بررسی فعالیتهای نوگرایانه عصر پهلوی اول در منطقه ترکمن صحرا
الموضوعات :احمد سردارزاده مجد 1 , امیر اکبری 2 , رجبعلی وثوقی مطلق 3
1 -
2 - گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد
3 - استادیار
الکلمات المفتاحية: نوگرایی, پهلوی اول , ترکمن صحرا, بلدیه , فرهنگ,
ملخص المقالة :
ترکمن صحرا منطقه ای در غرب استان گلستان است که در ساحل جنوب شرقی دریای خزر و در جلگه‌ای وسیع بنام جلگه گرگان همجوار با تالاب گمیشان قرار گرفته است. ترکمن صحرا در حال حاضر شامل 2 شهرستان به نام های بندرترکمن و گمیشان می باشد . نام قبلی بندرترکمن ، بندر شاه که در سال 1358 از نظر تقسیمات سیاسی از زیر مجموعه گرگان خارج شده و به‌صورت شهرستان مستقلی با همین نام درآمد و گمیشان با مرکزیت گمیش تپه در شمال این صحرا قرار دارد . سیاست های نوگرایی و تجدد خواهی رضا شاه و به تبع آن عینیت یافتن قانون بلدیه در ترکمن صحرا مانند سایر مناطق کشور همراه با استقرار و احداث بندر و راه آهن و رفت و آمدهای فراوان ناشی از آن ، علاوه بر تغییر ظاهر در حوزه شهرسازی و ایجاد زیرساخت ها ، تغییرات و تحولات عمیق اجتماعی را نیز بنیان نهاده و موجب تغییراتی مشهود در ساختار فرهنگی و سنتی مردمان این دیار گردید که از آن جمله بحث تبدیل مدارس قدیمی به مدارس جدید و تغییر شیوه آموزش بوده است . در این مقاله اقدامات نوگرایانه پهلوی اول و اهداف رضا شاه از این اقدامات که اصلی ترین آن تغییر فرهنگ سنتی و محدود ساختن قوم ترکمن بوده است بررسی می گردد .
1- آبراهامیان، یرواند، 1381، ایران بین دو انقلاب از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ترجمه: فیروزمند، کاظم، شمس‌آوری، حسن و مدیرشانه چی، محسن، تهران، نشر مرکز.
2- ستوده، م؛ ذبیحی، م. ا، 1354، از آستارا تا استرآباد شامل اسناد تاریخی گرگان، جلد6. تهران، تالیف انجمن آثار ملی.
3- اعتمادالسلطنه، محمد حسن بن علی، 1367، مرات البدان؛ به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران، دانشگاه تهران.
4- آنا مراد نژاد ، رحیم بردی ، 1387 ، نگرش جغرافیایی به بندرترکمن ، انتشارات فراغی ، گرگان
5- سید قطبی ، سید مهدی ، 1397 ، سفرنامه ترکمن صحرا ، گرگان و مازندران ، انتشارات فراغی ، گرگان
6- حائری مازندرانی، محمدرضا، 1378، نقش فضا در معماری ایران، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
7- محمدی سیف ، معصومه ، 1400 ، مونوگرافی قوم ترکمن ، انتشارات اندیشه احسان ، تهران
8- سارلی ، اراز محمد ، 1400 ، مدارس دینی اهل سنت ترکمن صحرا ، فراغی ، گرگان
9- دهقان نژاد، مرتضی، 1390، از پاتسی تا بلدیه، مجموعه مقالات همایش یکصدمین سالگرد تأسیس شهرداری، به کوشش محمد علی چلونگر، اصفهان، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
10- رجایی، عبدالمهدی، 1383، تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظل السطان از نگاه روزنامه‌ی فرهنگ اصفهان، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
11- معطوفی ، 101 ، 1374 ، استرآباد و گرگان در بستر تاریخ ، مشهد ، درخشش
12- رواندی، مرتضی، 1383، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، انتشارات نگاه.
13- سلطان زاده، حسین، 1365، مقدمه‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، تهران، آبی.
14- اشراقی، فیروز، 1378، اصفهان از دید سیاحان خارجی، اصفهان، آتووپات.
15- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1389، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور: استان گلستان، شهرستان گرگان، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
16- کاظمیان، غلامرضا؛ سعیدی رضوانی، نوید، 1383، امکان‌سنجی واگذاری وظایف جدید به شهرداری‌ها، تهران، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها.
17- کیانی، محمد یوسف، 1365، نظری اجمالی بر شهرنشینی و شهرسازی در ایران، تهران، انتشارات سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی.
18- کیانی، مصطفی، 1383، معماری دوره پهلوی اول: دگرگونی اندیشه‌ها، پیدایش و شکل‌گیری معماری دوره بیست ساله معاصر ایران 1299-1320، چاپ اول، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
19- کروتین، استفانی، 1383، رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران، جامی.
20- عبادی، موسی، 1387، شهرداری عصر ناصری تا دولت خاتمی، بی جا، نشر خرم.
21- عطاری کرمانی، عباس، 1386، تاریخ شهرهای ایران، تهران، الیسم.
22- صدیق، عیسی، 1923، ایران نوین، تهران، نشر خرم.
23- محبوبی اردکانی، حسین، 1370، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران، دانشگاه تهران.
24- معتمدی، محسن، 1385، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، نشر دانشگاهی.
25- مجموعه مصوبات ادوار اول و دوم قانون‌گذاری مجلس شواری ملی، 1318، مجلس شورای ملی، تهران.
26- مهندسین مشاور طرح و معماری، 1374، طرح جامع شهر گرگان - مرحله اول. گرگان، اداره کل راه و شهرسازی استان گلستان.
27- نیامی، علی، 1349، مدیریت شهری، شهرداری در ایران، تهران، بازرگانی.
28- نیما یوشیج، 1379، دو سفرنامه، به اهتمام علی میر انصاری، تهران، سازمان اسناد ملی، پژوهشکده اسناد.
29- نوری، مصطفی، 1389، اسناد مازندران در دوره رضا شاه (مجلس ششم تا دوازدهم شورای ملی)، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای ملی، ص 49، سند 1/2.
30- اسناد آرشیو شهرداریهای بندرترکمن و گمیشان .
