تحلیل زیبایی‌شناختی شعر «دلم برای باغچه می‌سوزد» اثر فروغ فرخ‌زاد بر اساس عقلانیت ارتباطی هابرماس
الموضوعات :
الکلمات المفتاحية: کلیدواژه¬ها: زیبایی‌شناختی, شعر فروغ فرخ‌زاد, عقلانیت ارتباطی هابرماس, استعارۀ مفهومی, تناقض معرفتی-هویتی.,
ملخص المقالة :
چکیده عقلانیت ارتباطی از نظریه‌های فلسفی مطرح در غرب و جهان معاصر است. این عقلانیت در نظریۀ هابرماس در مفهوم درک، فهم و ترتیب چگونگی برقراری ارتباط با دیگران و ایجاد تفاهم در مسائل ارزشی است که از راه کنش ارتباطی و با طرح ادعاها، استدلال‌ها و نقد استدلال‌ها صورت می‌گیرد. وی چنین عقلانیتی را سبب توسعۀ فهم متقابل و رهایی انسان‌ها از ساختار سلطه می‌داند. هدف کلی پژوهش بررسی جنبه‌های هم‌سویی عقلانیت ارتباطی هابرماس با عناصر زیبایی‌شناختی استعارۀ مفهومی، نماد، تناقض و تکرار در شعر «دلم برای باغچه می‌سوزد» اثر فروغ فرخ‌زاد است. دستاوردهای پژوهش نشان داد که عناصر زیبایی‌شناختیِ شعر «دلم برای باغچه می‌سوزد» با عقلانیت ارتباطی مطرح‌شده در شعر فروغ هم‌سویی دارد. بدین معنا که نوعی کنش و عقلانیت مشابه عقلانیت ارتباطی هابرماس در موضوع ارزشی وضعیت اسفبار جامعه در شعر وجود داشت که در پایان آن تفاهمی ایجاد نشد؛ یک گفت‌وگوی درونی ذهنی از سوی شاعر بین افراد خانواده و در نگاهی، افراد جامعه. این عقلانیت را فروغ هنرمندانه در استعارۀ مفهومی «باغچه» با مضمون عاطفه و انسانیت، نمادهای چندگانه، تناقض معرفتی-هویتی و تکرار واژۀ «باغچه» و عبارت «من فکر می‌کنم…» نشان داده بود. همۀ آرایه‌های بررسی‌شده این نتیجه را داشت که فقدان عقلانیت ارتباطی تفاهمی و بی‌توجهی به وفاق اجتماعی، باغچه (جامعه) را بیمار کرده و در معرض مرگ قرار داده¬است. هرچند عقلانیت هدفمند فروغ به¬عنوان یک روشنفکر، امکان درمان باغچه را متصور شده بود.
کتابنامه الف) کتاب‌ها: بشیریه، حسین، عقل در سیاست، تهران: انتشارات نگاه، ۱۳۸۶. بنتون، تد؛ کرایب، یان، فلسفۀ علوم اجتماعی بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی، ترجمۀ شهناز مسمیپرست و محمود متحد، تهران: نشر آگه، 1384. توماسن، لاسه، معمای هابرماس، ترجمۀ محمدرضا غلامی، تهران: انتشارات دنیای اقتصاد، چاپ اول، 1395. تنهایی، حسین ابوالحسن، بازشناسی نظریه‌های مدرن جامعهشناسی در مدرنیته در گذار، تهران: نشر علم، 1391. ریترز، جورج، نظریۀ جامعهشناسی، ترجمۀ هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی، /1376 فرخ‌زاد، فروغ، پنج کتاب، تهران: انتشارات امید فردا، چاپ سوم، ۱۳۸۵. کرایب، یان، نظریه‌های اجتماعی کلاسیک، ترجمۀ شهناز مسلمی ثلاثی، تهران: انتشارات علمی ۱۳۸۴. لیکاف، جورج، (نظریۀ معاصر استعاره) استعاره: مبنای تفکر و ابزار زیبایی‌آفرینی، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: انتشارات سورۀ مهر (حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی) ۱۳۸۲. نوذری، حسینعلی، بازخوانی هابرماس، تهران: نشر چشمه، ۱۳۸۶. هابرماس، یورگن، بحران مشروعیت: تئوری دولت سرمایه‌داری، ترجمۀ جهانگیر معینی علمداری، تهران: انتشارات گام نو، 13۸۰. ــــــــــــــ، جهانی شدن و آیندۀ دموکراسی، ترجمۀ کمال پولادی، تهران: نشر مرکز، چاپ ششم، 1392. ـــــــــــــ، الف، دگرگونی‌های ساختاری حوزۀ عمومی، ترجمۀ جمال محمدی، تهران: انتشارات روزنامه ایران، 1384. ـــــــــــــ، ب، نظریۀ کنش ارتباطی، ترجمۀ کمال پولادی، تهران: نشر مرکز، 13۸۴. هولاب، رابرت، یورگن هابرماس، نقد در حوزۀ عمومی، ترجمۀ حسین بشیریه، تهران: نشر نی، چاپ یازدهم، ۱۴۰۰. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، نقد در حوزۀ عمومی، ترجمۀ حسین بشیریه، تهران: نشر نی، چاپ اول، ۱۳۷۵. ب) مقالات: بشیری، محمود؛ سپهر سیدزیادی، سیدجعفر، «بررسی رابطۀ زبان و قدرت در شعر "دلم برای باغچه می‌سوزد" از فروغ فرخ‌زاد با دو رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی و دستور نقش‌گرا»، نشریۀ پژوهش‌های دستوری و بلاغی انجمن علمی زبان و ادبیات فارسی، سال 12، شمارۀ 22، 1401، صص 20ـ1. پورنامداریان، تقی؛ رادفر، ابوالقاسم؛ شاکری، جلال، «بررسی تأویل چند نماد در شعر معاصر»، نشریۀ ادبیات پارسی معاصر، دورۀ ۲، شمارۀ 1 (پیاپی3)، 1391، صص 48ـ25. عبداللهیان، حمید؛ اجاق، سیده زهره، «بومی‌کردن نظریۀ کنش ارتباطی هابرماس برای تحلیل فرآیند توسعه و مدرنیته در ایران»، سامانۀ نشر مجلات دانشگاه تهران، مجلۀ جهانی رسانه، نسخۀ فارسی، مقالۀ ۴، دورۀ ۱، شمارۀ ۱، 1385، صص 98ـ79. فاضلی، مهبود؛ حسینی، فاطمه‌سادات، «سنت و مدرنیته در رمان همسایه‌ها»، نشریۀ پژوهش زبان و ادب فارسی، دورۀ 10، شمارۀ ۲۷، ۱۳۹۱، صص 176ـ159. لطیف‌نژاد رودسری، فرخ، «جهان زیرشمول معرفتی پل ورث در شعر "دلم برای باغچه می‌سوزد" اثر فروغ فرخ‌زاد» دومین کنفرانس بین‌المللی ادبیات و زبان‌شناسی، ۱۳۹۶، صص 14ـ1. هاشمی، زهره، «نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»، نشریۀ ادب‌پژوهی، دورۀ 4، شمارۀ ۱۲، ۱۳۸۹، صص 139ـ119. منابع غیرفارسی: Appelrouth, Scott and Laora Des for Edles. (2008). Clodsical and contemporary - sociological theory. California, Pine forge Press.
Locoff, G & Johnson, M. (1980) Mataphors We Live By, Chicago and London: University of Chicago press.
Habermas.J. (1987), The teory of communicative action.vol.2 boston: Beacon press.
