اثر بنتونیت و ترکیبات جاذب آفلاتوکسین بر کبد و فراسنجههای خونی جوجههای گوشتی نژاد راس
الموضوعات : فصلنامه زیست شناسی جانوریمهسا محرری 1 , رضا وکیلی 2 , نفیسه رحمانیان شریف آباد 3
1 - گروه علوم دامی، واحد کاشمر، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشمر، ایران
2 - گروه علوم دامی، واحد کاشمر، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشمر، ایران
3 - گروه علوم دامی، واحد کاشمر، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشمر، ایران
الکلمات المفتاحية: بنتونیت, آفلاتوکسین, آسیب های کبدی, فراسنجه های خونی, جوجههای گوشتی,
ملخص المقالة :
هدف از این تحقیق، بررسی اثرات بنتونیت و برخی ترکیبات جاذب آفلاتوکسین بر کبد و فراسنجههای خونی در جوجههای گوشتی نژاد راس بود. آزمایش در قالب یک طرح به صورت کاملا تصادفی و با استفاده از 28٠ قطعه جوجه گوشتی یک روزه در هفت تیمار و چهار تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل 7 گروه شامل نمونه شاهد و نمونه حاوی ذرت آلوده به آفلاتوکسین و تیمارهایی با درصدهای مختلف بنتونیت و سایر ترکیبات بود. در سه فاز 11 و 24 و 42 روزگی از هر تیمار یک نمونه به صورت تصادفی انتخاب، کشتار و خونگیری و نمونهگیری از کبد انجام شد. سپس میزان آنزیم‌های کبدی و میزان کلسترول و تری گلیسرید و اوریک اسید و گلوکز توسط دستگاه اتوانالایزر اندازه گیری و کبدها از لحاظ داشتن ضایعات بررسی شدند. نتایج نشان داد که آانزیم آسپارات امینوترانسفراز و ترانسآامینو و گلوکز اختلاف معنی‌داری داشتند (05/0 p <). در فاکتورهای کلسترول و تریگلیسرید و اوریک اسید اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد و همین طور بافت کبد در تیمار دوم (ذرت آلوده) در هر سه دوره نمونهگیری دچار التهاب و خونریزی و نکروز شده و بقیه تیمارها به جز یک نمونه در تیمار پنجم (5/1 درصد بنتونیت و 5 درصد سولفات مس) در 42 روزگی سالم بودند. بطور کلی در این تحقیق بیشترین اثر خونریزی و نکروز کبد در تیمار دوم حاوی ذرت آلوده مشاهده شد که در سایر تیمارهای دارای بنتونیت فرآوری شده اثر‌مثبت جذب سموم توسط بنتونیت مشاهده شد.
1. Abas, I., Bilal, T., Eseceli, H. 2011. The effect of organic acid, zeolite, or their combination on performance, some serum indices, and ileum pH values in broilers fed with different phosphorus. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 35:337-344.
2. Abdelhamid, A.M., Salem, M.F.I., Mehrim, A.I., ElSharawy, M.A.M. 2007. Nutritious attempts to detoxify aflatoxin diets of tilapia fish: 1. Fish performance, feed and nutrients utilization, organs indices, residues and blood parameters. Egyptian Journal of Nutrition and Feeds, 10:205-223.
3. Azimi, J., Karimi Torshizi, M.A., Allameh, A. 2013a. Comparison of effectiveness of some mycotoxin absorbents on alteration of biochemical and hematological parameters in broiler chickens. Journal of Animal Science Research, 22(3):49-62. (In Persian).
4. Azimi, J., Karimi Torshizi, M.A., Allameh, A., Ahari, H. 2013b. Effect of adding two commercial absorbent materials and natural zeolite in feeds contaminated with aflatoxin B1 on broiler performance and immune system. Iranian Journal of Animal Science Research, 4(4):292-297. (In Persian).
5. Azizpour, A., Moghadam, N. 2015. Assessment of serum biochemical parameters and pathological changes in broilers with chronic aflatoxicosis fed glucomannan-containing yeast product (Mycosorb) and sodium bentonite. Bulletin of the Veterinary Institute in Puławy, 59:205-211.
6. Bagherzadeh Kasmani, F., Karimi Torshizi, M.A., Allameh, A.A., Sharitmadari, F. 2012. A novel aflatoxin binding Bacillus probiotic: performance, serum biochemistry and immunological parameters in Japanese quail. Poultry Science, 91:1846-1853.
7. Barati, M., Chamani, M., Mousavi, S. N., Hoseini, S.A., Taj Abadi Ebrahimi, M. 2018. Effects of biological and mineral compounds in aflatoxin-contaminated diets on blood parameters and immune response of broiler chickens. Journal of Applied Animal Research, 46:707-713.
8. Bovo, F., Franco, L.T., Kobashigawa, E., Rottinghaus, G.E., Ledoux, D.R, Oliveira, C.A.F. 2015. Efficacy of beer fermentation residue containing Saccharomyces cerevisiae cells for ameliorating aflatoxicosis in broilers. Poultry Science, 94:934-942.
9. Cheema, M., Qureshi, M., Havenstein. G. 2003. A comparison of the immune response of a 2001 commercial broiler with a 1957 random bred broiler strain when fed representative 1957 and 2001 broiler diets. Poultry Science, 82:1519-1529.
10. Chen, X., Horn, N., Applegate, T.J. 2014. Efficiency of hydrated sodium calcium aluminosilicate to ameliorate the adverse effects of graded levels of aflatoxin B1 in broiler chicks. Poultry Science, 93:2037-2047.
11. Haskard, C.A., El-Nezami, H.S., Kankaanpaa, P.E., Salminen, S., Ahokas, J.T. 2001. Surface binding of aflatoxin B1 by lactic acid bacteria. Applied and Environmental Microbiology, 67:3086-3091.
12. Khanian, M., Karimi Torshizi, M.A., Allameh, A. 2019. Alleviation of aflatoxin-related oxidative damage to liver and improvement of growth performance in broiler chickens consumed Lactobacillus plantarum 299v for entire growth period. Toxicon, 158:57–62.
13. Mahmoodtbar, A., Karimi Torshizi, M.A., Sharafi, M., Mojgani, N. 2018. The effect of some poultry probiotics produced in Iran on performance parameters, economic indices and small intestinal morphology of broilers. Iranian Journal of Animal Science, 49(3):415-425.
14. Mahmoodtabar, A., Karimi Torshizi, M.A., Sharafi, M., Mojgani, N. 2017. Comparing the effects of antibiotic growth promoter, some Iranian probiotics and similar imported products on performance, economic indicators and small intestinal morphology of broilers. Iranian Journal of Animal Science, 48(3):321-334.
15. Manafi, M. 2018. Impact of application of natural toxin binder on performance, humoral immune response, cecal microbial population and changes in small intestine morphology of broilers fed with diet contaminated with aflatoxin B1. Journal of Veterinary Research, 73(3):273-282.
16. Manafi, M. (2012). Counteracting effect of high grade sodium bentonite during aflatoxicosis in broilers. Journal of Agricultural Science and Technology, 14:539-547.
17. Osweiler, G.D., Jagannatha, S., Trampel, D.W., Imerman, P.M., Ensley, S.M., Yoon, I., Moore D.T. 2010. Evaluation of XPC and prototypes on aflatoxin-challenged broilers. Poultry Science, 89:1887-1893.
18. Ramos, A.J., Hernandez, E. 1997. Prevention of aflatoxicosis in farm animals by means of hydrated sodium calcium aluminosilicate addition to feedstuffs: a review. Animal Feed Science and Technology, 65:197-206.
19. Rawal, S., Kim, J.E., Coulombe, J.R. 2010. Aflatoxin B1 in poultry: Toxicology, metabolism and prevention. Research in Veterinary Science, 89:325-331.
20. Rehulka, J., Minarik, B., Adamec, V., Rehulkova, E. 2005. Investigations of physiological and pathological levels of total plasma protein in rainbow trout, Oncorhynchus mykiss (Walbaum). Aqua Research, 36:22-32.
21. Safari, M.H., Shams Shargh, M., Amini, A., Tatyar, A. 2014. Effects of different levels of natural glauconite and zeolite on performance, tibia bone characteristics and blood parameters of broiler chicken. Animal Science Journal, (Pajouhesh-Va-Sazandegi), 105:167-178. (In Persian).
22. Shi, Y.H., Xu, Z.R., Feng, J.L., Wang, C.Z. 2006. Efficacy of modified montmorillonite nanocomposite to reduce the toxicity of aflatoxin in broiler chicks. Animal Feed Science and Technology, 129:138-148.
23. Taherpour, K., Moravej, H., Shivazad, M., Adibmoradi, M., Yakhchali, B. 2009. Effects of dietary probiotic, prebiotic and butyric acid glycerides on performance and serum composition in broiler chickens. African Journal of Biotechnology, 8:2329-2334
24. Yunus, A.W., Razzazi-Fazeli, E., Bohm, J. 2011. Aflatoxin B1 in affecting broiler’s performance, immunity, and gastrointestinal tract: A review of history and contemporary issues. Toxins, 3:566-590.
The Effect of Bentonite and Aflatoxin Absorbing Compounds on the Liver and Blood Parameters of Ross Breed Broiler Chickens
Mahsa Mohareri, Reza Vakili*, Nafiseh Rahmanian Sharif Abad
Department of Animal Science, Kashmar Branch, Islamic Azad University, Kashmar, Iran
*Corresponding author: reza.vakili@iau.ac.ir
Received: 28 April 2024 Accepted: 1 July 2024
DOI: 10.60833/ascij.2025.1118471
Abstract
The purpose of this research was to investigate the effects of bentonite and some aflatoxin absorbing compounds on the liver and blood parameters in Ross broiler chickens. The experiment was conducted in the form of a completely randomized design using 280 one-day-old broilers in 7 treatments and 4 replications. The experimental treatments included 7 groups including the control sample and the sample containing corn contaminated with aflatoxin and treatments with different percentages of bentonite and other compounds. In three phases of 10, 24, and 42 days, one sample was randomly selected from each treatment, slaughtered, and blood sampling was done. Then, the level of liver enzymes, cholesterol, triglyceride, uric acid, and glucose were measured by an auto-analyzer and the livers were checked for damage. Results showed that the enzyme aspartate aminotransferase and trans amino and glucose had a significant difference (p < 0.05). No significant difference was observed in the factors of cholesterol, triglycerides, and uric acid. Liver in The second treatment (infected corn) suffered from inflammation, bleeding and necrosis in all three sampling periods, and the rest of the treatments except one sample in the fifth treatment (1.5% bentonite and 5% copper sulfate) were healthy at 42 days. In general, in this research, the greatest effect of bleeding and necrosis of the liver was observed in the second treatment containing contaminated corn, while in other treatments with processed bentonite, the positive effect of absorbing toxins by bentonite was observed.
Keywords: Bentonite, Aflatoxin, Liver damage, Blood parameters, Broilers.
اثر بنتونیت و ترکیبات جاذب آفلاتوکسین بر کبد و فراسنجههای خونی جوجههای گوشتی
نژاد راس
مهسا محرری، رضا وکیلی*، نفیسه رحمانیان شریفآباد
گروه علوم دامی، واحد کاشمر، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشمر، ایران
*مسئول مکاتبات: reza.vakili@iau.ac.ir
تاریخ دریافت: 09/02/1403 تاریخ پذیرش: 11/04/1403
DOI: 10.60833/ascij.2025.1118471
چکیده
هدف از این تحقیق، بررسی اثرات بنتونیت و برخی ترکیبات جاذب آفلاتوکسین بر کبد و فراسنجههای خونی در جوجههای گوشتی نژاد راس بود. آزمایش در قالب یک طرح به صورت کاملاً تصادفی و با استفاده از 28٠ قطعه جوجه گوشتی یک روزه در هفت تیمار و چهار تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل 7 گروه شامل نمونه شاهد و نمونه حاوی ذرت آلوده به آفلاتوکسین و تیمارهایی با درصدهای مختلف بنتونیت و سایر ترکیبات بود. در سه فاز 11، 24 و 42 روزگی از هر تیمار یک نمونه به صورت تصادفی انتخاب، کشتار و خونگیری و نمونهگیری از کبد انجام شد. سپس میزان آنزیم‌های کبدی و میزان کلسترول و تری گلیسرید و اوریک اسید و گلوکز توسط دستگاه اتوانالایزر اندازهگیری و کبدها از لحاظ داشتن ضایعات بررسی شدند. نتایج نشان داد که آانزیم آسپارات امینوترانسفراز و ترانسآامینو و گلوکز اختلاف معنی‌داری داشتند (05/0 p <). در فاکتورهای کلسترول و تریگلیسرید و اوریک اسید اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد و همین طور بافت کبد در تیمار دوم (ذرت آلوده) در هر سه دوره نمونهگیری دچار التهاب و خونریزی و نکروز شده و بقیه تیمارها به جز یک نمونه در تیمار پنجم (5/1 درصد بنتونیت و 5 درصد سولفات مس) در 42 روزگی سالم بودند. بطور کلی در این تحقیق بیشترین اثر خونریزی و نکروز کبد در تیمار دوم حاوی ذرت آلوده مشاهده شد که در سایر تیمارهای دارای بنتونیت فرآوری شده اثر مثبت جذب سموم توسط بنتونیت مشاهده شد.
کلمات کلیدی: بنتونیت، آفلاتوکسین، آسیبهای کبدی، فراسنجه های خونی، جوجههای گوشتی.
مقدمه
با توجه به اهمیت منابع دامی در تغذیه انسان و مزایای تامین پروتئین از طریق فرآوردههای دامی، لزوم توجه هرچه بیشتر به صنعت پرورش دام و طیور و عوامل موثر در آن، اجتنابناپذیر می‌باشد. برطبق برآوردهای انجام شده، بیش از 25 درصد غله دنیا به سموم قارچی شناخته شده آلوده هستند (4). این امر در ایران نیز به دلیل تنوع شرایط محیطی، زراعی و همچنین شرایط نامناسب ذخیره و حمل‌و‌نقل به‌ویژه برای محصول دانه ذرت کاملاً صادق می‌باشد. از میان انواع سموم قارچی شناخته شده، تعداد کمی از آنها در صنعت مرغداری مطرح بوده که می‌توان به آفلاتوکسین‌ها، اکراتوکسین‌ها، تریکوتسین‌ها، زرالنون‌ها و سیترینین‌ها اشاره کرد. آفلاتوکسین بسیار سمی بوده و از بیشترین میزان بیماری‌زایی برخوردار می‌باشد که توسط آسپرژیلوس پارازایتیکوس و آسپرژیلوس فلاووس تولید می‌شوند. از جمله مهم‌ترین آفلاتوکسین‌ها، انواع B1، B2، G1 و G2 بوده که سمی‌ترین آنها آفلاتوکسین B1 می‌باشد و این قارچ‌ها، قارچ غالب در دانه ذرت کپک‌زده می‌باشد (2، 17). کاهش میزان ویتامین D در فرم 25 هیدروکسی در گردش خون میتواند ناشی از مهار سنتز این هورمون در کبد باشد و کاهش ویتامین D در فرم 25/1 دی هیدروکسی در پلاسما ممکن است ناشی از کاهش سنتز 25 هیدروکسی ویتامین D در کبد و یا کاهش سنتز 25 و 1 دی هیدروکسی ویتامین D در کلیه باشد (18). براي مقابله با اثرات مخرب مایکوتوکسین‌ها تاکنون روش‌هاي مختلفی ارائه شده است که برخی از آنها براي مراحل برداشت محصولات تا حمل و انبارداري قابل توصیه است و نیز برخی روشها در مدیریت تغذیه مزارع پرورش دام و طیور کاربرد دارند (13). اخیرا در خصوص رفع این مشکل، از مواد جذب کننده خنثی، به صورت تغذیهاي در جیره غذایی جهت جدا کردن مایکوتوکسین‌ها و کاهش جذب آنها از مجاري معدهاي، رودهاي (گوارشی)، استفاده کرده‌اند که باعث کاهش اثرات سمی در طیور و چهارپایان و خارج کردن این متابولیت‌هاي قارچی از داخل تولیدات حیوانات شدهاند. روش‌های متنوعی جهت کنترل و کاهش اثرات سموم قارچی از قبیل غیرفعال کردن سموم با میکروب یا دما، جداسازی فیزیکی مواد خوراکی آلوده، اشعه دادن، آمونیاکی کردن و تجزیه با اوزون وجود دارند ولی جهت استفاده کاربردی توسعه نیافته‌اند چرا که این روشها نیاز به هزینه بالایی دارد (14).
مطمئن‌ترین روش برای کاهش اثرات سموم قارچی، افزودن مواد جاذب به خوراک‌های آلوده، جهت پیوند با سموم قارچی و کاهش جذب آنها از دستگاه گوارش می‌باشد. عمده‌ترین این مواد شامل بنتونیتها، زئولیت‌ها، آلومینوسیلیکات‌ها و گلوکومانان‌های حاصل از مخمرها می‌باشد که به‌صورت تجاری در دسترس می‌باشند (11). میزان اتصال سموم به ترکیبات فوق به‌طور قابل ملاحظه‌ای متغیر می‌باشد. بعضی از این مواد از قبیل مواد رسی، تنها با آفلاتوکسین‌ها اتصال ایجاد نموده و سموم دیگر را در دستگاه گوارش بدون تغییر باقی می‌گذارند ولی بعضی از این مواد از جمله دیواره سلولی مخمر یا همان گلوکومانان استریفیه شده بر علیه محدوده‌ی وسیعی از سموم قارچی مؤثر می‌باشد (2). بنتونیت مادهای معدنی از دسته رسها یا شبهرسهاست و از کانیهای متورم شونده تشکیل شده است که عموماً حاوی مونتموریلونیت و به مقدار کم بیدلیت است (13). بنتونیت رسی آب زیادی جذب می‌کند و با افزایش تورم به مادهای ژلاتینی تبدیل می‌شود که ذرات خوراک را به هم میچسباند و طبیعت خوراک پلت شده را بهبود میبخشد (20). با افزودن رسها و از جمله بنتونیتها به خوراک طیور سرعت عبور مواد مغذی از دستگاه گوارش کاهش و بدین وسیله هضم و جذب مواد مغذی افزایش مییابد (24). علاوه بر این، استفاده از بنتونیت باعث جذب فلزات سنگین، آفلاتوکسین، باکتری، عوامل سمی و ضد تغذیه ای می‌شود و میزان دسترسی آنها را برای جذب در دستگاه گوارش کاهش میدهد (21). افزودن بنتونیت به جیره، قابلیت هضم مواد مغذی و رشد در جوجههای گوشتی را بهبود میبخشد (15). هدف از این مطالعه اثرات بنتونیت وبرخی ترکیبات جاذب آفلاتوکسین بر کبد و فراسنجههای خونی جوجه گوشتی نژاد راس مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها
تهیه جیره‌هاي آزمایشی: جیره‌هاي غذایی براي دورههای مورد بررسی 10، 24 و 42 بر اساس احتیاجات غذایی جوجه‌هاي گوشتی NRC(1994) تهیه و تنظیم گردید (13). میزان آفلاتوکسین در جیره شاهد پایین تر از حد قابل تشخیص آن (کمتر از یک میکروگرم در هر کیلوگرم جیره) بود. دانه ذرت کپک زده از کارخانجات محلی خوراك دام تهیه و به منظور افزایش رشد کپک، به مدت دو ماه در رطوبت نسبی 20 درصد ذخیره و سپس جهت توقف رشد کپک، به طور کامل خشک گردید. جیره‌هاي غذایی حاوي ذرت کپک زده یا آفلاتوکسین با جایگزینی ذرت آلوده به قارچ با ذرت سالم تهیه گردید. جهت اجراي آزمایش تعداد ٢٨٠ قطعه جوجه گوشتی نر یک روزه سویه راس ٣٠٨ از شرکت مرغ فریمان خریداري شد و در یک طرح آزمایشی با٧ تیمار شامل: (١) جیره بدون آفلاتوکسین (گروه شاهد)؛ (٢) جیره شاهد به همراه ذرت آلوده به آفلاتوکسین (٣) جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت (٤) جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ٧٥ درصد زغال فعال (٥) جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ٥/٠ درصد سولفات مس (٦) جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ١درصد دیواره سلولی مخمر (٧) جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصدبنتونیت فرآوري شده با سولفات مس +٧٥ درصد زغال فعال + ١ درصد دیواره سلولی مخمر تهیه گردید. جوجه‌ها پس از ورود به سالن و توزین به ٢٨ گروه ١٠ قطعهاي با میانگین وزنی مشابه تقسیم و در داخل پن‌ها قرار داده شدند. جیره‌هاي مربوط به هر واحد آزمایشی در سینی‌هاي مخصوص دانخوري ریخته شد و این سینی‌ها در پن‌هاي مربوط به خود گذاشته شدند. در هفته اول روزانه دو مرتبه آب آبخوريها تعویض و فضولات داخل سینی‌هاي دانخوري تخلیه و دان تازه در سینی‌ها ریخته شد. از هفته دوم تا آخر دوره روزانه سه مرتبه آب آبخوريها تعویض و دان به دانخوريها اضافه شد. آب و غذا به صورت آزاد در دسترس جوجه‌ها قرار داده شد. برنامه واکسیناسیون با توجه به توصیه دامپزشک اجرا شد (جدول ١). جهت مصرف بهتر واکسن‌هاي آشامیدنی حدود ٢-٥/١ ساعت قبل از تجویز آنها، آب آشامیدنی جوجه‌ها قطع می‌شد و سپس محلول واکسن و آب در اختیار جوجه‌ها قرار می‌گرفت. به منظور تهیه نمونه خون، در انتهاي ١١، ٢٤ و ٤٢ روزگی و پس از ٨ ساعت گرسنگی از هر تکرار ١ قطعه جوجه با میانگین وزنی مشابه، انتخاب شدند و به کمک سرنگ‌هاي ٢ میلی لیتري از ورید بال پرنده، نمونه خون تهیه و جهت تعیین مقدار گلوکز، تري گلیسرید، کلسیم، فسفر، اسید اوریک و کلسترول وسدیم و پتاسیم و آنزیم‌هاي کبدي به آزمایشگاه فرستاده شد. بعد از خوگیري از تمام نمونه‌ها که از هر تکرار یک نمونه گرفته شد، لوله‌ها را داخل داستگاه سانتریفیوژ گذاشته و به مدت ١٠ دقیقه در دور ٣٠٠٠ قرار داده و پس از گذشت زمان و تمام شدن کار دستگاه با نوک سمپلر لخته چسبیده شده به دیوار لوله‌ها رو جدا کرد و بعد سرم هارو از داخل لوله با سمپلر تخلیه کرده و داخل میکروتیوپ ریخته و بلافاصله داخل یخ قرار داده تا سرم‌ها فاسد نشوند. سپس این سرم‌ها را در داخل دستگاه اتوآنالایزر مدل 15A. Biosystem قرار داده شد (2).
کشتار و تجزیه لاشه: در روزهاي ١١، ٢٤ و ٤٢ پرورش مرغ، از هر قفس ١ قطعه جوجه که نزدیک به میانگین کل قفس بودند انتخاب و ذبح گردید. پس از کشتار پوست را جدا کرده و تک تک اجزاء و بافت‌ها را جدا کرده و بوسیله ترازوي ١/٠ وزن گیري شدند و بصورت درصدي از کل وزن بدن ثبت گردید و بوسیله فرمول درصد وزن هریک از اجزاء اندازه‌گیري شد. در مرحله کشتار و تجزیه لاشه، پس از وزن‌گیري کبد با ترازوي ١درصد گرمي، قطعهاي از کبد به اندازه ٢×٢ سانتی متر جدا شد و در فرمالین ١٠درصد به مدت ٢٤ ساعت قرار گرفت و بعد از گذشت ١ روز دوباره فرمالین را عوض کرده و در فرمالین ١٠درصد مجدد قرار داده شد، سپس قطعاتی از بافتهای پایدار شده انتخاب و پس از برش دادن و گذراندن مراحل آماده سازی بافتی و تهیه بلوکهای پارافینی، مقاطعی به قطر 5 میکرون تهیه شده و با روش هماتوکسیلین-ائوزین جهت آزمایشهای هیستوپاتولوژیک رنگآمیزی شدند (7).
تجزیه و تحلیل آماری: طرح آزمایشی مورد استفاده در این تحقیق کاملا تصادفی و به هر تیمار 3 تکرار اختصاص داده شد. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزار آماری SAS و به روش آنالیز مدلهای خطی و مقایسه میانگین به روش دانکن انجام گرفت
جدول 1- برنامه واکسیناسیون جوجه‌هاي گوشتی در دوره پرورش
Table 1- Vaccination schedule for broiler chickens during the breeding period
Type of vaccine | Prescription age | Vaccination method |
Bronchitis | 3 days old | Eye |
Newcastle Oily | 3 days old | Injection |
Oily flu | 3 days old | Injection |
Newcastle B1 | 9 days old | Beverage |
Gambro | 12 days old | Beverage |
Bronchitis | 16 days old | Eye |
نتایج
در بررسی بافت کبد از نظر ظاهري، اندازه کبد و نوزن کبدها در گروه‌هاي مورد مورد مطالعه به جزء گروه ٢ که شامل سم آفلاتوکسین B1 بوده تفاوت قابل توجهی با یکدیگر نداشتند. در سن ١١ روزگی و ٢٤ روزگی و ٤٢ روزگی پرورش، کبد تیمار دوم که جیره غذایی حاوي آفلاتوکسین B1 بوده و هیچ گونه جاذب آفلاتوکسین در جیره نبوده، کانون‌هاي خونریزي شدید در بافت کبد و آسیب سلولی کبد یا دژنراسیون و التهاب شدید سلول‌ها دیده شده همچنین واکوئل‌هاي توخالی در داخل سلول‌هاي کبدي مشاهده شد. در سن ٢٤ روزگی و ٤٢ روزگی در تیمار دوم نکروز یا مرگ سلول‌هاي کبدي با فقدان هسته‌هاي آن و تغییرات هسته در آنها مشاهده شده که بیشترین و شدیدترین حالت در روز ٤٢ روزگی بوده است (شکلهای 1 تا 5). نتایج حاصل از بررسی فاکتورهای خونی کلسیم و گلوکز در جداول 2 و 3 نشان داده شده است. جدوال 3 تا 8 به ترتیب اثر جاذب‌هاي مختلف آفلاتوکسین B1 بر میزان غلظت تريگلیسیرید، کلسترول، آنزیم‌های AST، ALT، و اسید اوریک پرنده در دورهاي مخلف پرورش را نشان میدهند.
شکل1- نفوذ سلول‌هاي لنفوسیت به صورت ٢ کانون با اندازه‌هاي مختلف در بافت کبد در گروه 2 تیمار آفلاتوکسین در روز ٤٢ روزگی
Fig. 1. Lymphocyte infiltration in the form of 2 foci with different sizes in the liver tissue in group 2 of aflatoxin-containing treatment on day 42 of age
شکل 2- جایگزینی لنفوسیت‌ها در نواحی نکروزي در تیمار 2
Fig. 2. Replacement of lymphocytes in necrotic areas in treatment 2
شکل3- خونریزي شدید و نکروز سلول‌هاي کبدي در بافت کبد در تیمار 2 در ٤٢ روزگی
Fig. 3. Severe hemorrhage and necrosis of liver cells in liver tissue in treatment 2 at 42 days of age
شکل 4- خونریزي در بافت کبد، در بخشی از مناطق هسته از سلول خارج شده و در یک ناحیه کوچک جمع شده در تیمار 2 در ٢٤ روزگی
Fig. 4. Hemorrhage in liver tissue, in part of the nuclear regions removed from the cell and concentrated in a small area in treatment 2 at 24 days of age
شکل5- آسیب سلول‌هاي کبدي با واکوئل‌هاي روشن در داخل سیتوپلاسم سلول‌هاي کبدي در تیمار 2 در سن ١١ روزگی
Fig. 5. Hepatocyte damage with bright vacuoles within the cytoplasm of hepatocytes in treatment 2 at 11 days of age.
جدول 2- اثر جاذب‌هاي مختلف آفلاتوکسین B1 بر میزان غلظت کلسیم پرنده در دورههاي مخلف پرورش
Table 2. Effect of different aflatoxin B1 adsorbents on the calcium concentration of birds in breeding periods
p | SEM | Treatment7 | Treatment6 | Treatment5 | Treatment4 | Treatment3 | Treatment2 | Treatment1 | Breeding period |
0.995 | 0.097 | 1.22a | 1.22a | 1.18a | 1.19a | 1.22a | 1.14a | 1.22a | Phase 1 (Beginning) |
0.00 | 0.227 | 0.93d | 1.09abc | 1.09abc | 1.06cd | 1.21ab | 1.07c | 1.21a | Phase 2 (Growth) |
0.00 | 0.014 | 1.15c | 1.21bc | 1.26ab | 1.23b | 1.23b | 1.22b | 1.31a | Phase 3 (Final) |
حروف مختلف در هر ردیف نشان دهنده اختلاف میانگین‌ها در سطح احتمالی ٥% می‌باشد. تیمار عبارتند از (١) جیره بدون آفلاتوکسین (گروه شاهد)؛ (٢) جیره شاهد به همراه ذرت آلوده به آفلاتوکسین (٣) جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت (٤) جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ٧٥ درصد زغال فعال (٥) جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ٥/٠ درصد سولفات مس (٦) جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ١ درصد دیواره سلولی مخمر (٧) جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت فرآوري شده با سولفات مس+٧٥ درصد زغال فعال + ١ درصد دیواره سلولی مخمر می‌باشد.
Different letters in each row indicate the difference between the means at the 5% probability level. Treatments were (1) aflatoxin-free diet (control group); (2) Control diet with aflatoxin-contaminated corn (3) Control diet + aflatoxin-contaminated corn + 1.5% bentonite (4) Control diet + aflatoxin-contaminated corn + 1.5% bentonite + 75% activated charcoal (5) Control diet + aflatoxin-contaminated corn + 1.5% bentonite + 0.5% copper sulfate (6) Control diet + aflatoxin-contaminated corn + 1.5% bentonite + 1% yeast cell wall (7) Control diet + aflatoxin-contaminated corn + 1.5% bentonite processed with copper sulfate + 75% activated charcoal + 1% yeast cell wall.
جدول 3- اثر جاذب‌هاي مختلف آفلاتوکسین B1 بر میزان غلظت گلوکز پرنده در دورههاي مخلف پرورش
Table 3. Effect of different aflatoxin B1 adsorbents on the glucose concentration of birds in different breeding periods
p | SEM | Treatment7 | Treatment6 | Treatment5 | Treatment4 | Treatment3 | Treatment2 | Treatment1 | Breeding period |
0.073 | 7.651 | 238.69a | 243.25a | 256.12a | 233.81a | 265.09a | 262.27a | 251.09a | Phase 1 |
0.027 | 7.93 | 251.13ab | 269.68a | 266.87a | 247.79 | 242.04ab | 243.41ab | 229.09b | Phase 2 |
0.022 | 6.080 | 237.75a | 207.59b | 212.38ab | 222.71ab | 222.71ab | 216.88ab | 223.94ab | Phase 3 |
جدول 4- اثر جاذب‌هاي مختلف آفلاتوکسین B1 بر میزان غلظت تريگلیسیرید پرنده در دورههاي مختلف پرورش
Table 4. Effect of different aflatoxin B1 adsorbents on bird triglyceride concentration in different rearing periods
p | SEM | Treatment7 | Treatment6 | Treatment5 | Treatment4 | Treatment3 | Treatment2 | Treatment1 | Breeding period |
0.028 | 18.24 | 72.08ab | 58.31a | 134.19ab | 103.97ab | 57.60ab | 58.88b | 46.67b | Phase 1 |
0.000 | 5.46 | 65.37a | 31.17a | 31.70bc | 47.96abc | 39.35bc | 70.52a | 58.23ab | Phase 2 |
0.319 | 13.97 | 57.94a | 35.60a | 40.21a | 54.48a | 70.67a | 28.71a | 64.33a | Phase 3 |
جدول 5- اثر جاذب‌هاي مختلف آفلاتوکسین B1 بر میزان غلظت کلسترول پرنده در دورههاي مخلف پرورش
Table 5. Effect of different aflatoxin B1 adsorbents on bird cholesterol concentration in breeding periods
p | SEM | Treatment7 | Treatment6 | Treatment5 | Treatment4 | Treatment3 | Treatment2 | Treatment1 | Breeding period |
0.073 | 9.831 | 144.88ab | 158.22ab | 183.64a | 155.05ab | 136.05b | 159.8ab | 161.61ab | Phase 1 |
0.170 | 12.83 | 162.70a | 106.87a | 133.34a | 126.74a | 131.27a | 141.86a | 134.12a | Phase 2 |
0.985 | 8.55 | 133.83a | 131.34a | 129.98a | 131.34a | 129.98a | 135.31a | 131.55a | Phase 3 |
جدول 6- اثر جاذب‌هاي مختلف آفلاتوکسین B1 بر میزان غلظت AST پرنده در دورههاي مختلف پرورش
Table 6. Effect of different aflatoxin B1 adsorbents on bird AST concentration during brearing periods
p | SEM | Treatment7 | Treatment6 | Treatment5 | Treatment4 | Treatment3 | Treatment2 | Treatment1 | Breeding period |
0.099 | 10.76 | 207.97a | 214.71a | 244.12a | 217.07a | 214.88b | 246.30a | 233.41a | Phase 1 |
0.118 | 17.69 | 246.06a | 246.61a | 235.30a | 245.52a | 245.38a | 236.75a | 190.99a | Phase 2 |
0.776 | 37.75 | 307.82a | 331.85a | 256.71a | 287.53a | 337.87a | 315.86a | 301.78a | Phase 3 |
جدول 7- اثر جاذب‌هاي مختلف آفلاتوکسین B1 بر میزان غلظت ALT پرنده در دورههاي مخلف پرورش
Table 7. Effect of different aflatoxin B1 adsorbents on bird ALT concentration during breeding periods
p | SEM | Treatment7 | Treatment6 | Treatment5 | Treatment4 | Treatment3 | Treatment2 | Treatment1 | Breeding period |
0.001 | 4.14 | 73.37bc | 79.27abc | 96.47ab | 78.39ab | 81.91abc | 98.27a | 92.01abc | Phase 1 |
0.818 | 3.47 | 43.72a | 39.33a | 40.78a | 43.01a | 46.66a | 42.69a | 44.45a | Phase 2 |
0.879 | 4.17 | 18.52a | 21.57a | 21.71a | 23.66a | 18.82a | 18.60a | 16.01a | Phase 3 |
جدول 8- اثر جاذب‌هاي مختلف آفلاتوکسین B1 بر میزان غلظت اوریک اسید پرنده در دورههاي پرورش
Table 8. Effect of different aflatoxin B1 adsorbents on uric acid concentration in birds during breeding periods
p | SEM | Treatment7 | Treatment6 | Treatment5 | Treatment4 | Treatment3 | Treatment2 | Treatment1 | Breeding period |
0.000 | 1.58 | 98.05c | 99.93bc | 107.35a | 106.51ab | 96.07c | 93.78c | 96.99c | Phase 1 |
0.128 | 3.86 | 109.8a | 107.51a | 115.38a | 105.23a | 100.47a | 115.18a | 107.48a | Phase 2 |
0.000 | 2.19 | 88.07c | 100.12ab | 63.75d | 96.75bc | 104.40ab | 109.61a | 108.19a | Phase 3 |
بحث
در نتایج بافتشناسی، کانون‌هاي دژنره شده در سلول‌هاي کبدي جوجههای مسموم بیشتر مشاهده شد. تیمارهای دیگر هسته درشت و سیتوپلاسم یکنواخت و سلول کبدي نرمال دیده شد و اثري از نکروز کبد یا خونریزي و تغییرات هستهاي و سلولی نبود به جز یک مورد در تیماري که بنتونیت با سولفات مس فراوري شده و در روز ٤٢ پرورش خونریزي خفیف مشاهده شد. کبد اندام هدف اثرات سمی آفلاتوکسین بوده و در دوزهای پایین آفلاتوکسین اندازه و وزن کبد سریعتر از اندامهای دیگر تحت تاثیر قرار میگیرد. بر اساس مشاهدات ضایعات هیستوپاتولوژیک در بافت کبد در جوجههای 42 روزه که هیچ گونه جاذبی در جیره آنها استفاده نشده بود گزارش شد که سلول‌های کبدی دچار تغییر چربی بسیار شدیدی بودند به طوری که در اغلب سلول‌ها، واکوئلهای درشت چربی تمام سیتوپلاسم سلول را فرا گرفته است. بافت کبد منظره توری مانندی پیدا کرده است. در سن 24 روزگی در کبد جوجه‌ها نکروز و خونریزی وجود نداشت .ضایعات مشاهده شده در جوجههای با سن 24 روزگی بسیار شبیه به ضایعات جوجههای 42 روزه بود اما وسعت و تعداد کانونهای در حال رژنره شدن سلول‌های کبدی کمتر بود. مواد جاذب آفلاتوکسین B1 که در جیره غذایی تیمارها قرار گرفته موجب کاهش و خنثیسازي اثر آفلاتوکسین شده و آفلاتوکسیکوزیس در بافت کبدي مشاهد نشد. همانطور که در جدول 2 نشان داده شده در فاز اول پرورش (آغازین) غلظتهاي مختلف کلسیم تاثیر معنیداري بر تیمارها با جیره‌های مختلف نداشته و در تمامی تیمارها یکسان بود. هر چند که تیمار دوم (جیره شاهد به همراه ذرت آلوده به آفلاتوکسین) نسبت به سایر تیمارها کلسیم کمتري داشته ولی باز هم از لحاظ آماری معنی‌دار نبود. در فاز دوم پرورش (رشد) که در روز ٢٤ طرح نمونه‌گیري شد، کمترین مقدار کلسیم در تیمارهفت (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت فرآوريشده با سولفات مس +٧٥ درصد زغال فعال + ١درصد دیواره سلولی مخمر) دیده شد در حالیکه در این فاز بالاترین مقدار کلسیم در تیمار شاهد مشاهده گردید هرچند که اختلاف آن با تیمارهاي ٣ (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت)، و ٦ (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ١درصد دیواره سلولی مخمر) معنی‌دار نبود. داده‌هاي بدست آمده در این فاز نشان داد که جیره‌هاي حاوي آفلاتوکسین تاثیر منفی بر غلظت کلسیم سرم خون داشته اند ولی افزودن بنتونیت چه بصورت معمولی و چه فراوري شده (تیمارهاي ٣ و ٥) تا حدي باعث بهبود افزایش کلسیم و یا جبران ان در خون شده است. بهترین نتیجه در تیمار 3 (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت) بوده که به لحاظ عددی با تیمار شاهد و تیمار پنجم برابر و اختلاف معنیداري نداشته است. در فاز سوم (پایانی) روندی مشابه فاز 2 گزارش گردید بطوریکه داده‌هاي بدست آمده در این فاز نیز نماینگر آن است که وجود آفلاتوکسین در جیره سبب کاهش غلظت کلسیم سرمی می‌گردد (تیمار شاهد) ولیکن افزودن توکسین بایندر بویژه بنتونتیت این اثر را تقلیل داده است. تیمار حاوي بنتونیت فراوري شده نسبت به سایر توکسین بایندرها اثر بالاتري از خود نشان داد و تیمار 5 (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ٥/٠ درصد سولفات مس) با با تیمار 1 (جیره بدون آفلاتوکسین یا گروه شاهد) از لحاظ آماری اختلاف معنیداري نداشت، در حالیکه سایر تیمارها با گروه شاهد اختلاف معنیداري داشتند. نتایج جدول 2 نشان داد که وجود آفلاتوکسین در جیره درفازهاي مختلف پرورشی نیمچه‌هاي گوشتی سبب کاهش غلظت کلسیم در سرم شد. نتایج نشان داد که افزایش آفلاتوکسین در جیره سبب تغییر متابولیسم ویتامین D می‌شود و به دنبال ان متابولیسم کلسیم نیز در بدن دچار اختلال می‌شود. در پی این اختلالات چرخه پتاسیم و کلسیم در بدن مختل می‌گردد. افزودن آفلاتوکسین باعث نرمی استخوان پرندگان شده است. از طرفی افزودن آفلاتوکسین در جیره باعث تغییر در ویزگیهاي استخوان تیبا می‌شود هر چند که بررسی وضعیت استخوان فوق در آزمایش ما صورت نگرفت ولی به طور کل محققین دلیل تاثیر آفلاتوکسین را بر روي تغییر شکل استخوان تیبا به واسطه تاثیر این سم بر روي متابولیسم کلسی فلور و سنتز استخوانهاي بدن مرتبط دانسته اند.اطلاعاتی که از سایر مطالعات بدست آمده نشان داد که افزایش آفلاتوکسین در جیره سبب کاهش قابلیت هضم کلسیم و فسفر می‌شود (٢٤). برخی از دادهها نشانگر انست که افزایش سم در جیره غذایی پرنده رابطه منفی بر سیستم دفعی گذاشته و ازین رو متابولیسم کلسیم و فسفر تحت تاثیر قرار میگیرد (17).
جدول 3 تاثیر آفلاتوکسین بر گلوکز را نشان میدهد. در فاز اول پرورش افزایش آفلاتوکسین در جیره تاثیر خاصی درغلظت گلوکز سرمی خون نداشته و در بین تیمارها مختلف که حاوي توکسین بایندرهاي مختلفی نیز بودند اختلاف معنیداري مشاهده نگردید. ولیکن تاثیرات معنیداري سم بر روي غلظت گلوکز در فاز دوم پرورش (١١ و ٢٤ روزگی) کاملا محسوس بود. بیشترین غلظت گلوکز در این فاز متعلق به تیمار 6 (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ١درصد دیواره سلولی مخمر) و کمترین ان در تیمار ١ (شاهد) مشاهده شده است. در فاز سوم پرورش تیمار 7 که ترکیبی از همه توکسین بایندرها را دریافت کرده مشکلی در دریافت گلوکز نداشت، کمترین مقدار مربوط به تیمار 6 (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ١درصد دیواره سلولی مخمر)که حاوي دیواره سلولی مخمر بوده مشاهده شد که باعث افزایش نفوذپدیري گلوکز به داخل سلول شد. بنابر جدول 2 عوامل باندکننده سم در تیمارهاي حاوي آفلاتوکسین سبب کاهش اثر سم و افزایش نفوذپذیري گلوکز به درون سلول گردید. جدول 4 نشان داد در فاز اول در گروه 1 ( شاهد) کمترین مقدار تريگلیسیرید و گروه 5 (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ٥/٠ درصد سولفات مس) بالاترین مقدار گزارش شد و افزودن آفلاتوکسین تاثیر معنی‌داری بر تریگلیسرید داشت به طوری که افزودن آفلاتوکسین به جیره منجر به افزایش تري گلیسیرید در سرم خون شد. در فاز دوم پرورش (رشد) بیشترین غلظت تريگلیسیرید در تیمار 7 که ترکیبی از بایندرها بود، دیده شد و کمترین مقدار در تیمار 6 (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ١ درصد دیواره سلولی مخمر) بود. گروه شاهد و تیمار 2 (جیره شاهد به همراه ذرت آلوده به آفلاتوکسین (٣) جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت) که حاوي آفلاتوکسین بود معنی‌دار نبود (05/0 p >) و در فاز سوم پرورش (پایانی) تیمار 2 (جیره شاهد به همراه ذرت آلوده به آفلاتوکسین (٣) جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت) کمترین مقدار تری گلیسرید و بیشترین مقدار در گروه‌های دارای جیره حاوی بنتونیت گزارش شد. نتایج جدول 5 نشان داد که در فاز اول بالاترین غلظت کلسترول در تیمار 4 (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت + ٧٥ درصد زغال فعال) و کمترین مقدار در تیمار ٣ (بنتونیت معمولی دریافت کرده) مشاهده شد. به طور کل افزودن بنتونیت به جیره‌هاي حاوي آفلاتوکسین در فاز دوم (رشد) و سوم (پایانی) پرورش تاثیر معنیداري بر غلظت کلسترول جیره نداشت و فاز دوم به بعد آفلاتوکسین و توکسین بایندر مختلف اثر معنیداري بر کلسترول نشان نداد و همینطور در فاز سوم همین نتایج مشاهده گردید. کلسترول سرم جوجه‌ها از فاز دوم به بعد تحت تاثیر سموم و یا توکسین بایندرها قرار گرفت. اختلاف در فاز دوم و سوم معنی‌دار نبود. فزایش فعالیت آنزیم‌های کبدی به عنوان شاخص حساس سرولوژیکی در مسمومیتهای کبد و کلیه گزارش شده است. افزایش سطوح AST،ALT وALP ممکن است نشانه تغییرات دژنراتیو در بافت کبد باشد (6). در مقابل عدم تغییر در فعالیت آنزیم‌های مربوطه در مسمومیت خوراکها به آفلاتوکسین نیز گزارش شده است. به طور کلی این آنزیم‌ها مختص پلاسما نبوده، بلکه بیشتر درون سلول‌ها وجود دارند و در اثر آسیب دیدن سلول‌ها وارد پلاسما می‌شوند. یکی از دلایل افزایش فعالیت این آنزیم‌ها میتواند آسیبهای وارده به هپاتوسیتها باشد. طبق نتایج حاضر، AST هیچ تغییر معنیداري نداشت ولی از لحاظ عددي با مصرف آفلاتوکسین غلظت آنزیم افزایش یافت و باعث افزایش تخریب بافت کبدي می‌شود. این آنزیم بعنوان شاخص حساس به بیماريهاي کبدي است که در مواردي هم چون التهابات و ضایعات کبدي و نیز به دنبال انسداد مجاري صفراوي غلظت ان در خون افزایش میابد. از این انزیم بعنوان یک شاخص در اندازه‌گیري مسمومیت با آفلاتوکسین در جوجه‌ها استفاده می‌گردد. در فاز اول پرورش افزودن عوامل باندکننده سم باعث کاهش غلظت این آنزیم شده و اثر مفیدي داشت اما در فاز دوم تفاوت بین گروه کنترل و گروهی که آفلاتوکسین در جیره قرار داده نشد از لحاظ آماری اختلاف معنیداري نداشت اما از لحاظ عددي افزایش داشت. تیمار 5 (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین + ٥/١ درصد بنتونیت + ٥/٠ درصد سولفات مس) در فاز سوم پرورش که داراي بنتونیت فراوري شده بود باعث کاهش غلظت این انزیم در سرم خونی جوجه‌ها شد (19). طبق جدول 7، بیشترین تفاوت معنی‌دار در فاز اول پرورش مشاهده شد به طوري که تیمار 2 (جیره شاهد به همراه ذرت آلوده به آفلاتوکسین) که حاوي توکسین بودند بیشترین غلظت ALT در سرم خون نشان داد و کمترین مقدار انزیم در تیمار ٧ (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت فرآوري شده با سولفات مس +٧٥ درصد زغال فعال + ١ درصد دیواره سلولی مخمر) که مخلوطی از توکسین بایندرها و آفلاتوکسین بود، مشاهده گردید. افزایش فعالیتهاي آنزیم‌هاي ALT و AST در فاز اول پرورش احتمالا به دلیل مسموم شدن حیوان در این دوره پرورش بود و در حقیقت دژنراسیون کبدي که در نتیجه مصرف سم آفلاتوکسین در این دوره منجر به انتشار آنزیم‌ها به درون جریان خون گردید. نتایج مشابهی گزارش گردیده است (3، 18). غلظت این آنزیم در تیمارهاي مختلف از لحاظ عددي اختلاف معنیداري را از خود نشان ندادند. در فاز آفلاتوکسین و بایندرها تاثیر خاصی بر غلظت این آنزیم‌ها در سرم نداشت (9). طبق جدول 8 در فاز اول پرورش (آغازین) بالاترین غلظت اسید اوریک مربوط به تیمار ٥ (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین + ٥/١ درصد بنتونیت + ٥/٠ درصد سولفات مس) و کمترین مقدار مربوط به تیمار 2 (جیره شاهد به همراه ذرت آلوده به آفلاتوکسین) گزارش شد. در فاز ٢ پرورش (رشد) غلظت اسید اوریک خون در تیمارهاي مختلف اختلاف معناداري را نشان نداد، فاز سوم پرورش تیمار 7 (جیره شاهد + ذرت آلوده به آفلاتوکسین+ ٥/١ درصد بنتونیت فرآوري شده با سولفات مس + ٧٥ درصد زغال فعال + 1 درصد دیواره سلولی مخمر) استفاده از جیره حاوي مخلوط توکسین بایندر کمترین غلظت اوریک اسید در سرم خون و در تیمار 1 (شاهد) بیشترین غلظت اسید اوریک را نشان داد. آفلاتوکسین سبب کاهش غلظت پروتئین کل، آلبومین، کلسترول، اسید اوریک و افزایش آنزیم‌هاي کبدي همچون آسپارتاتآمینوترانسفراز و آلانینآمینو ترانسفراز می‌گردد.
نتیجهگیری
در دوره آغازین بین گروه‌هاي آزمایشی تفاوت معنیداري مشاهده نشد، اما در فاز دوم و کل دوره با افزودن 5/1 درصد بنتونیت به جیره، مقدار کلسیم خون و آنزیم‌هاي کبدي کاهش یافت. همچنین افزودن بنتونیت به جیره اثر معنیداري روي فراسنجه‌هاي خونی داشت. استفاده از بنتونیت به مقدار 5/1 درصد در بهبود عملکرد موثر بوده و آفلاتوکسین سبب کاهش غلظت پروتئین کل، آلبومین، کلسترول، اسید اوریک و افزایش آنزیم‌هاي کبدي همچون آسپارتاتآمینوترانسفراز و آلانین‌ترانسفراز می‌گردد. حضور آفلاتوکسین در جیره غذایی جوجههای گوشتی در قالب ذرت آلوده به آن، اثرات زیانآوری بر عملکرد رشد، شاخصهای بیوشیمیایی خون، آنزیم‌های کبدی جوجههای گوشتی داشته و بدین ترتیب خسارات اقتصادی مهمی را به عملکرد گله وارد می نماید.
منابع
1. Abas, I., Bilal, T., Eseceli, H. 2011. The effect of organic acid, zeolite, or their combination on performance, some serum indices, and ileum pH values in broilers fed with different phosphorus. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 35:337-344.
2. Abdelhamid, A.M., Salem, M.F.I., Mehrim, A.I., ElSharawy, M.A.M. 2007. Nutritious attempts to detoxify aflatoxin diets of tilapia fish: 1. Fish performance, feed and nutrients utilization, organs indices, residues and blood parameters. Egyptian Journal of Nutrition and Feeds, 10:205-223.
3. Azimi, J., Karimi Torshizi, M.A., Allameh, A. 2013a. Comparison of effectiveness of some mycotoxin absorbents on alteration of biochemical and hematological parameters in broiler chickens. Journal of Animal Science Research, 22(3):49-62. (In Persian).
4. Azimi, J., Karimi Torshizi, M.A., Allameh, A., Ahari, H. 2013b. Effect of adding two commercial absorbent materials and natural zeolite in feeds contaminated with aflatoxin B1 on broiler performance and immune system. Iranian Journal of Animal Science Research, 4(4):292-297. (In Persian).
5. Azizpour, A., Moghadam, N. 2015. Assessment of serum biochemical parameters and pathological changes in broilers with chronic aflatoxicosis fed glucomannan-containing yeast product (Mycosorb) and sodium bentonite. Bulletin of the Veterinary Institute in Puławy, 59:205-211.
6. Bagherzadeh Kasmani, F., Karimi Torshizi, M.A., Allameh, A.A., Sharitmadari, F. 2012. A novel aflatoxin binding Bacillus probiotic: performance, serum biochemistry and immunological parameters in Japanese quail. Poultry Science, 91:1846-1853.
7. Barati, M., Chamani, M., Mousavi, S. N., Hoseini, S.A., Taj Abadi Ebrahimi, M. 2018. Effects of biological and mineral compounds in aflatoxin-contaminated diets on blood parameters and immune response of broiler chickens. Journal of Applied Animal Research, 46:707-713.
8. Bovo, F., Franco, L.T., Kobashigawa, E., Rottinghaus, G.E., Ledoux, D.R, Oliveira, C.A.F. 2015. Efficacy of beer fermentation residue containing Saccharomyces cerevisiae cells for ameliorating aflatoxicosis in broilers. Poultry Science, 94:934-942.
9. Cheema, M., Qureshi, M., Havenstein. G. 2003. A comparison of the immune response of a 2001 commercial broiler with a 1957 random bred broiler strain when fed representative 1957 and 2001 broiler diets. Poultry Science, 82:1519-1529.
10. Chen, X., Horn, N., Applegate, T.J. 2014. Efficiency of hydrated sodium calcium aluminosilicate to ameliorate the adverse effects of graded levels of aflatoxin B1 in broiler chicks. Poultry Science, 93:2037-2047.
11. Haskard, C.A., El-Nezami, H.S., Kankaanpaa, P.E., Salminen, S., Ahokas, J.T. 2001. Surface binding of aflatoxin B1 by lactic acid bacteria. Applied and Environmental Microbiology, 67:3086-3091.
12. Khanian, M., Karimi Torshizi, M.A., Allameh, A. 2019. Alleviation of aflatoxin-related oxidative damage to liver and improvement of growth performance in broiler chickens consumed Lactobacillus plantarum 299v for entire growth period. Toxicon, 158:57–62.
13. Mahmoodtbar, A., Karimi Torshizi, M.A., Sharafi, M., Mojgani, N. 2018. The effect of some poultry probiotics produced in Iran on performance parameters, economic indices and small intestinal morphology of broilers. Iranian Journal of Animal Science, 49(3):415-425.
14. Mahmoodtabar, A., Karimi Torshizi, M.A., Sharafi, M., Mojgani, N. 2017. Comparing the effects of antibiotic growth promoter, some Iranian probiotics and similar imported products on performance, economic indicators and small intestinal morphology of broilers. Iranian Journal of Animal Science, 48(3):321-334.
15. Manafi, M. 2018. Impact of application of natural toxin binder on performance, humoral immune response, cecal microbial population and changes in small intestine morphology of broilers fed with diet contaminated with aflatoxin B1. Journal of Veterinary Research, 73(3):273-282.
16. Manafi, M. (2012). Counteracting effect of high grade sodium bentonite during aflatoxicosis in broilers. Journal of Agricultural Science and Technology, 14:539-547.
17. Osweiler, G.D., Jagannatha, S., Trampel, D.W., Imerman, P.M., Ensley, S.M., Yoon, I., Moore D.T. 2010. Evaluation of XPC and prototypes on aflatoxin-challenged broilers. Poultry Science, 89:1887-1893.
18. Ramos, A.J., Hernandez, E. 1997. Prevention of aflatoxicosis in farm animals by means of hydrated sodium calcium aluminosilicate addition to feedstuffs: a review. Animal Feed Science and Technology, 65:197-206.
19. Rawal, S., Kim, J.E., Coulombe, J.R. 2010. Aflatoxin B1 in poultry: Toxicology, metabolism and prevention. Research in Veterinary Science, 89:325-331.
20. Rehulka, J., Minarik, B., Adamec, V., Rehulkova, E. 2005. Investigations of physiological and pathological levels of total plasma protein in rainbow trout, Oncorhynchus mykiss (Walbaum). Aqua Research, 36:22-32.
21. Safari, M.H., Shams Shargh, M., Amini, A., Tatyar, A. 2014. Effects of different levels of natural glauconite and zeolite on performance, tibia bone characteristics and blood parameters of broiler chicken. Animal Science Journal, (Pajouhesh-Va-Sazandegi), 105:167-178. (In Persian).
22. Shi, Y.H., Xu, Z.R., Feng, J.L., Wang, C.Z. 2006. Efficacy of modified montmorillonite nanocomposite to reduce the toxicity of aflatoxin in broiler chicks. Animal Feed Science and Technology, 129:
23. Taherpour, K., Moravej, H., Shivazad, M., Adibmoradi, M., Yakhchali, B. 2009. Effects of dietary probiotic, prebiotic and butyric acid glycerides on performance and serum composition in broiler chickens. African Journal of Biotechnology, 8:2329-2334
24. Yunus, A.W., Razzazi-Fazeli, E., Bohm, J. 2011. Aflatoxin B1 in affecting broiler’s performance, immunity, and gastrointestinal tract: A review of history and contemporary issues. Toxins, 3:566-590.
