بررسی احکام چاشته‌داران دوره ساسانی و پیروان آن‌ها از مادیان هزار دادستان (مطالعه موردی: اَبَرَگ و میدیوماه)
الموضوعات :
1 - دکتری تخصصی فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: «ساسانیان», «فارسی میانه», «مادیان هزار دادستان», «چاشته‌داران», «اَبَرَگ و میدیوماه»,
ملخص المقالة :
آموزگاران و دانایان نخستین، آیین زردشتی را به‌شکلی که اینک می‌شناسیم، ساخته و احکام دینی آن را پدید آورده‌اند. بحث و مجادله فقهای دوره ساسانی با گذشت زمان منجر به‌شکل گرفتن احکام دینی و اجتماعی و الگویی برای فتوادهندگان و حقوقدانان شده است. در این مقاله احکام دو دانای دین به نام‌های اَبَرَگ و میدیوماه -که دارای چاشته(آموزه) هستند- از کتاب مادیان هزار دادستان، تنها نسخه خطی ناقص حقوقی بازمانده از دوره ساسانیان بررسی شده است. اَبَرَگ و میدیوماه در دوره ساسانی پیروانی داشتند. پرسش این است: احکام اَبَرَگ و میدیوماه و پیروان آن‌ها چه مسایلی را دربر می‌گیرند؟ نتایج پژوهش نشان داد: احکام اَبَرَگ و میدیوماه مسایل فقهی مانند باور اعتقادیِ سُتُری، اعتقادی-اجتماعی مانند هبه، اعتقادی-حکومتی مانند وظیفه امانتداری مقام دولتی فِرِزبان و شناسایی افراد در گرفتن و بازپس دادن امانات، مسایل اجتماعی-مدنی مانند بی‌سرپرست رهانکردن خانواده، تنظیم جزییات مالکیت مشترک خانواده و وظایف خانواده در مقابل یک‌دیگر را دربر می‌گیرد. اعتقادات و باورهای ریشه‌‌ای مردم، که با گذشت زمان نباید تغییر کنند و جزو اصول دین زردشتی هستند، اساس فتوای این دانایان قرار می‌گیرند. پیروان این چاشته‌داران، حقوقدانان معتقدی بودند که نگرش سنتی به فقه و حقوق داشتند. با وجود اختلاف نظرها، متخصصان فقه و حقوق دوره ساسانی برای محکم نگه‌داشتن پایه‌های دینی و اعتقادی -که اساس شکل‌گیری حکومت ساسانیان بود- ضمن استناد به آموزه‌های چاشته‌داران و مفسران اوستا، از نگرش نو حقوقدانان و تازه‌های فکری زمانه اقتباس کردند و به‌کار بردند و توانستند معتقدان سنتی و نسل جدید سنت‌گریز را در جامعه مدنی دوره ساسانیان مدیریت کنند.
- بهار، مهرداد (گزارنده) (1380). بُندَهِش، فَرنبَغ‌دادَگی، تهران: توس.#
- پورداود، ابراهیم (1377). یشت‌ها، 2 جلدی، تهران: اساطیر.#
- تاوادیا، جهانگیر (1348). زبان و ادبیات فارسی میانه، ترجمه سیف الدین نجم آبادی، تهران: دانشگاه تهران.#
- تفضلی، احمد (1386). تاریخ ادبیّات ایران پیش از اسلام، چ. پنجم، تهران: سخن.#
- حسینی، زهرا (1396). «احکام هبه (=بخشش) در مادیان هزار دادستان»، چهارمین همایش متن پژوهی ادبی نگاهی تازه به متون تاریخی، جلد 2، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانه ملی جمهوری اسلامی ایران، صص 199- 218.#
- حسینی، زهرا (1397). «احکام انواع ازدواج و تعدد زوجات از مجموعه هزار قضاوت»، پنجمین همایش متن پژوهی ادبی سبک‌شناسی بلاغت نقد، جلد 7، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانه ملی جمهوری اسلامی ایران، صص 71-92.#
- حسینی، زهرا (1402). «وظایف ردان (radān)، در دوره ساسانیان از مادیان هزار دادستان»، پژوهشنامه تاریخ، سال هیجدهم، شماره 71، 109- 134.#
- حسینی، زهرا (1403). «بررسی احکام دزدی و ربودن در فارسی میانه از مادیان هزار دادستان»، چهاردهمین همایش متن پژوهی ادبی به یاد دکتر کورش صفوی، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانه ملی جمهوری اسلامی ایران.#
- راشدمحصل، محمدتقی (1385). وزیدگیهای زادسپرم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.#
- ژینیو، فیلیپ (1382). ارداویراف‌نامه، ترجمه ژاله آموزگار، چ. دوم، تهران: معین- انجمن ایران‌شناسی فرانسه.#
- شهزادی، رستم (1365). قانون مدنی زردشتیان در زمان ساسانیان، تهران: فروهر.#
- عریان، سعید (1391). مادیان هزار دادستان (هزار رأی حقوقی)، تهران: علمی.#
- صفای اصفهانی، نزهت (1376). روایت امید اشوَهیشتان، تهران: مرکز.#
- قاسم زاده، سید مرتضی، حسین ره پیک و عبدالله کیایی (1382). تفسیر قانون مدنی، تهران: سمت.#
- گرشاسپ چوکسی، جمشید (1381). ستیز و سازش، ترجمه نادر میرسعیدی، تهران: ققنوس.#
- مزداپور، کتایون (گزارنده) (1369). شایست ناشایست، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.#
- مزداپور، کتایون (1378). (بررسی دست‌نویس م. او 29)، داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گِلشاه و متن های دیگر، تهران: آگه.#
- مظاهری، علی‌اکبر (1377). خانواده ایرانی در دوران پیش از اسلام، ترجمه عبدالله توکل، چ. دوّم. تهران: قطره.#
- مکنزی، دیوید نیل (1379). فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.#
- میراحمدی، مریم (1390). تاریخ تحولات ایران شناسی، تهران: طهوری.#
- میرفخرایی، مهشید (1390). روایت پهلوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.#
- میرفخرایی، مهشید (1393). بررسی دینکرد ششم، چ. دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.#
Anklesaria, T. D. (1912): The Social Code of the Parsis in Sassanian Times or Mādigān i Hazār Dādistān. Part II, Bombay.#
Dhabhar,E.B.N.(1909)(ed). Saddar Nasr and Saddar Bundehesh. Bombay#
Kotwal.Firoze M.- Kreyenbroek.Philip G.(1992). The Hērbedestān and Nērangestān, vol.I, Paris.#
Macuch, Maria (2005). “MĀDAYĀN Ī HAZĀR DĀDESTĀN,”
Encyclopædia Iranica, online edition, 2017, available at http://www.iranicaonline.org/articles/madayan-i-hazar-dadestan (accessed on 16 October 2017).#
Shaki, M. (1988b). Azišmānd. in Encyclopædia Iranica. London-New York. Vol. III, Fasc. 3, p. 261.#
Modi,J.J. (1901). Mādigān-i-Hazār Dādistān, Part1, Poona.#
Perixanian, A. (1973). Sasanidskii sudebnik, Yerevan.#
Perikhanian, Anahit (1997). The book of A Thousand Judgments (A Sasanian law-book). tr. Nina Garosian. New York.#
Shaki, M. (1987).Ayōkēn. Encyclopedia Iranica. London-New York. Vol. III, Fasc. 2, p. 149.#
Shaki, M. (1988a) Barda and Barda-dārī. Encyclopædia Iranica. London- New York. Vol. III, Fasc. 7, pp. 763-766.#
Shaki, M. (1990).čakar. Encyclopedia Iranica. London-New York. Vol. IV, Fasc. 6, pp. 647-649.
Shaki, M. (1993).Dādwar, Dādwarīh. in Encyclopædia Iranica. London-New York. Vol.VI, Fasc. 5, pp. 557-559.
Shaki, M. (1994). Dastūr, Encyclopedia Iranica. London-New York. Vol. VII, Fasc. 1, pp. 111-112.
Shaki, M. (1999). Family Law. Encyclopedia Iranica. London-New York. Vol. IX, Fasc. 2, pp. 184-196.
