نقد ترجمه عربی انگاره¬های فرهنگی در رمان چشمهایش با تکیه بر کنایه¬ها

الموضوعات :

مریم هاتمی ¹ (گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران)
سید مهدی مسبوق ² (استاد زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی سینا)
صدیقه زودرنج ³ (گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران)

تاريخ الإرسال : 27 الإثنين , شوال, 1445 تاريخ التأكيد : 12 الثلاثاء , ذو الحجة, 1445 تاريخ الإصدار : 03 الثلاثاء , محرم, 1446

الکلمات المفتاحية: رمان چشمهایش, ترجمه عربی, احمدموسی, کنایه, الگوی نیومارک.,

ملخص المقالة :

بی¬تردید ارتباط بین ملت¬ها از جمله نیازهای بدیهی انسان و همواره مورد توجه او بوده است. پر واضح است که ساده¬ترین شیوه برای تعامل با دیگران و دستیابی به تجربه¬های آنان، پدیدۀ ترجمه است؛ اما نکتۀ قابل توجه در فرآیند ترجمه، تفاوت¬های فرهنگی بین ملت¬ها است که این موضوع، باعث ایجاد مشکل در برگردان عناصر فرهنگی شده است. جهت برون¬رفت از این معضل، ترجمه¬شناسان روش¬های متعددی پیشنهاد داده¬اند. از جمله آنها پیتر نیومارک از بنیانگذاران شاخص و سرشناس مطالعات ترجمه در دهه هشتاد سدۀ بیستم است. وی برای تسهیل فرآیند ترجمه، به¬ویژه ترجمۀ انگاره¬های فرهنگی مختص زبان مبدأ هجده شیوه پیشنهاد داده که با تکیه بر آنها می-توان روش برگردان و معادل¬یابی انگاره¬های فرهنگی را مورد ارزیابی و سنجش قرار داد. در پژوهش حاضر، که با شیوه توصیفی تحلیلی و تکیه بر مدل نیومارک سامان یافته است، به نقد و ارزیابی چهل و دو کنایه¬ در ترجمۀ عربی احمد موسی از رمان چشمهایش بزرگ علوی پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان داد که سی و هفت مورد از کنایه¬ها به شیوه تحت‌اللفظی ترجمه شده و چهار مورد با معادل کارکردی و یک مورد هم به شیوه بومی¬سازی برابریابی شده است. پرواضح است که ترجمۀ تحت‌اللفظی شیوه مناسبی برای برگردان تعابیر کنایی به شما نمی¬رود و بر این اساس ترجمۀ احمد موسی از خوانایی و سلاست قابل قبولی برخوردار نیست و در انتقال تعابیر و اصطلاحات فرهنگ¬بنیاد رمان، توفیق چندانی نداشته است.

المصادر:

-ابن عاشور، محمد طاهر. (1421ق). التحرير و التنوير، الطبعة الأولی، بیروت: مؤسسة التاريخ العربي.
-اقبالی، ع. (1389). فرهنگ تطبیقی کنایات عربی - فارسی: بر اساس معجم التراکیب و العبارات الاصطلاحیه العربیه، احمد ابوسعد، چاپ اول، قم: نشر جمال.
-الیاس‌انطون ا. (1384). فرهنگ نوین عربی - فارسی: ترجمه القاموس العصری، مترجم: سید مصطفی طباطبایی، (چاپ دوازدهم)، تهران: اسلامیه.
-ایویر، و. (1370). روش‌های ترجمة عناصر متفاوت فرهنگی، ترجمة سید محمدرضا هاشمی. فصلنامه علمی- فرهنگی مترجم،( شماره2 ). صص 3ـ14.
-بزرگ علوی. (1399). چشمهایش، (چاپ چهل و ششم)، تهران: نگاه.
- بزرگ علوی. (2014). عیناها، ترجمه احمد موسی، (الطبعه الأولی)، الکویت: المجلس الوطنی للثقافة و الفنون و الآداب.
-بستانی، ف. (1375). فرهنگ ابجدی الفبایی (عربی ـ فارسی) ترجمه کامل المنجد الأبجدي، مترجم: رضا مهیار، (چاپ دوم)، تهران: اسلام.
حقانی، ن. (1386). نظرها و نظریه¬های ترجمه، (چاپ اول)، تهران: انتشارات امیر کبیر.
-دهخدا، ع. (۱۳۹۰). لغت¬نامه، زیر نظر سید جعفر شهیدی، جلد دوم، تهران: مؤسسه انتشارات دهخدا.
-رمضانی، ر و قربانی مادوانی ز. (1401). کنکاشی در معادل‌یابی اصطلاح و اصطلاح‌سازی از عربی به فارسی، پژوهش های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، دورۀ 12، (شمارۀ 27)، صص69- 91.
-شفیعی کدکنی، م. (1391). رستاخیز کلمات، تهران: انتشارات سخن.
-فولادی، غ. (1389). صد و پنجاه ضرب¬المثل به سه زبان فارسى، عربى و انگلیسى، قم: نشر جمال.
-قاسم زاده، م. (1383). داستان نویسان معاصر ایران،(چاپ اول)، تهران: هیرمند.
-متقی¬زاده، ع و دیگران. (1400). ارزیابي کيفيت ترجمة حکمت¬های نهج¬البلاغة با تکيه بر مدل کارمن گارسس(مطالعة موردي ترجمة شهيدي و دشتي)، فصلنامة پژوهش¬هاي ادبيات تطبيقي، دوره 21، (شمارۀ 2)، صص 53-87.
-معلوف، ل. (1378). المنجد، ترجمه احمد سیاح، (چاپ دوم)، تهران: اسلام.
-معین، م. (1386). فرهنگ معین(تک جلدی)، (چاپ سوم)، تهران: زرین.
-میردار رضایی، م. (1400). تلقی ادیبان معاصر از مفهوم کنایه در ساحت کاربردی آن(گرایش به مفهوم پیشاجرجانی کنایه نزد ادیبان پسا مشروطه)، فصلنامه مطالعات و تحقیقات ادبی، دوره 21، (شماره 3)، صص 147-169.
-نظری، س و نظری م. (1391). توانش بین¬فرهنگی در آموزش زبان¬های خارجی، چالش یا ضرورت؟، مجله پژوهش¬های زبان¬شناختی در زبان¬های خارجی،دوره 1، (شماره2)، صص 95-109.
-نیازی، ش و یوسفی، ع. (1397). روش¬شناسی ترجمۀ«کنایه»در ترجمه¬های عربی بخشی از غزلیات حافظ به قلم
ابراهیم الشواربی و عمر شبلی، پژوهش¬های تطبیقی زبان و ادبیات مِلَل، سال 4، ( شمارۀ 13)، صص 26-48.
-نیومارک، پ. (2006). الجامع فی الترجمة. ترجمۀ حسن غزاله. الطبعة الاولی. بیروت: دار مکتبه الهلال.
-ـــــــــــــــــ . (1390). دورۀ آموزش فنون ترجمه، ترجمۀ منصور فهیم و سعید سبزیان مراد آبادی، (چاپ سوم)، تهران: رهنما.
-همتی، م. ع، افضلی، ف. (1400). بررسی راهکارهای زیبایی¬شناختی کلامی در ترجمه زبان ممنوعه رمان "بدایه و نهایه" نجیب محفوظ، پژوهش¬ها زبان¬شناختی در زبان¬های خارجی، مجله پژوهش¬های زبان¬شناختی در زبان¬های خارجی (شماره 4)، صص 682- 696.