نقش قیاس فرضی در قاعده¬ی: التعزیر یدرء بالشبهة

الموضوعات : آموزه های فقه و حقوق جزاء

مهدی نصرتیان اهور ¹ (استادیار گروه فقه و حقوق، دانشگاه علوم قرآن و حدیث، قم، ایران)

تاريخ الإرسال : 17 السبت , جمادى الثانية, 1445 تاريخ التأكيد : 04 الخميس , رمضان, 1445 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , شوال, 1445

الکلمات المفتاحية: قیاس فرضی, قیاس فرضی خلاقانه, قیاس فرضی ناقص, قاعده¬ی التعزیر یدرء بالشبهة,

ملخص المقالة :

پژوهش گزارش شده در نوشتار پیش رو، به روش توصیفی تحلیلی و گاه، برخوردار از تحلیل انتقادی می¬کوشد به تبیین کیفیت نقش آفرینی قیاس فرضی، در تبیین اندیشه¬ی ضرورت و یا عدم ضرورت تاسیس قاعده¬ی: التعزیر یدرء بالشبهه، نایل آید. مقاله حاضر، مترصد بر این نیست که از روش قیاس فرضی بهره گیرد تا یکی از دو نظریه¬ی رقیب را تقویت و یا رد کند، بلکه تلاش دارد تا نشان دهد که هر یک از دو نظریه¬ی متقابل، چگونه می¬تواند به قیاسی فرضی مستند باشد و این روش عام، چگونه و با کدام یک از اقسام آن می¬تواند در نظریه¬ها نقش آفرینی کند. هر چند موافقان یا مخالفان ضرورت تأسیس قاعده¬ی: التعزیر یدرء بالشبهة، در سخنان خود، به بهره¬گیری از قیاس فرضی و اقسام آن، اشاره¬ای ندارند، ولی می¬توان به خوانش دیدگاه آنان بر اساس قیاس فرضی پرداخت. نتیجه این خوانش، نمایان می¬سازد که هر دو دیدگاه متقابل، از جهت روش، مشترک هستند و از دو قسم از اقسام قیاس فرضی ـ یعنی: کد گذاری ایدئولوژیکی و کد گذاری ناقص ـ بهره می¬گیرند، ولی تطبیق این دو روش، بر مقدمات متفاوت، سبب شده است خروجی کاربست هر یک از این روش¬ها، با دیگری متفاوت باشد. حاصل این یکسانی در روش و تفاوت در نتیجه، می¬تواند به پژوهشگران کمک کند تا در مقام نقد هر یک از این دو نظریه متقابل، بر مقدمات قضایا متمرکز شوند نه بر روش به کار گرفته شده؛ زیرا روش، در هر دو نظریه¬ی رقیب، واحد است.

المصادر:

1. ابن فارس، احمد بن فارس، (1391ق)، معجم مقاییس اللغة، مصر، مطبعة البابي الحلبي و أولاده.
2. ابن منظور، محمد بن مکرم، (1414ق)‏، لسان العرب‏‏، بيروت، دار الفكر- دار صادر‏.
3. ایراوانی، محمد باقر، (1428ق)، دروس تمهیدیة في القواعد الرجالیة، قم، انتشارات قلم.
4. بجنوردی، سید محمد، (1385)، قواعد فقهية، تهران، مجد.
5. حائری، سید کاظم، (1415)، القضاء في الفقه الاسلامي، قم، مجمع فکر اسلامي.
6. حاجی ده آبادی، احمد؛ علی عسگری، سعید رضا، (1389)، قواعد فقه جزائی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
7. حرانى، حسن بن على‏، (1404ق)‏، تحف العقول‏، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏.
8. حر عاملى، محمد بن حسن، (1409ق)، وسائل الشيعة، قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام‏‏.
9. حیدری، سید علی نقی، (1412ق)، اصول الإستنباط، قم، مدیریت حوزه علميه قم.
10. زبيدي، سید محمد مرتضی، (1414ق)، تاج العروس، بيروت، دار الفكر.
11. سبحانی، جعفر، (1414ق)، المحصول في علم الاصول‏، قم‏، مؤسسه امام صادق علیه السلام.
12. سبزواري، سید عبد الأعلی، (1388)، مهذب الأحكام، قم، دار التفسیر.
13. شيخ صدوق، محمد بن علی، (1406ق)، من لايحضره الفقيه، بیروت، مؤسسه اعلمی.
14. شيخ طوسى‏، محمد بن حسن، (1407ق)‏، تهذيب الأحكام، تهران‏، انتشارات اسلامیه‏.
15. صاحب بن عباد، اسماعيل بن عباد، (۱۴۱۴ق)، المحيط في اللغة، بيروت، عالم الكتب.
16. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، (1404ق)، التنقيح الرائع لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه مرعشي نجفي(ره).
17. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقی، (1403ق)‏، بحار الأنوار، بیروت، دار إحياء التراث العربي.
18. محقق داماد، سید مصطفی، (1383)، قواعد فقه، تهران، نشر علوم اسلامی.
19. مصطفوى، حسن، (1402ق)، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران، مركز ترجمه و نشر کتاب.