بررسی بازتاب تخیّلی عنصر باد در منطق‌الطیر عطّارنیشابوری با رویکرد به نظریۀ تخیّل ژیلبر دوران

الموضوعات :

کیمیا امینی ¹ , مرتضی محسنی ² , احمد غنی پور ملکشاه ³ , حسین حسن‌پور آلاشتی ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه مازندران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه مازندران
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی ،دانشکده علوم انسانی و اجتماعی ، دانشگاه مازندران
4 -  دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

تاريخ الإرسال : 23 الخميس , ربيع الأول, 1446 تاريخ التأكيد : 22 الإثنين , جمادى الثانية, 1446 تاريخ الإصدار : 14 الجمعة , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: عنصر باد, سفر قهرمان, ماهیت عنصری, منطق‌الطیر, ژیلبر دوران.,

ملخص المقالة :

عناصر هستی‌بخش تصاویر تخیّلی گوناگونی در آثار هنرمندان و شاعران دارد. یکی از تجربیات خوانندۀ شعر در مواجهه با تصاویر تخیّلی، کشف رمزهای شعری است و به ارتباط دو سویه با شاعر در تجربه‌های مختلف او می­انجامد. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی با این فرض ‌که «مرغ زرّین» خود ِعطار است و رویکرد به نظریۀ تخیّل ژیلبر دوران مبنی بر منظومۀ تخیّل روزانه (قطب‌های مثبت و منفی) و شبانه (تعدیل و تلطیف این دو قطب)، به بررسی و تحلیل تصاویر تخیّلی باد در منطق‌الطیر به عنوان بازتابی از تجربیات درونی و بیرونی شاعر در ارتباط با خود، جهان، شعر و مخاطب، پرداخته است. خویشکاری‌های عطار با باد، مرغ زرّین، هدهد، سیمرغ و دیگر پرندگان، اسطورۀ قهرمان را شکل داده است. این نوع بررسی از تصاویر تخیّلی ارتباطی ‌با صورخیال از نظر بلاغی وآرایه‌های ادبی ندارد؛ بلکه کشف ماهیت عنصری شاعر و هم‌چنین رمزگشایی لایه‌های پنهانی‌تر شعر او است. نتایج به دست ‌آمده نشان می‌دهد که عنصر باد در این اثر بیشتر دوگانه و در ریخت مثبت حیوانی با محرکۀ عروجی سفر است و از نظر ساختار اسرارآمیز و وضعیت‌های ترکیبی به نظام تخیّلی شبانۀ ژیلبر دوران نزدیک‌تر است.

المصادر:

قرآن کریم.
ارسطو، بی‌تا. مابعد الطبیعه (کتاب اول آلفای بزرگ) ترجمة لطفی، محمدحسن. تهران: طرح نو.
افروز، محمود. 1401. «تحلیل تطبیقی مراحل‌سفر‌اسطورهای قهرمان‌ و ‌مقامات ‌سفر‌عرفانی سالک‌ در‌ ادبیّات انگلیسی (برمبنای الگوی پیرسون - ‌مار‌ و ‌الگوی عطار)، فصلنامة ادبيات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س15، ش66، صص 94 تا 62.
امینی‌ثانی، کیمیا. 1395.«تجلی شاعرانه باد در اشعار پروین دولت آبادی»، فصلنامة نقد کتاب کودک و نوجوان، ش11، 100 ـ 75.
باشلار، گاستون. 1364. روان‌کاوی آتش. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.
باطانی، آمنه. 1396. «آب و آتش از نگاه عرموناتیک در منطق‌الطیر عطار». دومین همایش ملی مشاهر و مفاخر خراسان، دانشگاه فرهنگیان شهید مفتح، صص 18-1.
پاینده، حسین. 1384. «اسطوره‌شناسی و مطالعات فرهنگی»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 8(56)، صص90 ـ 72.
پورنامداريان، محمد تقی. 1383. رمز و داستان‌هاي رمزي در ادب فارسي. چاپ پنجم. تهران: علمي و فرهنگي.
ـــــــــــــــــــــ. . 1386. «تحلیل هنری و نمودهای در آثار عطار»، نشریه علمی پژوهشی گوهر گویا، شهریور.
ــــــــــــــــــــــ . 1380. ديدار با سيمرغ. تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
پوريزدان پناه كرماني، آرزو. 1397. «تحلیل سفر مرغان در منطق‌الطير عطار بر اساس كهن‌الگوي «سفر قهرمان» جوزف كمبل» نشریۀ حکمت نامه مفاخر، س3، ش3، صص 74-51.
حسینی، مریم و شکیبی ممتاز، نسرین. 1393. «اسطوره تولد قهرمان». ادب پژوهی، (29)، صص 116 ـ 97.
دوران، ژیلبر، 1398. تخیّل نمادین. روح اله نعمت‌اللهی، تهران: حکمت کلمه.
ذوالقدری، سحر و انصاری، زهرا و خجسته، فرامرزومیرزا نیکنام، حسین. 1403. «تطبیق روایت عشق ایزدان اساطیری و نظریۀ مثلث عشق (نمونه موردی: خدایان هند، یونان و میانرودان)»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س20ـ ش77، صصص 69 تا 39.
رجینالد هالینگ، دیل. ۱۳۸۷. فلسفۀ یونانی، تاریخ فلسفه غرب. ترجمة عبدالحسین آذرنگ. تهران: ققنوس.
رضایي، عربعلي. 1382. واژگان توصيفي ادبيات: انگليسي ـ فارسي. تهران: فرهنگ معاصر.
سعیدی، مریم. 1396.«تحلیل سیر تخیّل نظامی در اسطورة بهرام گور (با توجه به نظریة ژیلبر دوران)». جستارهای نوین ادبی، ش 196، صص129 ـ 105.
عباسی، علی. 1390. ساختارهای نظام تخیّل از منظر ژیلبر دوران. تهران: علمی فرهنگی.
ــــــــــ . 1383.«طبقه بندي تخیّلات ادبي بر اساس نقد ادبي جديد(روش ژيلبر دوران) ،پژوهش نامه علوم انساني دانشگاه شهید بهشتي، شمارة. 29 صص. 1 ـ 22
ـــــــــــ . 1380. «ژیلبر دوران، منظومه شبانه، منظومه روزانه» ماهنامه کتاب ماه، ش 47، صص 129 ـ 128.
عباسی، علی و حبیب‌پور، جواد. 1395. «مؤلفه‌های فیلم‌نامه‌های دینی در سریال‌های تلویزیونی»، مطالعات فرهنگ و ارتباطات، 17(36)، 225 ـ 203.
عطار نیشابوری، فریدالدین. 1388. منطق‌الطیر. تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی.تهران: سخن.
كمبل، جوزف. 1391. قدرت اسطوره، چ 7. ترجمة عباس مخبـر. تهـران: مركز.
ــــــــــــ . 1389. قهرمان هزار چهره. ترجمة شادي خسـروپناه. مشـهد: گـل آفتاب.
كنگرانی، منیژه. 1388. «تحلیل تك اسطوره نزد كمبل با نگاهي به روایت يونس و ماهي»، فرهنگستان هنر، س3، ش 14.
گریمال، پییر. 1391. اساطیر جهان 2، ترجمة مانی صالحی علامه. چ2 . تهران: مهاجر.
موسوی، مهران و کریمی، محمود. 1396. «مراحل آغازین آفرینش عالم از منظر تورات و بررسی آن در تطبیق با قرآن»، مجله الهیات تطبیقی، س 8 ، ش7، صص 62 ـ 45.
نامورمطلق، بهمن. 1392. درآمدي بر اسطوره‌شناسي. تهران: سخن.
هایدگر، مارتین. 1386. هستی و زمان. ترجمۀ سیاوش جمادی. تهران: ققنوس.
وگلر، كريستوفر. 1387. سفرنويسنده. ترجمة محمد گذرآبادي. تهران: يم نوي خرد.
ويتيلا، استوارت. 1390. اسطوره و سینما.ترجمة محمد گذرآبادي. تهران: هرمس.
يونگ، كارل گوستاو. 1377. انسان و سمبل‌هایش. ترجمة محمود سلطاني. تهران: جامي.