژه از نظر قابلیت مشاهده و نحوهی دسترسی آن مورد توجه قرار می‌گیرد. ب: ساختار وخصوصیات مکان: در این قسمت ساختار و چشم‌اندازهای منحصر به فرد ژئومورفولوژیک و لیتولوژیک ارزیابی می‌گردد.
	الف: ارزش مذهبی: شامل ارزش‌های عرفانی یا اسطوره‌ای در منطقه می‌باشد. ب: ارزش تاریخی: شامل درک ارتباط معیارهای گردشگری تاریخی است و از این رو درک وسیع دوره‌های ماقبل تاریخ، تاریخ باستان و زمان حاضر را در بر می‌گیرد. ج: ارزش‌های هنری: می‌تواند در کتاب‌های ادبی و هنری مورد توجه گرفته باشد. د: ارزش زمین‌تاریخی: اشاره به تاریخ تحولات و تکامل تدریجی-حیات بر روی زمین دارد.
	توجه به تولیدات و توانمندی‌های اکوژئومورفورسایت‌ها. در اینجا درآمد مستقیم یا همان درآمد حاصل از تعداد بازدیدکنندگان (حق ورودی) از آن مکان توریستی در امتیازدهی اهمیت دارد.
ترکیب	ارزش جهانی بوسیله خلاصه نتایج کمی وکیفی ارزش علمی و ارزش‌های افزوده ژئوسایت بیان می‌شود.
	اهمیت مکان مورد مطالعه برای آموزش
	تهدیدهای بالقوه و موجود درمکانهای مکانهای مورد مطالعه که ممکن است به علت تاثیرات انسانی و فرآیندهای طبیعی باشد.
	میزان اقدامات مدیریتی پیشنهاد شده برای حفاظت و ارتقاء مکان مورد مطالعه.

 

 

 

 

بحث و یافته ها

برمبنای نظر سنجی از خبرگان منطقه، 5 ژئو سایت به قرار زیر مشخص گردید:

 

معرفی ژئو سایت‌های میناب

ساحل کلاهی

بندر کلاهی؛ با جمعیتی حدود ۶ هزار نفر؛ روستایی از توابع دهستان تیاب بخش مرکزی شهرستان میناب در استان هرمزگان ایران است. این روستا در کنار تنگه هرمز، خلیج فارس، دریای عمان و در امتداد کوههای مکران قرار گرفته است جاذبه‌های تفریحی و توریستی بندرکلاهی عبارتند از: اسکه صیادی، لنج‌ها و قایق‌های صیادی، خور، جنگل‌های حرا ساحل ماسه‌ای، وتپه‌های ماسه‌ای غرابی که به‌صورت جزیره می‌باشد. (شکل 2)

 

 

شکل 2: تصاویری از ساحل کلاهی

 

ساحل گرگان

تنها ساحل ماسه‌ای شهرستان میناب به طول هفت کیلومتر در بندر کرگان واقع شده است، وجود تپه‌های شنی در مجاورت دریا از دیگر از جاذبه‌های گردشگری این منطقه به‌حساب می‌آید. کم عمق بودن ساحل در این منطقه باعث می‌شود هنگامی که دریا مد می‌شود آب کیلومترها عقب نشینی کند و در سطح وسیعی از درختان حرّا و خشکی باتلاقی خودنمایی نماید. صیادان با آگاهی از زمان‌های جز و مدّ دریا ساعات حرکت و بازگشت خود را به اسکله تنظیم می‌کنند زیرا اگر در ساعت معین به ساحل برنگردند باید نیم روزی به انتظار بنشینند تا دوباره در زمان جزر خود را به ساحل و اسکله کرگان برسانند. این نوع اسکله در هیچ جایی از ساحل 1400 کیلومتری استان هرمزگان دیده نمی‌شود و در نوع خود منحصر به فرد است. جنگل‌های حرا و گونه‌های درختی مختلف در دل دریا از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این منطقه است و وجود پرندگان زیبا در کنار جنگل‌های حرا تصاویر زیبایی را به وجود آورده است. محل زندگی برخی از این پرندگان در جنگل‌های حرا است و برخی دیگر کنارآبزی هستند و پرندگانی از حوزه سیبری هم به این منطقه مهاجرت می‌کنند. (شکل 3)

 

شکل 3: تصاویری از ساحل کرگان

 

خور تیاب

کانال‌های آبی و خورها که در قسمت‌ها آب‌های داخلی قرار دارند، مناطقی هستند که مستقیماً به دریاها متصل می‌شوند و امکان دسترسی به آب‌های آزاد را فراهم می‌نمایند. خور تیاب واقع در 30 کیلومتری شهر میناب از خورهای حوزه کلاهی و سیریک (خورهای شرق بندرعباس) می‌باشد، طول تقریبی سرشاخه اصلی آن تا دهانه ورودی به دریا 9 کیلومتر است. این پژوهش با استفاده از مطالعه کتابخانه‌ای، آمار و محاسبه نرم افزاری، به روش تحلیلی توصیفی، به بررسی منطقه و خور تیاب پرداخته است. خور تیاب در گروه تالاب‌های مصبی ساحلی قرار دارد و جزء خورهای دارای جزو مد میانه است. محیط و مساحت شاخصه اصلی خور تیاب به ترتیب 20.6 کیلومتر و 1.67 کیلومتر مربع می‌باشد. (شکل 4)

 

 

شکل 4: تصاویری از خور تیاب

 

رود میناب

این رود یکی از پرآب‌ترین رودهای جنوبی ایران است و از دو رودخانه دیگر به نام‌های «رودان» و «جغین» تشکیل شده است. رودخانه رودان از بلندی‌های گلاشگرد واقع در غرب کهنوج و رودخانه جغین از ارتفاعات جنوب شرقی شهرستان منوجان سرچشمه می‌گیرد. طول این رودخانه از ابتدایی‌ترین سرچشمه‌ها تا دریا به ۱۸۰ کیلومتر می‌رسد. آورد متوسط آن ۳۲۰ میلیون متر مکعب در سال است. حدود دوسوم آب رودخانه از شاخه رودان می‌آید. میزان آب پایه آن (آب دائمی) در گذشته ۷۰ میلیون متر مکعب در سال بوده که در سال‌های اخیر به علت حفر بی‌رویه چاه‌ها در دشت‌های رودان و مسافر آباد بسیار کاهش یافته‌است. این دو رودخانه، در نزدیکی روستای برنطین واقع در ۲۵ کیلومتری شمال شرقی شهر میناب به هم می‌پیوندند و «رودخانه میناب» را به وجود می‌آورند. به علت شیرینی آب این رودخانه واستفاده از امتیازات عمرانی و اقتصادی ناشی از آن سد بزرگی نیز بر روی آن ساخته شده است. طول رودخانه از محل سد تا دریا حدود ۳۰ کیلومتر است. رودخانه میناب که از کنارشهر میناب می‌گذرد به چهره این شهر که در طرفین این دامن گسترده‌است و با سر سبزی نخلستان‌های اطراف درآمیخته جلوه‌ای خاص می‌بخشد به طوری که شهر را به یکی از نقاط بسیار زیبای استان هرمزگان تبدیل کرده است. سد میناب در ۲ کیلومتری شرق میناب بر روی این رود احداث شده است. (شکل 5)

 

 

شکل 5: تصاویری از رودخانه میناب

 

کوه زندان

کوه زندان مکان بسیارصعب العبوری است که گویا در قدیم مخصوص زندانیان سیاسی بوده‌است. برای رسیدن به کوه زندان باید از راه‌های باریک بدنه کوه رد شد. مسیر عبور از تونل باریک و تاریکی که به‌صورت هلالی در بدنه کوه حفر شده به گونه‌ای است که با اندک غفلتی امکان سقوط به اعماق دره وجود دارد. در اطراف کوه زندان چشمه‌های آب شیرین زیادی به نام چشمه‌های گیب وجود دارد که از نزدیکی کوه تا روستای چاهشیرین ادامه دارد. همچنین در این منطقه مکان‌های زیارتی وقدمگاه های زیادی وجود دارد به علاوه این منطقه زیستگاه پلنگ، خرس سیاه آسیایی، کل وکبک وبسیاری از حیوانات دیگر می‌باشد (شکل 6)

 

 

شکل 6: تصاویری از کوه زندان

 

ارزیابی نهایی ژئو سایت‌ها با مدل پریرا

همان‌طور که در جدول شماره 3 مشاهده می‌کنیددر مبحث ارزش علمی رودخانه میناب با کسب 67/4 از 5/5 امتیاز، مبحث ارزش عیار مکمل رودخانه میناب با امتیاز 3 از 5/4، بحث عیار استفاده رود میناب با امتیاز 33/6 از 7، مبحث ارزش محافظت خور تیاب با امتیاز 75/2 از 3 دارای بالاترین امتیاز هستند. و در کل نیز رود میناب با امتیاز 75/15 از 20 دارای بالاترین امتیاز وقابلیت برای گردشگری است.

 

جدول 3: ارزیابی عیارهای چهارگانه ژئومورفوتوریستی بر اساس مدل پریرا

معیارهای اصلی	ارزش‌های کارکردی	ساحل کلاهی	ساحل کرگان	خور تیاب	کوه زندان	رودخانه میناب
ارزش علمی قابلیت ژئوسایت‌ها (بالاترین امتیاز 5.5)	نایاب بودن نسبت به منطقه	25/0	25.	5/0	5/0	1
	دست‌نخوردگی و سالم بودن پدیده	5/0	5.	5/0	75/0	5/0
	قابلیت آموزشی فرایندهای ژئومورفولوژیک	38/0	38/.	1	67/0	1
	تعداد اشکال ژئومورفولوژیک جذاب (تنوع)	0	33/.	5/0	5/0	5/0
	دیگر اشکال زمین‌شناسی با ارزش میراثی	33/0	33/.	67/0	1	1
	کمیاب بودن چشم‌اندازها در سطح ملی	33/0	5/.	17/0	0	17/0
	مطالعات علمی در نشریه ژئومورفولوژی	0	0	5/0	0	5/0
ارزش عیار مکمل در ژئومورفوسایت‌ها (بالاترین امتیاز 4.5)	عیار فرهنگی	0	0	0	5/0	5/0
	عیار اکولوژیکی (زیست‌محیطی)	38/0	38/0	12/1	5/1	1.5
	ارزش‌های زیباشناسی	5/0	5/0	1	1	1
ارزش عیار استفاده از ژئومورفوسایت  (بالاترین امتیاز 7)	میزان دسترسی	5/1	5/1	5/1	21/0	5/1
	قابلیت روئیت	20/1	20/1	20/1	20/1	5/1
	استفاده‌های حاضر از دیگر جذابیت‌های طبیعی و فرهنگی	33/0	33/0	67/0	1	1
	تجهیزات و سرویس‌های پشتیبانی	5/0	0	5/0	0	1
	قوانین محافظت و محدودیت‌های استفاده	67/0	67/0	67/0	67/0	33/0
	استفاده کنونی از دیگر جذابیت‌های کنونی	33/0	33/0	1	0	1
ارزیابی ارزش محافظت ژئومورفوسایت (بالاترین امتیاز 3)	دست‌نخوردگی و بکر بودن ژئومورفوسایت	1	1	2	5/0	1
	آسیب‌پذیری در صورت استفاده از سایت	75/.	75/0	75/	75/	75/0
مجموع امتیاز 20		75/8	75/8	25/14	75/10	75/15

 

 

 

 

 

 

در نمودار (شکل 7) نیز تفاوت امتیازها را ارزیابی‌های چهارگانه پریرا می‌توانید ببینید.

 

 

شکل 7: ارزش‌های چهارگانه مدل پریرا در 5 سایت میناب

 

در نمودار (شکل 8) مجموع امتیازات را می‌توانید مشاهده کنید. 

 

شکل 8: نمودار مجموع امتیازات سایت‌های 5 گانه بر اساس مدل پریرا

 

ارزیابی نهایی ژئو سایت‌ها براساس رینارد

 همان‌طور که در جدول شماره 4 ملاحظه می‌کنید در مبحث ارزش علمی رودخانه میناب با امتیاز 3، مبحث ارزش افزوده رود میناب با امتیاز 77/4 و در مبحث ترکیب خور تیاب 70/2 حائز بالاترین امتیاز شده‌اند و در مجموع نیز رود میناب با اختلاف اندکی نسبت به خور تیاب با امتیاز 23/10 بالاترین امتیاز را دارد.

 

 

 

جدول 4: امتیازات 5 سایت میناب در مدل رینارد

معیارها	زیرمعیارها	ساحل کلاهی	ساحل کرگان	خور تیاب	کوه زندان	رودخانه میناب
ارزش علمی	نحوه حفاظت از ژئوسایت‌ها و میزان دست نخوردگی سایت‌ها. حفاظت نامناسب ممکن است به واسطه و تحت تأثیر عوامل انسانی و یا طبیعی (فرسایش) باشد.	25/0	25/0	5/0	19/0	75/0
	وجود یک ژئوسایت شاخص که نمونه فرآیند تشکیل دهنده آن در منطقه شاخص و برجسته باشد.	72/0	23/0	74/0	37/0	77/0
	نادربودن مکان در مقایسه با فضای کلی منطقه (منطقه، بخش، کشور)، یا وجود یک مکان ژئومورفولوژیکی بینظیر ومنحصربه فرد مربوط به گذشته در منطقه مورد مطالعه	69/0	21/0	73/0	37/0	76/0
	اهمیت مکان از لحاظ تاریخ اقلیمی و زمینی که به مطالعه وضع جغرافیایی زمین در گذشته می‌پردازد یا جذابیت مکان ژئومورفولوژیکی از نظر تاریخ زمین‌شناسی	18/0	17/0	72/0	50/0	72/0
ارزش افزوده	الف: تاثیرات اکولوژیکی: وجود اکوسیستم‌های خاص در منطقه یا وجود گونه‌های گیاهی و جانوری که خاص همان مکان باشد. ب: مکان‌های حفاظت شده، به دلیل حساسیت از اهمیت خاص برخوردار است.	50/0	50/0	53/0	87/0	56/0
	16/0	15/0	47/0	42/0	77/0
	الف: دیدگاه شخصی: ادراک بیننده بر اساس مشاهده از مکان، در این بخش مکان‌های دیدنی سایت‌ها بویژه از نظر قابلیت مشاهده و نحوه دسترسی آن مورد توجه قرار می‌گیرد. ب: ساختار وخصوصیات مکان: در این قسمت ساختار و چشم‌اندازهای منحصر بهفرد ژئومورفولوژیک و لیتولوژیک ارزیابی می‌گردد.	33/0	37/0	57/0	59/0	58/0
	20/0	19/0	58/0	57/0	56/0
	الف: ارزش مذهبی: شامل ارزش‌های عرفانی یا اسطوره‌ای در منطقه می‌باشد. ب: ارزش تاریخی: شامل درک ارتباط معیارهای گردشگری تاریخی است و از این رو درک وسیع دوره‌های ماقبل تاریخ، تاریخ باستان و زمان حاضر را در بر می‌گیرد. ج: ارزش‌های هنری: می‌تواند در کتاب‌های ادبی و هنری مورد توجه گرفته باشد. د: ارزش زمین‌تاریخی: اشاره به تاریخ تحولات و تکامل تدریجی-حیات بر روی زمین دارد.	08/0	08/0	39/0	67/0	28/0
	08/0	07/0	72/0	30/0	57/0
	42/0	45/0	58/0	42/0	46/0
	08/0	07/0	58/0	21/0	72/0
	توجه به تولیدات و توانمندی‌های اکوژئومورفوسایت‌ها. در اینجا درآمد مستقیم یا همان درآمد حاصل از تعداد بازدیدکنندگان (حق ورودی) از آن مکان توریستی در امتیازدهی اهمیت دارد.	09/0	09/0	27/0	19/0	27/0
ترکیب	ارزش جهانی بوسیله خلاصه نتایج کمی وکیفی ارزش علمی و ارزش‌های افزوده ژئوسایت بیان می‌شود.	07/0	07/0	42/0	33/0	47/0
	اهمیت مکان مورد مطالعه برای آموزش	11/0	11/0	57/0	07/0	55/0
	تهدیدهای بالقوه و موجود درمکانهای مکانهای مورد مطالعه که ممکن است به علت تاثیرات انسانی و فرآیندهای طبیعی باشد.	04/0	04/0	72/0	08/0	72/0
	میزان اقدامات مدیریتی پیشنهاد شده برای حفاظت و ارتقاء مکان مورد مطالعه.	11/0	11/0	72/0	02/0	72/0
	مجموع امتیازات	11/4	25/3	08/10	36/6	23/10

 

شکل 9: ارزیابی سایت‌ها بر اساس مدل رینارد در معیارهای سه گانه

 

در نمودارهای بالا (شکل 9 و 10) نیز به ترتیب تفاوت امتیازات را در ارزش‌های سه گانه رینارد و مجموع امتیازات به‌صورت نمودار می‌توانید ملاحظه کنید:

همان‌طور که در جدول شماره 5 مشاهده می‌کنید رودخانه میناب در هر دو مدل حائز بیشترین امتیاز شده و خورتیاب، کوه زندان، ساحل کلاهی وساحل کرگان امتیازات بعدی را به خود اختصاص داده‌اند.

شکل 10: مجموع امتیازات سایت‌های میناب براساس مدل رینارد

 

جدول 5: رتبه بندی نهایی سایت‌ها

رتبه ونام سایت	امتیاز مدل پریرا	امتیاز مدل رینارد
1- رودخانه میناب	75/15	23/10
2- خورتیاب	25/14	07/10
3- کوه زندان	75/10	36/6
4- ساحل کلاهی	75/8	11/4
5- ساحل کرگان	75/8	25/3

 

نتیجه گیری

نتایج این نوشتار نشان می‌دهد (حاکی از آن است که): ژئومورفوسایت های رودخانه میناب و خور تیاب از امتیاز بهتری در هردو مدل برخوردار بودند در این پژوهش بر اساس مدل پریرا رودخانه میناب و خور تیاب با امتیازات 75/15 و 25/14 به ترتیب بیشترین قابلیت جذب سرمایه‌گذاری در مبحث ژئوتوریسم را در شهرستان دارا می‌باشند و سواحل و خورهای کلاهی وکرگان به‌صورت مشترک با امتیاز 95/8 کمترین قابلیت را داشتند وبراساس مدل رینارد نیز به ترتیب با امتیازات 23/10 و 08/10 دوباره رودخانه میناب و خور تیاب بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده اندوهی تا رسیدن به شرایط ایده آل فاصله زیادی دارند خصوصاً در بحث زیرساخت‌ها و حمایت و پشتیبانی نیازمند توجه بیشتری هستند اگرچه در دو سایت بالا پژوهش­های خوبی صورت گرفته لیکن هیچ‌کدام از این پژوهش­ها به عمل ختم نشده و گردشگری هنوز به‌عنوان یک درآمد پایدار در میناب به هیچ عنوان در نظر گرفته نمی‌شود و در برخی سایت‌ها خصوصاً ساحل کریان و کلاهی و به‌ویژه کوه زندان که زیستگاه بسیاری از جانوران است در معرض نابودی است مطالعه‌ای محدود دارند و توجهی به آن‌ها نمی‌شود. این پژوهش­ها راهنمای خوبی جهت تبدیل علم به ثروت و راهنمای سرمایه‌گذاران می­تواند باشد.

با توجه به نتایج پژوهش راهکارهای زیر جهت کشاندن بیشتر مسافر به سایت‌های مد نظر توصیه می‌گردد:

1- معرفی هرچه بیشتر منطقه و توان­های آن؛

2- ایجاد زیرساخت‌های لازم از جمله مسافرخانه، هتل و بوم گردی و ایجاد تنوع در این حوزه جهت پذیرایی از قشرهای گوناگون، ایجاد سرویس‌های بهداشتی که در این امر متأسفانه اکثریت مناطق استان با مشکل مواجه است؛

3- درست کردن راه‌های دسترسی به ژئوسایت­ها؛

4- استفاده از دریاچه سد استقلال که بر روی رودخانه شهر میناب ساخته شده و فضای منحصر به فردی را به وجود آورده به‌عنوان یک نقطه گردشگری و تبدیل آن به سایت گردشگری؛

5- نشست فوری مسئولین منطقه‌ای واجمان بر سر رفع محدودیت‌های گردشگری.

 

 

 

 

منابع

1- احمدی، مرتضی، ضیائی، محمود، واعظی، رضا، کاظمیان، غلامرضا. (1402): تحلیل مضامین عقلانیت در سند چشم‌انداز توسعه میراث فرهنگی و گردشگری کشور. مطالعات مدیریت گردشگری، 18(62):صص 1-29.

2- اسلامی زاده، عزت، (1389): ژئوتوریسم فعالیتی کم‌هزینه ولی پرسود با زیربنای پژوهشی، اولین همایش منطقه‌ای تجاری‌سازی پژوهش.

3- تقوی مقدم، ابراهیم، امیری، ابراهیم. (1401): آشنایی با ژئوتوریسم به‌عنوان موزه و کارگاه دانش آموزش جغرافیا (ژئوتوریسم منطقه روداب سبزوار). پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی، شماره 4، پیاپی 14، صص 111-128.

4- تیغ مند، سمیه، کرم، امیر، قنواتی، عزت ا... . (1401): تبیین توانِ ا و مدیریت گردشگری ژئوسایت ها بر پایه ارزیابی محوطه‌های تنوع زمینی (مطالعه موردی: منطقه گردشگری تنگه واشی در شهرستان فیروزکوه)، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و دوم، شماره 65.

5- ثنایی مبین، نرگس، زنگنه اسدی، محمدعلی، امیر احمدی، ابوالقاسم. (1393): بررسی قابلیت‌های محیطی حوضه‌های آبی، دامنه جنوبی توچال برای تبدیل شدن به ژئوپارک، مجله جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، دوره 7، شماره 3، زاهدان، صص.110-97.

6- حسن‌زاده، یاسر، مقیمی، ابراهیم، مقصودی، مهران. (1400): ارزیابی توسعه ژئوتوریسمی شرق تنگه هرمز از طریق رتبه‌بندی قابلیت‌های ژئومورفولوژیکی (از میناب تا جاسک)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، سال دهم، شماره 1، صص 148 – 130.

7- زنده مقدم، محمدرضا (1383(: بررسی توانمندی‌های دشت کویر به‌عنوان ژئوپارک بزرگ ایران مرکزی و نقش آن در توسعۀ پایدار استان سمنان، آمایش محیط، دوره 2، شماره 6، صص 118 – 99.

8- سعادت پور علویق، رضا، خوشدل، کاظم. (1393): ارزیابی توانمندی‌های ژئوتوریستی کانهای ژئومورفولوژیکی شهرستان ورزقان به روش پرالونگ، اولین همایش علوم جغرافیایی ایران، تهران.

9- صبوری، طاهره، ثروتی، محمدرضا، جداری عیوضی، جمشید. (1399): تبیین تأثیر توسعه ژئوتوریسم و ایجاد ژئوپارک با تأکید بر شاخص‌های گردشگری پایدار در ناحیه در فک و دیلمان استان گیلان. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی،15(1)صص 1-17.

10- صفار اول، هنگامه، الحسینی المدرسی، سید علی، کرمی، جلال. (1393): ارزیابی توانمندی لند فرم‌های منطقه دزفک و برنامه‌ریزی مسیر با استفاده از مدل پرالونگ و الگوریتم دایکسترا، اولین کنفرانس ملّی جغرافیا، منابع طبیعی و توسعه پایدار، تهران.

11- عنابستانی، علی‌اکبر، معصومی، مهدی) 1400 (: بررسی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری دریاچه‌ای در ایران) مطالعه موردی: دریاچه‌های استان فارس)، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست و یکم، شماره 63.

12- مختاری، داود. (1394): ژئوتوریسم، انتشارات سمت، تهران.

13- مقیمی، ابراهیم، مقصودی، مهران، یمانی، مجتبی و حسن‌زاده، یاسر. (1399): شناسایی، ارزیابی و رتبه‌بندی خورهای شرق تنگه هرمز به‌منظور توسعه پایدار گردشگری (از میناب تا جاسک). مطالعات مدیریت گردشگری (مطالعات جهانگردی)، 15(51)، صص 111-144.

14- موسوی، چمران، احمدی، راشد. (1385): اکو توریسم و نقش آن در گردشگری پایدار، همایش دانشگاه تهران.

15- یمانی، مجتبی، موغلی، مرضیه، جعفری، فاطمه. (1392). بررسی تأثیر ژئوتوریسم بر بهبود گردشگری با استفاده از مدل Swot (مطالعه موردی، تخت سلیمان). جغرافیای طبیعی، 6(19)، صص 17-32.

 

16- Adolfo Quesada, R. Lidia Torres, B. Maynor, A. Manuel Rodríguez, M. Gema Velázquez, E. Catalina Espinosa, V. Jaime, T. Hugo Rodríguez, B(2021): Geodiversity, Geoconservation, And Geotourism In Central America. 

17- Bernard Joyce, E. (2010): Astralia’s Geoheritage: History Of Study, A New Inventory Of Geosite And Applications To Geotourism And Geoparks. Geohritage, Pp: 39-56

18- Bojdoso, Z. David, L. Weber, Z. And A, Tenk, (2015): Heritage As An Alternative Driver For Sustainable Development And Economic Recovery In South East Europe.Utilization Of Geoheritage In Tourism Development. Procedia - Social And Behavioral Sciences, 188, Pp: 316 – 324.

19- Boley, B. Nickerson, N. And K. Bosak, (2011): Measuring Geotourism: Developing And Testing The Geitraveler Tendency Scale (GTS)” Journal Of Travel Research, 5, Pp: 15-22.

20- Cartner, W. (2002): "Tourism Development", VNB: 13-18.

21- Çetiner, ZS. Ertekin, C. & Yiğitbaş, E. (2017): Evaluating Scientific Value Of Geodiversity For Natural Protected Sites: The Biga Peninsula, Northwestern Turkey”, Geoheritage, Doi: 10.1007/S12371-017-0218-3.

22. Chamaine, K.W. Fung, C. And Y. Jim, (2015): Unraveling Hong Kong Geopark Experience With Visitoremployed Photpgraphy Method. Original Research Article, Applied Geography, 62, Pp: 301-313.

23- Chiang Lee, Chien And Chun-Ping Chang. (2008): Tourism Development And Economic Growth: A Closer Look At Panels, Tourism Management 29.

24- Crofts, Roger: Dan Tormey And John Gordon. (2021): Introducing New Guidelines On Geoheritage Conservation In Protected And Conserved Areas.Geogeritage, 13 (2): Pp. 1-14.

25- Tamang, L. Mandal, U. K. Karmakar, M. Banerjee, M. & Ghosh, D. (2023): Geomorphosite Evaluation For Geotourism Development Using Geosite Assessment Model (GAM): A Study From A Proterozoic Terrain In Eastern India. International Journal Of Geoheritage And Parks, 11(1): Pp. 82-99.

26- Inskeep, E. (1991): Tourism Planning. An Integrated And Sustainable Development Approach. Van Nostrand, New York.

27- Lelenicz, M. (2009); Geotope, Geosite, Geomorphosites. The Annals Of Valahia, University Of Târgovişte, Geographical Series.

28- Mastika, I. K. Harsono, S. S. Khristianto, W. Oktawirani, P. & Hutama, P. S. (2023): Creative Strategies Of Local Resources In Managing Geotourism In The Ijen Geopark.

29- Newsome, D. And R.K. Dowling, (2010): Geotourism The Tourism Of Geology And Landscape. Goodfellow Publishers, Oxford.

30- Novelli, M. (2005): Niche Tourism: Contemporary Issues, Trends And Cases.Oxford, Butterworth-Heineman.

31- Pereira, P. Pereira, D. Caetano, M. Braga, A(2007): Geomorphosite Assessment In Montesinho Natur Al Park (Portugal), Geographica Assessment In Montesinho Natur Al Park (Portugal), Geographica Helvetica Jg. 62 2007/Heft 3, Pp: 159-168.

32- Wójtowicza, B. Strachowkab, R. And M. Strzyz. (2011): The Perspectives Of The Development Of Tourism In The Areas Of Geoparks In Poland, Procedia Social And Behavioral Sciences, 19, Pp: 150–157.

 

---

[1]  این مقاله مستخرج از رساله دکتری تحت عنوان بررسی بسترهای جغرافیایی شهر خلاق و تاب آور با تأکید بر صنعت گردشگری (مطالعه موردی میناب –هرمزگان) به راهنمایی نگارنده دوم و مشاوره نگارنده سوم است.

[2] * نویسنده مسئول : 09178821728                                                                                   Email: [e-mail]

---