زیبایی‌شناسی مراثی شریف رضی در رثای امام حسین(ع)
الموضوعات :
الکلمات المفتاحية: کلیدواژه¬ها: زیبایی‌شناسی, مراثی, شریف رضی, امام حسین(ع).,
ملخص المقالة :
چکیده واژۀ رثاء به معنی زاری و گریه بر مرده و بیان خوبی‌های اوست که در قالب شعر ارائه می‌گردد و مرثیه گونه‌ای از شعر است که برای تسلای دل و در اندوه متوفی سروده می‌شود. این نمونه به-ویژه در رثای امام حسین(ع) و شهدای کربلا و بیان مصائب آنان بیشترین کاربرد را از آن خود نموده¬است. صور خیال جوهر اصلی و یکی از عناصر ثابت شعر بوده که از طریق نیروی تخیل به¬وجود می‌آید. سخن‌شناسان این حوزه معتقدند که صورخیال جان‌مایه و روح اصلی در شعر عربی است و یکی از مبانی زیباشناختی هر اثر ادبی بررسی و ارزیابی صورخیال شاعرانه در آن است که سبب روشن‌سازی سبک و ارزش هنری هر اثر می‌شود. از جمله شاعرانی که در فن رثاء از خود اشعاری به یادگار گذاشته‌اند، می‌توان به شریف رضی اشاره کرد. قصائد او به حدی کامل و جامع است که الگوی شاعران پس از او شده¬است؛ اگرچه مراثی او در زمینۀ رثای امام حسین(ع) بسیار کم است. جستار پیش رو در نظر دارد، رثای امام حسین(ع) را در اشعار شریف رضی از جنبۀ زیبایی‌شناسانه و با در نظر گرفتن انواع تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز مورد بررسی قرار دهد و اثبات نماید که به‌طور قطع وی یکی از بهترین شاعران رثاء در دورۀ عباسی بوده و مراثی اندکی که از او باقی مانده، گواه این ادعاست.
منابع و مآخذ
آیتن، جوهانس، کتاب رنگ‌ها، ترجمۀ محمد حسین حلیمی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1365ش.
ابن اثیر، عزالدین علی، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر، الطبعه الاولی، ۱۹۶۵ م.
ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان‌العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعه الثانیه، 1993م.
افراشی، آزیتا، اندیشه‌هایی در معنی‌شناسی (یازده مقاله)، تهران: انتشارات فرهنگ کاوش، چاپ اول، 1381ش.
پورنامداریان، تقی، سفر در مه، تهران: انتشارات نگاه، چاپ اول، 1381ش.
التفتازانی، سعدالدین، شرح المختصر، قم: اسماعیلیان، الطبعه الثالثه، 1428ق.
ــــــــــــــــــ، المطول فی شرح تلخیص المفتاح، قم: مکتبه الداوری، الطبعه الاولی، 1409ق.
الجرجانی، عبدالقاهر، اسرار البلاغه فی علم البیان، قم: منشورات الرضی، الطبعه الثانیه، 1404ق.
جعفری، سید محمدمهدی، سیدرضی، تهران: طرح نو، چاپ اول، 1375ش.
حسینی، سید جعفر، اسالیب البیان فى القرآن، قم: مؤسسة بوستان كتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم)، چاپ اول، 1323 ش.
ــــــــــــــــــــ، تاریخ الادب العربی،، قم، منشورات دارالهدی، الطبعه الاولی، 1414ق.
حمودی القیسی، ایهم عباس، شعر العقیده فی العصر صدرالاسلام حتی سنه۲۳ه،، بیروت، مکتبه النهضه العربیه، الطبعه الاولی، 1986 م.
الخطیب القزوینی، جلال‌الدین، الایضاح فی علوم البلاغه، قم: دار الکتاب الاسلامی، الطبعه الاولی، 1411 ق.
دهخدا، علی اکبر، لغت¬نامه، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم از دورۀ جدید، 1377ش.
رستگار فسایی، منصور، انواع شعر فارسی، شیراز: انتشارات نوید، چاپ دوم، ۱۳۷۳ ش.
رستم پور ملکی، رقیه، رثاء اهل بیت فی شعر العصر الاموی، بیروت، مکتب النهضه العربیه، الطبعه الاولی، 1986م.
رجایی، محمد خلیل، معالم البلاغه، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
زبیدی، سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار احیا التراث العربی، الطبعه الاولی، 1965م.
سجادی، سید جعفر، نقد تطبیقی ادبیات ایران و عرب، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
سحاب، ابوالقاسم، زندگانی حضرت ابی عبدالله سیدالشهدا، تهران: انتشارات سحاب، چاپ دوم، 1358ش.
الشریف الرضی، الدیوان،، بیروت: دار الارقم، الطبعه الاولی، 1999م.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، صور خیال در شعر فارسی، تهران: انتشارات آگاه، چاپ نهم، 1383ش.
شمیسا، سیروس، بیان و معانی، تهران: انتشارات فردوس، چاپ هشتم، 1383ش.
شاعری، محمدحسین، مرثیة عشق، مقدمه‌ای بر مرثیه سرایی و نوحه‌های جدید در عزای شهیدان کربلا و اهل بیت، قم: انتشارات میراث ماندگار، چاپ دوم، 1385ش.
شوقی ضیف، الرثا،، القاهره: دارالمعارف، الطبعه الرابعه، 1955م.
طهرانی، آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعه الاولی، 1430ق.
الفاخوری، حنا، الجامع فی تاریخ الأدب العربی، بیروت: دارالجیل، الطبعه الثانیه، 1986م.
کروچه، بندتو، کلیات زیبایی‌شناسی، ترجمۀ فؤاد روحانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم، 1381ش.
کزازی، جلال‌الدین، زیبایی‌شناسی سخن پارسی، تهران: نشر مرکز، چاپ اول، 1368ش.
محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم: نشر معروف، چاپ دوم، ۱۳۷۶ش.
مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت: مؤسسۀ الوفا، الطبعه الثانیه، 1403ق.
موتمن، زین العابدین، شعر و ادب فارسی، تهران: بنگاه مطبوعاتی افشاری، چاپ اول، 1332ش.
هاشمی، سید احمد، جواهرالبلاغه، قم: انتشارات بلاغت، چاپ سوم، 1382ش.
