مبانی فقهی وحقوقی رسیدگی فرجامی و محتوای¬آن در نظام دادرسی مدنی ایران، فرانسه و مصر

الموضوعات : فقه و مبانی حقوق اسلامی

میترا شفیقی ¹ (دانشجوی دوره دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق خصوصی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران )
سید محسن حسینی پویا ² (استادیار، گروه حقوق خصوصی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران(نویسنده مسئول). )
رسول مقصودپور ³ (Assistant Professor, Department of Private Law, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Neyshabour, Iran)

تاريخ الإرسال : 24 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1444 تاريخ التأكيد : 04 الخميس , ذو الحجة, 1444 تاريخ الإصدار : 08 الخميس , جمادى الثانية, 1445

الکلمات المفتاحية: رسیدگی فرجامی, نظارت, دیوان عالی,

ملخص المقالة :

مفهوم رسیدگی فرجامی از ابتدای قانون¬گذاری در مقررات دادرسی مدنی ایران، یعنی قانون اصول محاکمات حقوقی 1290 شمسی تا حال حاضر مورد توجه مقنن قرار گرفته است. نظر به جانمایی این شکل از رسیدگی در کنار سایر شیوه¬های بازنگری در آرا، ضروری است مبنا و محتوای آن تبیین گردد. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، نشان¬گر آن است که از منظر آموزه¬های فقهی، بر خلاف وجود دیدگاه مبنی بر عدم جواز بازنگری چندباره احکام، با توجه به اطلاق ادله استنباط و هم¬چنین امکان خطای قاضی ولو قاضی مجتهد جامع شرایط در صدور حکم، لزوم بازبینی در حکم توجیه می¬گردد. هم¬چنین می¬توان گفت که در حقوق ایران هم¬چون حقوق فرانسه و مصر، نهاد فرجام را می¬توان بر پایه شناسایی حق بر اعتراض به آرا برای افراد و تکلیف اعمال نظارت بر حسن اجرای قوانین در محاکم در نظر گرفت. با لحاظ آموزه¬های حقوق فرانسه و مصر که مشابه با موازین قانونی حقوق ایران است، فرجام، رسیدگی شکلی محض بر اساس قوانین تشریفاتی و دادرسی نمی¬باشد چرا که دیوان عالی در راستای اعمال نظارت خود، به رعایت مقررات ماهوی نیز در رابطه با آرای صادره توجه می¬نماید لکن هم¬چون دادگاه¬های ماهوی (بدوی و تجدیدنظر) انشای رأی در ماهیت نمی¬کند. نکته دیگر این¬که فرجام می¬تواند در بعضی از موارد به عنوان مرحله دوم و در بعضی دیگر به عنوان مرحله سوم رسیدگی اعمال گردد. در حالی که در حقوق فرانسه و مصر، رسیدگی فرجامی، بدون آن¬که مصداقی از درجه دادرسی تلقی شود، در مرحله سوم جانمایی شده است.

المصادر:

فهرست منابع
آشتیانی، میرزا محمدحسن. (1369). کتاب¬ القضاء. تهران: انتشارات رنگین.
آهنگران، رسول. (1382). مبانی و محدوه فقهی تجدیدنظر در احکام قضایی. مجله اندیشه¬های حقوقی، شماره 5، صص 174-193.
ابوحسینی درزی، علی. (1394). نظارت بر دادرسی؛ نقض حکم و رسیدگی مجدد از دیدگاه فقه امامیه. مجله دانش¬پژوهان، شماره 2، صص 125- 147
بسیونی، مصطفی اسماعیل. (2012). اصول المحاکمات المدنیه و التجاریه. قاهره: المنشورات القانونیه.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1392). دانشنامه حقوقی. جلد چهارم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
حیاتی، علی¬عباس. (1399). آیین دادرسی مدنی در نظم حقوقی کنونی. تهران: نشر میزان.
حیاتی، علی¬عباس. (1388): تقریرات آیین دادرسی مدنی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.
خالد، احمد. (2014): شرح قانون اصول المرافعات المدنیه و التجاریه. الجزءالثانی. قاهره: المنشورات القانونیه.
خویي، سيد ابوالقاسم. (1392). التنقيح في شرح عروه الوثقي. جلد اول. قم: دارالکتاب الاسلامیه.
دهخدا، علی اکبر. (1392). لغت¬نامه فارسی. نسخه دیجیتال. تهران: مرکز انفورماتیک انتشارات دانشگاه تهران.
رضاقلی¬زاده، ابراهیم. (1400). واکاوی مبنا و ماهیت رسیدگی فرجامی در نظام دادرسی کیفری ایران و فرانسه. مجله آموزه¬های حقوق کیفری. دوره 18. شماره 21. صص 276- 302
رضاقلی¬زاده، ابراهیم. (1401). مبانی نظری و ساختار عملی رسیدگی فرجامی و نظارت دیوان عالی کشور در نظام دادرسی کیفری ایران و فرانسه (با نگرشی به حقوق انگلستان). تهران: انتشارات میزان.
زعیم، ابوسعید. (2011). شرح قانون اصول المرافعات المدنیه و التجاریه. قاهره: مکتبه الجامعیه.
سبزواری، سید عبد¬العلی. (1413). مهذّب الاحکام. تهران: انتشارات مؤسسه المنار.
شمس، عبدالله. (1393). آیین دادرسی مدنی. جلد دوم. تهران: انتشارات دراک.
غمامی، مجید. (1394). تضمین حقوق اصحاب دعوا از رهگذر بازنگری در رأی. فصلنامه رأی. شماره 32. صص 134- 152
کاتوزیان، ناصر. (1398). اعتبار امر قضاوت¬شده. تهران: بنیاد حقوقی کاتوزیان.
کریمی، عباس. (1398): تقریرات درس آیین دادرسی مدنی تطبیقی. تهران: انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
گلپایگانی، محمدرضا. (1398). کتاب القضاء. جلد اول. قم: دارالکتاب الاسلامیه.
موسوی خمینی، روح‌الله (امام). (1397) تحریرالوسیله. جلد دوم. قم: مرکز نشر آثار امام خمینی.
نجفی، محمدحسن. (1399). جواهرالکلام فی شرح شرایع¬الاسلام. جلد چهلم. قم: دارالکتاب الاسلامیه.
نراقي، مولي احمد. (1387). مستند الشيعه. جلد دوم. قم: دارالکتاب الاسلامیه.
الهام، غلامحسین. (1398). نقض بلافرجام بررسی اختیارات رییس قوه قضاییه در نقض آرای قطعی. تهران.انتشارات میزان.
واحدی، قدرت¬الله. (1395). آیین دادرسی مدنی. جلد دوم. تهران.انتشارات میزان.
Nodét, Philipe. (2018). droit judiciaire. Paris: PUF.
Robert, Paul. (2019). Le petit Robert; Dictionnaire du français. Paris : Hachette livre.
Guinchard, serge. (2017). procédure civile. Paris : Dalloz.
Vincent, Jean (2018). procédure civile. Paris : Dalloz.
Couchez, Gérard. (2019). procédure civile. Paris : Dalloz.
Cadiet, Louis (2017). procédure civile. Paris : Dalloz.
Lefort, Christophe. (2014). procédure civile. Paris : Dalloz.
Lagard, Xavier. (2016). procédure civile. Paris : Dalloz.