تأثیر اجمال مخصص بر اعتبار لفظ عام در فقه و حقوق موضوعه

الموضوعات : فقه و مبانی حقوق اسلامی

محمد مسعودی نیا ¹ (استادیار گروه حقوق دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.)

تاريخ الإرسال : 04 الأحد , صفر, 1445 تاريخ التأكيد : 29 الخميس , صفر, 1445 تاريخ الإصدار : 08 الخميس , جمادى الثانية, 1445

الکلمات المفتاحية: عام, خاص, اجمال, مجمل, مخصص.,

ملخص المقالة :

در بخش الفاظ یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح شده مربوط به بحث عام و خاص می‌باشد و یکی از مواردی که جزء لاینفک مبحث عام و خاص است رابطه این دو لفظ می‌باشد و برای تبیین این رابطه، معمولاً عناوین تخصیص و مخصص جایگاه ویژه‌ای دارد زیرا با آوردن مخصص مشخص می‌گردد که آیا به حکم عام عمل می‌گردد یا به حکم خاص، که از اینجا نکته دیگری نیز حائز اهمیت می‌شود و آن این است که بخش عام و خاص در اصول فقه نه تنها برای متعلمین بلکه برای مکلفین نیز می‌تواند حائز اهمیت باشد و در قسمت مخصص و تخصیص؛ یکی از مباحث تخصصی، اجمال مخصص است و منظور از اجمال در مخصص آن است که مخصص؛ فاقد صراحت و رسایی لازم بوده و نوعی ابهام در آن وجود داشته باشد به نحوی که تشخیص مرز میان قلمرو «عام» و محدوده «خاص» ابهام‌آمیز گردد و در اثر آن در شمول حکم به برخی از افراد و مصادیق آن تردید ایجاد شود. علمای فقه اصول برای تبیین سرایت اجمال مخصص به عام آن را در شش قالب دسته‌بندی می‌نمایند که از این شش دسته صرفاً در یک مورد یعنی در صورتی که اجمالِ مخصص منفصل بوده و از نوع دوران اقل و اکثر باشد به آن سرایت نمی‌کند و در بقیه موارد اجمال به عام نیز سرایت کرده و چون هر دو مجمل می‌شوند عام از اعتبار می‌افتد.

المصادر:

انصاری، شیخ مرتضی .(1425هق). مطارح الانظار. الطبعه الاولی، قم: مجمع الفکر اسلامی.
حکیم، محمدتقی .(1427هق).الاصول العامة للفقه المقارن. قم: مجمع جهانی اهل بیت.
خوئی، ابوالقاسم .(1422هق). مصباح الأصول، مباحث الفاظ- مكتبة الداوري. قم: مکتبه الداوری.
شکاری، روشنعلی (1382).اصول فقه. جلد1، انتشارات نیکان.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السّلام.(1387). تحقيق و تأليف مؤسّسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السّلام؛ زير نظر محمود هاشمى شاهرودى. قم: مؤسّسه دائرة المعارف فقه اسلامى.
قافی، حسین، سعید شریعتی فرانی. (1401). اصول فقه کاربردی. جلد1، چاپ سی ویکم، ناشر: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کاتوزیان، ناصر. (1377). اعمال حقوقی. شرکت سهامی انتشار.
محمدی، علی .(1388). شرح اصول فقه.جلد2، قم: دارالفکر اسلامی.
مختاری مازندرانی، محمدحسین .(1377). فرهنگ اصطلاحات اصولى. تهران: انجمن قلم ايران
مشکینی، علی .(1371). اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها. چاپ پنجم، قم: الهادی.
مظفر، محمدرضا .(1375) اصول‌الفقه. تهران: انتشارات الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر .(1428هـ.ق). .انوارالاصول. جلد2، چاپ دوم، قم: مدرسه الامام على‌بن‌ابى‌طالب (ع).
ملکی اصفهانی، مجتبی .(1393). فرهنگ اصطلاحات اصول.چاپ دوم، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی.
موسوی بجنوردی، سیدمحمد .(1389). .مقالات اصولی.ج1 تهران: شرکت افست سهامی عام.
نائینی، محمدحسین .(1376). .فوایدالاصول. جلد1، چاپ اول، قم: جامعه مدرسين حوزه علميه قم.