اندیشه‌ورزی از منظر نهج البلاغه: یک مطالعه داده بنیاد

الموضوعات :  پژوهشهای معرفت شناختی

سید جلیل امامی میبدی ¹ ( گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران )
کمال صحرائی اردکانی ² ( دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران )
یاسر رضاپور میرصالح ³ ( دانشیار گروه مشاوره، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه اردکان )
علی محمد میرجلیلی ⁴ ( عضو هیات علمی گروه علوم قرآن و حدیث و رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آیت الله حائری میبد )

تاريخ الإرسال : 26 الأحد , شوال, 1445 تاريخ التأكيد : 18 الأربعاء , محرم, 1446 تاريخ الإصدار : 21 الثلاثاء , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: امام علی(ع), اندیشه‌ورزی, نهج البلاغه, تحقیق کیفی, روش داده بنیاد,

ملخص المقالة :

پژوهش حاضر با هدف ترسیم مدل اندیشه‌ورزی بر اساس آموزه‌های نهج البلاغه صورت پذیرفته است. این پژوهش به روش تحقیق کیفی از نوع داده بنیاد(GT) با رویکرد استراوس و کوربین انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش حاضر، تمام گزاره‌های کتاب نهج‌البلاغه و روش انتخاب نمونه، روش نمونه‌گيري نظري است که شامل گزاره‌هایی است که پیرامون اندیشه از سوی امام علی(ع) صادر شده است. داده‌ها نیز با سه روش کدگذاری باز، محوری و انتخابی کدگذاری و تحلیل شدند. یافته‌های پژوهش نشان داد که سرشت انسانی، میل به آگاهی، مسئولیت و اراده، از شرایط علی پدیده اندیشه‌ورزی، ایمان، حیرت، بهره‌مندی از قلب، سمع و بصر، دین اسلام و پدیده مرگ از شرایط زمینه‌ای اندیشه‌ورزی؛ بهره هوشی، محدودیت، تعلقات دنیوی و تاثیرپذیری از شرایط مداخله‌گر اندیشه‌ورزی در نگاه نهج البلاغه هستند. پرسشگری، تحمل ابهام، جامع نگری، مشورت، پرهیز از تکفیر و پرهیز از قطعی انگاری ، از جمله راهبردهای اندیشه‌ورزی و بالاخره خداشناسی، اعتماد و دوستی از پیامدهای اندیشه‌ورزی هستند. مدل اندیشه‌ورزی ارائه شده از سوی نهج البلاغه ضمن آن که غالب دیدگاه‌های مطرح در امر اندیشه‌ورزی را در خود گنجانده، برخی جنبه‌ها مانند نقد اصالت حس، نقد اصالت عقل، نقد تفکر ریاضی، جامعیت حیرت و بحث محبت را مطرح کرده که آن را نسبت به سایر مدل ها متمایز و ممتاز نموده است.

المصادر:

قرآن کریم، ترجمه کاظم پورجوادی، تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی
نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، قم: دارالهجرة.
ابن عربی، محی الدین. (1975). الفتوحات المکیة ، تحقیق و تقدیم عثمان یحی، قاهره، بی نا.
ابن مسكويه، أبو علي أحمد بن محمد. (1437). تهذيب الأخلاق وتطهير الأعراق، تحقیق سید حسین مومنی، تهران: المعهد العالی للعلوم و الثقافه الاسلامیه.
ارسطو. (1392). متافیزیک(مابعد الطبیعه)، ترجمه بر پایه متن یونانی از شرف الدین خراسانی، تهران: حکمت.
امید، مسعود. (1391). انسان شناسی در فلسفه کلاسیک و جدید، اطلاعات حکمت و معرفت، سال هفتم، شماره 1، 29-22.
ایمان، محمد تقی. (1397). روش شناسی تحقیقات کیفی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بداشتی، علی اله. (1376). مبانی معرفت شناسی مفاهیم ماورای طبیعی دینی، فصلنامه نامه مفید، شماره 10
پیاژه، ژان. (1368). روانشناسی هوش، ترجمه حبیب الله ربانی، تهران: انتشارات صفی علیشاه.
ترنس، اروین. (1380). تفکر در عهد باستان، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: قصیده.
تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد. (1410)، غرر الحكم و درر الكلم‏، محقق/ مصحح: رجائى سيد مهدى‏، قم: دار الكتاب الإسلامي‏.
جعفری، محمدتقی. (1359). ترجمه وتفسیر نهج‌البلاغه، تهران: دفترنشرفرهنگ اسلامی.
جعفری، محمدتقی. (1363). تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، تهران: انتشارات اسلامی.
جعفری، محمدتقی. (1387) مجموعه ‌آثار،، تهران: انتشارات صدرا.
جوادی آملی، عبدالله. (1393). وحي و نبوت در قرآن. قم: مرکز نشر اسراء.
دخیل، علی محمد علی. (۱۴۰۶). شرح نهج البلاغة (دخیل). بیروت: دار المرتضی.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران.
ذاکر، منوچهر. (1400). نقدی بر باور «حیرت: سرآغاز فلسفه» و استدلال برای «تعجب: منشاء استنباط ابداکتیو»، فصلنامه اندیشه فلسفی، دوره 1، شماره 3، 249-263.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دارالشامیه.
رنه دکارت. (1369). تأمّلات در فلسفه اولی، ترجمه احمد احمدى، تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
سیف، علی اکبر. (1391). روانشناسی پرورشی نوین، تهران: دوران.
شاهنده، آمنه. (1384). نفس و تأثیر شناخت آن، دو ماهنامه بشارت، ش 49.
صلیبا، جمیل. (1366) فرهنگ فلسفی، ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: انتشارات حکمت.
طباطبائی، محمد حسین. (1390). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طلوعی، محمود. (1385). فرهنگ جامع سیاسی، تهران: انتشارات علم.
علی احمدی، علیرضا و ساروی مقدم، ناهید. (1397).روش شناسی داده بنیاد و رویش نظریه ها و کاربرد آن برای تولید دانش بومی، تهران: تولید دانش.
غزالی، محمد. (1401).کیمیای سعادت، تهران: امیرکبیر.
فیشر، رابرت. (1388). آموزش تفکر، تهران: گاج.
قاسمی، حمید و همکاران. (2020). مرجع پژوهش، تهران: اندیشه آراء.
کفاشیان، محمد. (1400). پرسشگری اخلاق محور، رشد آموزش فنی وحرفه‌ای و کار دانش، دورة شانزدهم، شمارة ۳.
کوبلر راس، الیزابت. (1376)، آشتی با مرگ، ترجمه مهدی قراچه داغی، تهران: نشر اوحدی
کوربین،جولیت و استروس، آنسلم. (1400). اصول تحقیق کیفی، شیوه ها و رویه های توسعه گراندد تئوری، تهران: اندیشه رفیع.
مجلسی، محمد باقر. (1403). بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
محمدی ری شهری، محمّد. (1388). مباني شناخت، قم‌: موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
مشایخی پور، محمد علی؛ پهلوان، منصور. (1390). جایگاه تفکر وتدبر در قرآن کریم، دو فصلنامه عقل و دین، شماره پیاپی50
مصباح یزدی، محمدتقی. (1402). انسان‌سازى در قرآن (مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن)، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی. (1398). جاذبه و دافعه علی (ع)، تهران: انتشارات صدرا
مطهری، مرتضی(1387). مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا.
معارف، مجید و قاسمی حامد، مرتضی. (1396). کارکردهای عقل در نهج البلاغه، پژوهش های قرآن و حدیث، سال پنجاهم، شماره 2، 315-337.
مغنیه، محمدجواد. (۱۹۷۹). في ظلال نهج البلاغة، بیروت: دار العلم للملايين.
مکارم شیرازی، ناصر، و جمعی از فضلا. (1375). پیام امام امیر المؤمنین (ع). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
میرجلیلی، سید محمدعلی. (1402). تحلیل شبکه مضامین اندیشه ورزی در آثار شهید مطهری، نشریه علمی پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال 31، ش 59، ص 149- 175
نقوی قائنی، محمدتقی. (بی تا). مفتاح السعادة. تهران: مکتبة المصطفوي.
نقیب زاده، میرعبدالحسین. (1370). درآمدی به فلسفه، تهران: نشر طهوری.
هاشمی خویی، حبیب ا... بن محمد. (1400). منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، تهران: مکتبه الاسلامیه.