شکل¬شناسی طنز در داستان‌های فریدون تنکابنی بر اساس نظریّة فوناژی

الموضوعات : جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

ناصر کریمی ¹ , شمسی علیاری ² , خاور قربانی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد‌ مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد ،ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد‌ مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد ،ایران.

تاريخ الإرسال : 01 الخميس , ذو القعدة, 1445 تاريخ التأكيد : 17 الثلاثاء , محرم, 1446

الکلمات المفتاحية: تنکابنی, شگردهای طنز, داستان, ایوان فوناژی.,

ملخص المقالة :

طنز، مهم‌ترین نوع ادبی است که ادیبان و پژوهشگران به آن توجّه کرده‌اند و امروزه به حوزه‌های تحقیقات زبان¬شناسی راه‌یافته و یکی از ویژگی‌های برجستۀ ادبیّات داستانی معاصر ایران شده است که نویسندگان از آن برای انتقال پیام‌ها و انعکاس واقعیّت‌های اجتماعی و فرهنگی خود استفاده کرده‌اند. در مورد طنز و چگونگی ایجاد آن، نظریّه¬های مختلفی وجود دارد. یکی از نظریّه¬های مهمّ معاصر دربارة طنز، نظریّة ایوان فوناژی (2662-7326)، زبان‌ شناس مجارستانی است. فوناژی در کتاب‌ها و مقالات خود، مفصّلاً از راه‌های ایجاد طنز در آثار ادبی صحبت کرده است و از آنجا که طنز را هم از زاویة زبانی و هم غیر ِزبانی بررسی کرده، نظریّة او می‌تواند به‌عنوان معیاری خوب برای شکل¬شناسی طنز در آثار ادبی و به‌ویژه در ادبیّات داستانی معاصر باشد. طنز، کارکردهای تفریحی، انتقادی و زیباسازی دارد. فریدون تنکابنی یکی از برجسته‌ترین طنزپردازان معاصر ایران با آثار متعددی در زمینG داستان‌نویسی و طنزنگاری شناخته شده است. نویسنده در این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای به بررسی شگردهای طنزنویسی در چهار مجموعه داستان به نام‌های اسیرخاک، یادداشت‌های شهر شلوغ و اندیشه‌ها، ستاره‌های شب تیره و سرزمین خوشبختی پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که بزرگ‌نمایی و اغراق، پربسامدترین شگرد طنزنویسی تنکابنی است که با استفاده از آن، انتقادات اجتماعی و سیاسی خود را با زبان طنز بیان کرده و همچنین از شگردهای کوچک¬نمایی، بازی با شخصّیت‌های داستانی، طنز لغت‌نامه‌ای، طنز موقعیت و تعلیل طنز نیز برای بیان نکات ظریف ادبی خود بهره گرفته است.

المصادر:

منابع و مآخذ
کتاب
1) اخّوت، احمد(1371)، نشانه‌شناسی مطایبه، اصفهان: فردا.
2) اصلانی، محمدرضا(1385)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران: کاروان.
3) آرین‌پور، یحیی(1372)، از صبا تا نیما، ج2، چاپ پنجم، تهران: زوّار.
4) آندروا، ولودیا(1379)،رشد و آموزش زبان در کودکان دبستانی، ترجمة محمّد جعفر مدبّرنیا، تهران: نشر دنیای نو.
5) پاینده، حسین(1393)، داستان کوتاه در ایران(جلد سوم: داستان‌های پسامدرن)، تهران: نیلوفر.
6) تنکابنی‌، فریدون(١٣٤٨)، یادداشت‌های‌ شهر شلوغ و اندیشه‌ها، تهران: پیشگام.
7) ـــــــــــــــ (١٣٥٧ الف)، اسیر خاك، چاپ سوم، تهران: شازده کوچولو.
8) ـــــــــــــــ(١٣٥٧ ج)، سرزمین‌ خوشبختی، تهران: پیشگام.
9) ــــــــــــــ(١٣٥٧ب)،ستاره‌های‌ شب‌ تیره، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
10) شریفی، محمد(1387)، فرهنگ ادبیّات فارسی، تهران: معین.
11) شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366)، ادوار شعر فارسی، چاپ سوم، تهران: توس.
12) کاسب، عزیزالله(1376)،زمینه‌های هجا در شعر فارسی، چاپ دوم، تهران: مروارید.
13) کانلی، فرانسی(1383)، گروتسک، دائره¬المعارف زیبایی‌شناسی، ترجمة مشیّت علایی و همکاران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات هنری.
14) کریچلی، سیمون(1384)، در باب طنز، ترجمۀ سهیل سمی. تهران: انتشارات ققنوس
15) نبوی، سیدابراهیم(1378)،کاوشی در طنز ایران، چاپ سوم، تهران: جامعه ایرانیان.

مقالات و پایان‌نامه
16) اصغرپورغفاری، جاوید(1399)، «نگاهی تحلیلی از بعد عناصر داستان به مجموعه داستان اسیر خاک نوشته فریدون تنکابنی»، ششمین همایش ملی پژوهش‌های نوین در حوزۀ زبان و ادبیّات ایران، تهران، صص 1-20.
17) اورک، حجت اله(1401)،«بررسی هنجارگریزی در شعر معاصر فارسی (با تکیه‌بر شاعرحجم‌گرا یدالله رؤیایی) »، جستارنامه ادبیات تطبیقی یزد، ش22، صص 155-190.
18) جاوری، عطاالله و حسن شعبانی آزاد(1397)، «تحلیل شگردهای طنزآفرینی و کارکردهای موضوعی طنز در داستان‌های فریدون تنکابنی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد گچساران.
19) دهقانیان، جواد(1383)، «بررسی محتوا و ساختار طنز در نثر مشروطه»، پایان¬نامة دکتری دانشگاه شیراز، صص183-175.
20) رشیدی، فریبا و صادقی شهپر، رضا (1399)، «شیوه‌های نام¬گذاری عنوان¬ها و شخصّیت¬های داستانی در داستان‌های معاصر(مطالعه موردی:داستان‌های ایرج پزشکزاد، ابوالقاسم پاینده، خسرو شاهانی، فریدون تنکابنی)»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، ش7، صص 181-204.
21) شعبانی آزاد، حسن (1398)، «بررسی شگردهای طنزپردازی در مجموعۀ داستانی یادداشت‌های شهر شلوغ و اندیشه¬ها از فریدون تنکابنی، پژوهش¬نامۀ جریان-شناسی شعر و داستان ادبیّات معاصر ایران، ش1، صص 131-117.
22) فغانی، سیده سونیا و همکاران( 1401)، « تحلیل عناصر داستان در رمان «پستچی» با تأکید بر عناصر ساختاری طرح»، جستارنامه ادبیات تطبیقی یزد، ش22، صص 191-224.
منابع خارجی
23) Fonagy, Ivan and Kawaguchi, Yuji. (2006) Prosody and syntax, Amsterdam: john Benjamin.
24) __________ (1996) "the approaches of satire in the literature", Paris University: the linguistics journal, no 19, pp 106-121. 214-
25) _________(1998) satire as a language, Amsterdam: john Benjamin publishing company.
26) ___________ (2001) Language within language, Amsterdam: john Benjamin publishing company.
27) ___________ (1998) satire as a language, Amsterdam: john Benjamin publishing company.
28) Smith, Aron. (2009) Fonagy and satire, oxford: the association of literature studies journal, no 69, pp 56-71.