تبیین تاثیر ویژگی های شخصیتی بر سوگیری های رفتاری متخصصان مالی در ایران

رئیسی, لیلا; رستمی جاز, حمید; باوقار, مرتضی

doi:10.30486/FBRA.1403.1115499

رقم المقالة : 140302081115499 زيارة : 284 الصفحة: 63 - 78

10.30486/FBRA.1403.1115499

نوع المخطوط: ابحاث

تبیین تاثیر ویژگی های شخصیتی بر سوگیری های رفتاری متخصصان مالی در ایران

الموضوعات : پژوهش های مالی و رفتاری در حسابداری

لیلا رئیسی ¹ , حمید رستمی جاز ² , مرتضی باوقار ³

1 - دانشجوی دکتری حسابداری، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران
2 - استادیار گروه حسابداری و مدیریت مالی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران.
3 - استادیار گروه حسابداری و مدیریت مالی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران

تاريخ الإرسال : 18 السبت , شوال, 1445 تاريخ التأكيد : 25 الأحد , ذو القعدة, 1445 تاريخ الإصدار : 20 الأربعاء , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: ویژگی های شخصیتی, سوگیری های رفتاری, رفتار تحمل ریسک,

ملخص المقالة :

عوامل روانی و رفتاری تصمیمات مالی را هدایت می کنند امور مالی رفتاری توضیح می دهد که چگونه عوامل روانی بر ادراک، رفتار، تصمیم گیری و عملکرد بازار متعاقب سرمایه گذاران تأثیر می گذارد. تصمیم گیری سرمایه گذار شامل عوامل روانشناختی، بیولوژیکی و جامعه شناختی است. جمعیت شناسی سرمایه گذاران ممکن است بر توانایی های تصمیم گیری ادراک و نگرش ریسک و ویژگی های شخصی آنها تأثیر بگذارد. شخصیت یک فرد نقش مهمی در تصمیم گیری دارد که پیامدهای مختلفی را برای تصمیم گیرندگان بخصوص متخصصان مالی در ایران داشته باشد. از این رو پژوهش حاضر سعی دارد با بررسی چگونگی تأثیر عوامل شخصیتی بر سوگیری های رفتاری، به نظریه چشم انداز کمک کند. روش تحقيق حاضر، بر اساس هدف از نوع تحقيق كاربردي است و بر اساس نحوه‌ي گردآوري داده‌ها از نوع روش توصيفي از شاخه پيمايشي محسوب مي‌شود. بر اين اساس با طراحی و توزیع پرسشنامه میان 132 نفر از متخصصان مالی در سطح شهر تهران که به روش تصادفی ساده انتخاب شدند به مطالعه میدانی پرداخته شده است. داده ها پس از گردآوری با استفاده از تکنیک مدلسازی معادلات ساختاری بکمک نرم افزار لیزرل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحلیل ها در مجموع نشان داد ویژگی های شخصیتی و مولفه های آن (روان رنجوری، برون گرایی، گشودگی، وجدان و قابلیت سازگاری) بر سوگیری های رفتاری تاثیر مثبت و معنی داری داشته اند.

المصادر:

Adil, M., Singh, Y., & Ansari, M. S. (2022). Does financial literacy affect investor's planned behavior as a moderator? Managerial Finance, 48(9/10), 1372-1390.
Ahmad, F. (2020). Personality traits as predictor of cognitive biases: moderating role of risk-attitude. Qualitative Research in Financial Markets, 12(4), 465-484..
Ahmad, F. (2020). Personality traits as predictor of cognitive biases: moderating role of risk-attitude. Qualitative Research in Financial Markets, 12(4), 465-484.
Akhtar, F., Thyagaraj, K. S., & Das, N. (2018). Perceived investment performance of individual investors is related to the big-five and the general factor of personality (GPF). Global Business Review, 19(2), 342-356.
Baker, H. K., Kumar, S., & Goyal, N. (2021). Personality traits and investor sentiment. Review of Behavioral Finance, 13(4), 354-369.
Baker, H. K., Kumar, S., & Goyal, N. (2021). Personality traits and investor sentiment. Review of Behavioral Finance, 13(4), 354-369 .
Bashir, T., Azam, N., Butt, A. A., Javed, A., & Tanvir, A. (2013). Are behavioral biases influenced by demographic characteristics & personality traits? Evidence from Pakistan. European Scientific Journal, 9(29).
Brooks, C., & Williams, L. (2021). The impact of personality traits on attitude to financial risk. Research in International Business and Finance, 58, 101501. Bucciol, A., & Zarri, L. (2015). Does investors' personality influence their portfolios?
Ceschi, A., Costantini, A., Scalco, A., Charkhabi, M., & Sartori, R. (2016). The relationship between the big five personality traits and job performance in business workers and employees’ perception. International Journal of Business Research, 16(2), 63-76.
Chavali, K., & Mohanraj, M. P. (2016). Impact of demographic variables and risk tolerance on investment decisions–an empirical analysis. International journal of economics and financial issues, 6(1), 169-175.
Crysel, L. C., Crosier, B. S., & Webster, G. D. (2013). The Dark Triad and risk behavior. Personality and individual differences, 54(1), 35-40.
Durand, R. B., Fung, L., & Limkriangkrai, M. (2019). Myopic loss aversion, personality, and gender. Journal of Behavioral Finance, 20(3), 339-353.
Emami, A., Welsh, D. H., Ramadani, V., & Davari, A. (2020). The impact of judgment and framing on entrepreneurs’ decision-making. Journal of Small Business & Entrepreneurship, 32(1), 79-100.
Ferreira, S. J. (2019, October). Is financial risk tolerance influenced by personality traits?. In Proceedings of Economics and Finance Conferences (No. 9511451). International Institute of Social and Economic Sciences.
Howell, R. T., Ksendzova, M., Nestingen, E., Yerahian, C., & Iyer, R. (2017). Your personality on a good day: How trait and state personality predict daily well-being. Journal of Research in Personality, 69, 250-263.
Ishfaq, M., Nazir, M. S., Qamar, M. A. J., & Usman, M. (2020). Cognitive bias and the extraversion personality shaping the behavior of investors. Frontiers in psychology, 11, 556506.
Kahneman, D., & Tversky, A. (2013). Prospect theory: An analysis of decision under risk. In Handbook of the fundamentals of financial decision making: Part I (pp. 99-127).
Karimi, K. & rahnamaroodposhti, F. (2015). Behavioral biasess and earning management. Ph.D. thesis. Oloom Tahghighat University. Tehran. .
Koesrindartoto, D. P., Aaron, A., Yusgiantoro, I., Dharma, W. A., & Arroisi, A. (2020). Who moves the stock market in an emerging country–Institutional or retail investors?. Research in International Business and Finance, 51, 101061.
Kumar, S., & Goyal, N. (2015). Behavioural biases in investment decision making–a systematic literature review. Qualitative Research in financial markets, 7(1), 88-108. .
Kumar, V., Dudani, R., & K, L. (2023). The big five personality traits and psychological biases: an exploratory study. Current Psychology, 42(8), 6587-6597. .
Lim, S., Donkers, B., van Dijl, P., & Dellaert, B. G. (2021). Digital customization of consumer investments in multiple funds: virtual integration improves risk–return decisions. Journal of the Academy of Marketing Science, 49(4), 723-742. .
Liu, J., Jin, X., Wang, T., & Yuan, Y. (2015). Robust multi-period portfolio model based on prospect theory and ALMV-PSO algorithm. Expert Systems with Applications, 42(20), 7252-7262. .
Madaan, G., & Singh, S. (2019). An analysis of behavioral biases in investment decision-making. International Journal of Financial Research, 10(4), 55-67. .
Magoon, M., & Hursh, S. R. (2011). The behavioral economics of transportation travel time, mode choice and carbon impact. In 5th annual Behavior, Energy and Climate Change Conference (BECC). Washington, DC. Available at: http://www. Stanford. Edu/group/peec/cgi-bin/docs/events/2011/becc/presentations/9% 20The (Vol. 20). .
Guerard Jr, J. B. (2011). Harry Markowitz. In Profiles in Operations Research: Pioneers and Innovators (pp. 643-658). Boston, MA: Springer US. .
Menyeh, B. O. (2021). Financing electricity access in Africa: A choice experiment study of household investor preferences for renewable energy investments in Ghana. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 146, 111132. .
Mertzanis, C., & Allam, N. (2018). Political instability and herding behaviour: Evidence from Egypt’s stock market. Journal of Emerging Market Finance, 17(1), 29-59. .
Modigliani, F., & Miller, M. H. (1958). The cost of capital, corporation finance and the theory of investment. The American economic review, 48(3), 261-297. Mushinada, V. N. C., & Veluri, V. S. S. (2018). Investor’s overconfidence behaviour at Bombay stock exchange. International Journal of Managerial Finance, 14(5), 613-632. .
Ng, W., Russell Kua, W. S., & Kang, S. H. (2019). The relative importance of personality, financial satisfaction, and autonomy for different subjective well-being facets. The Journal of psychology, 153(7), 680-700. .
Niehaus, G., & Shrider, D. (2014). Framing and the disposition effect: Evidence from mutual fund investor redemption behaviour. Quantitative Finance, 14(4), 683-697. .
Oehler, A., Wendt, S., Wedlich, F., & Horn, M. (2018). Investors' personality influences investment decisions: Experimental evidence on extraversion and neuroticism. Journal of Behavioral Finance, 19(1), 30-48. .
Oehler, A., Wendt, S., Wedlich, F., & Horn, M. (2018). Investors' personality influences investment decisions: Experimental evidence on extraversion and neuroticism. Journal of Behavioral Finance, 19(1), 30-48. .
Özmen, O., & Sümer, Z. H. (2011). Predictors of risk-taking behaviors among Turkish adolescents. Personality and Individual Differences, 50(1), 4-9. .
Pompian, M. M. (2012). Behavioral finance and investor types: managing behavior to make better investment decisions. John Wiley & Sons. .
Qawi, R. B. (2010). Behavioral Finance: Is Investor Psyche Driving Market Performance? The IUP Journal of Behavioral Finance, VII (4), 7-20. .
Razek, Y. H. A. (2011). An Overview of Behavioral Finance and Revisiting the Behavioral Life Cycle Hypothesis. IUP Journal of Behavioral Finance, 8(3). Rehan, R., & Umer, I. (2017). Behavioural biases and investor decisions. Market Forces, 12(2). .
Rockenbach, B. (2004). The behavioral relevance of mental accounting for the pricing of financial options. Journal of economic behavior & organization, 53(4), 513-527. .
Rzeszutek, M. (2015). Personality traits and susceptibility to behavioral biases among a sample of polish stock market investors. International Journal of Management and Economics, 47(1), 71-81. .
Sadi, R., ASL, H. G., Rostami, M. R., Gholipour, A., & Gholipour, F. (2011). Behavioral finance: The explanation of investors’ personality and perceptual biases effects on financial decisions. International journal of economics and finance, 3(5), 234-241. .
Shafi, M. (2014). Determinants influencing individual investor behavior in stock market: a cross country research survey. Nigerian Chapters Arab Journal of Business and Management Review, 62(1100), 1-12. .
Shah, S. Z. A., Ahmad, M., & Mahmood, F. (2018). Heuristic biases in investment decision-making and perceived market efficiency: A survey at the Pakistan stock exchange. Qualitative Research in Financial Markets, 10(1), 85-110. .
Shefrin, H. (2001). Some new evidence on eva companies. Journal of Applied Corporate Finance, 22(1), 32-Shin, H., & Park, S. (2018). Do foreign investors mitigate anchoring bias in stock market? Evidence based on post-earnings announcement drift. Pacific-Basin Finance Journal, 48, 224-240. .
Singh, S., & Nag, A. (2016). The role of behavioral finance in modern age investment. Journal of Management and Science, 6(1), 135-149. .
Tharp, D. T., Seay, M. C., Carswell, A. T., & MacDonald, M. (2020). Big Five personality traits, dispositional affect, and financial satisfaction among older adults. Personality and Individual Differences, 166, 110211. .
Yang, J., & Qiu, W. (2005). A measure of risk and a decision-making model based on expected utility and entropy. European Journal of Operational Research, 164(3), 792-799. .
Yu, H., Dan, M., Ma, Q., & Jin, J. (2018). They all do it, will you? Event-related potential evidence of herding behavior in online peer-to-peer lending. Neuroscience letters, 681, 1-5.

نص كامل:

Financial and Behavioral Researches in Accounting

Vol. 4, No. 1, Ser No. (12), Spring 2024, pp.63-78

~~Financial and Behavioral Researches in Accounting~~

~~Vol. 4, No. 1, Ser No. (12),~~ ~~Spring~~ ~~2024, pp.~~

‌

Clarifying The Effect of Personality Traits on The Behavioral Biases of Financial Professionals in Iran

Leila Raeisi¹, Hamid Rostami Jaz², Morteza Bavaqar³

Received: 2024/04/27

Accepted: 2024/06/02

Extended Abstract

Background and Purpuse: Psychological and Behavioral Factors Drive Financial Decisions Behavioral finance explains how psychological factors influence investors' perceptions, behavior, and decision-making, and subsequent market performance. Investor decision-making includes psychological, biological and sociological factors. Investors' demographics may influence their decision-making abilities, risk perception and attitude, and their personal characteristics. A person's personality plays an important role in making decisions that have different consequences for decision makers, especially financial professionals in Iran.

Methodology: The current research method is based on the purpose of applied research and based on the method of data collection, it is considered to be a descriptive method of the survey branch. Based on this, first, the aspects and subjects of studies related to the influence of personality traits and behavioral biases, as well as similar studies and researches, are examined about the subject of the research, then by using field studies, the hypotheses are explained according to the title. And the purpose of the investigation. According to the four methods of theorizing perspective, i.e. expanding or improving existing theories, comparing different theoretical perspectives, investigating a specific phenomenon using different theoretical perspectives, and finally investigating a documented and repeated phenomenon in a new environment and conditions, the current research is placed in the fourth group. The statistical population of the research consists of 200 financial specialists in Tehran, who were randomly selected. Among the four tools of data collection including: reference to documents and documents, interview, questionnaire, standard questionnaire tool was used in this research.

In most cases, direct contact with the subjects, which are the basis of information collection, through interviews, is time-consuming or expensive, but due to the limited statistical sample and increasing research accuracy, questionnaires and interviews will be used.

Findings: In the present research, to check the acceptance or non-acceptance of the proposed hypotheses, questions were asked for each hypothesis and in the form of a questionnaire, information was collected from the target community. Then, the structural equation model technique was used to analyze the questionnaire, and Lisrel software was used to analyze the questionnaire. This analysis is used. The present study tried to investigate how personality factors affect behavioral biases during investment. According to this model, personality traits are the source of the behavioral biases shown in investors' investment patterns.Below are some specific findings related to each of the Big Five personality traits.

Neuroticism: People with low neuroticism are emotionally stable, happy, and fearless and have less risk tolerance. Others sometimes influence them. Their emotional stability often prevents them from incurring excessive losses when making financial decisions.

Discussion:‌ Openness our evidence shows moderate to high levels of openness among financial professionals. Its significant relationship with various affective biases and cognitive heuristics indicates its importance in decision making among financial professionals. Our findings are consistent with Barber and Odin (1999) and Nega and Ken Yee (2013). Agreeableness and conscientiousness of these traits do not have a positive and significant effect on behavioral biases. Lin (2011) finds no relationship between agreeableness and overconfidence, tendency effect and herd bias. A higher level of conscientiousness among financial professionals reflects the characteristics, efficiency and reliability of their organization. Neuroticism has a significant relationship with all five behavioral biases. Openness has a significant positive relationship with overconfidence bias and a significant negative relationship with availability bias and home bias. Extraversion has a significant positive relationship with availability bias. Neither agreeableness nor conscientiousness was significantly related to any of the five behavioral biases. In general, our findings show that some personality traits of financial professionals in Iran are significantly related to specific behavioral biases. Understanding the psychological characteristics of financial professionals can help government and policy makers improve the financial services industry. Like any other research, the present study also has limitations. This study considered the model of five big personality traits (conscientiousness, extroversion and neuroticism) and five variables of behavioral bias, i.e. overconfidence, herd behavior, influence of desire, agency and anchoring. Further study could be done by considering some other cognitive variables (eg, home bias, hindsight bias, mental accounting, affective bias, etc.) and other models of personality traits (ie, Durand et al. 2013). People's personality can be measured by considering several models such as "internal/external personality" proposed by Rutter (1966). Current research avoids considering real-time investment. Data such as Durand et al. (2008) do to record individual behavior. Future researchers can follow Patterson and Diagler's (2014) research for experimental methodology.

Keywords: Personality Traits, Behavioral Biases, Risk Tolerance Behavior

JEL classification: G02, M41.

[1] . Accounting doctoral student, Bandar Abbas Branch Azad University. (Email: leila.raeisi65@gmail.com)

[2] . Assistant Professor, Department of Accounting and Financial Management, Faculty of Humanities, Bandar Abbas Branch, Islamic Azad University, Iran.( Corresponding author) (Email: hamid.rostami1358@gmail.com)

[3] . Assistant Professor, Department of Accounting and Financial Management, Faculty of Humanities, Bandar Abbas Branch, Islamic Azad University, Iran. (Email: bavagharmorteza@gmail.com)

DOI: 10.30486/FBRA.1403.1115499 ~~DOI:~~

پژوهش‌های مالی و رفتاری در حسابداری

دورۀ چهارم، شمارۀ اول، پیاپی 12، بهار 1403، صفحۀ 78-63

~~پژوه~~ش‌های ~~مال~~ی و ~~رفتار~~ی در ~~حسابداری~~

~~دور~~ۀ ~~چهارم~~، ~~شمار~~ۀ ~~اول~~، ~~پیاپ~~ی 12، ~~بها~~ر ~~140~~3، ~~صفحۀ~~

تبیین تأثیر ویژگی‌های شخصیتی بر سوگیری‌های رفتاری متخصصان مالی در ایران

لیلارئیسی¹، حمید رستمی جاز²، مرتضی باوقار³

تاریخ دریافت: 08/02/1403

تاریخ پذیرش: 13/03/1403

چکیده

عوامل روانی و رفتاری تصمیم‌های مالی را هدایت ‌می‌کنند. امور مالی رفتاری توضیح ‌می‌دهد که چگونه عوامل روانی بر ادراک، رفتار، تصمیم‌گیری و عملکرد بازار متعاقب سرمایه‌گذاران تأثیر ‌می‌گذارد. تصمیم‌گیری سرمایه‌گذار شامل عوامل روان‌شناختی، بیولوژیکی و جامعه‌شناختی است. جمعیت‌شناسی سرمایه‌گذاران ممکن است بر توانایی‌های تصمیم‌گیری ادراک و نگرش ریسک و ویژگی‌های شخصی آن‌ها تأثیر بگذارد. شخصیت یک فرد نقش مهمی ‌در تصمیم‌گیری دارد که پیامدهای مختلفی را برای تصمیم‌گیرندگان به‌خصوص متخصصان مالی در ایران داشته باشد. از این رو پژوهش حاضر سعی دارد با بررسی چگونگی تأثیر عوامل شخصیتی بر سوگیری‌های رفتاری، به نظریۀ چشم‌انداز کمک کند. روش تحقيق حاضر، براساس هدف از نوع تحقيق كاربردي است و براساس نحوۀ گردآوري داده‌ها از نوع روش توصيفي از شاخۀ پيمايشي محسوب مي‌شود. بر اين اساس با طراحی و توزیع ‌پرسش‌نامه میان 132 نفر از متخصصان مالی در سطح شهر تهران که به روش تصادفی ساده انتخاب شدند به مطالعۀ میدانی پرداخته شده است. داده‌ها پس از گردآوری با استفاده از تکنیک مدل‌سازی معادلات ساختاری به کمک نرم افزار لیزرل تجزیه‌وتحلیل شدند. نتایج تحلیل‌ها در مجموع نشان داد ویژگی‌های شخصیتی و مؤلفه‌های آن چون ‌روان‌رنجوری، ‌برون‌گرایی، گشودگی، وجدان و قابلیت سازگاری بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری داشته است.

واژگان کلیدی: ویژگی‌های شخصیتی، سوگیری‌های رفتاری، رفتار تحمل ریسک

طبقه‌بندی موضوعی : G02 و‌ M41

مقدمه

نظریه‌های مالی سنتی مانند نظریه پورتفولیو مدرن، نظریه آربیتراژ مودیلیانی و میلر و ‌فرضیۀ بازار کارآمد (مودیلیانی و میلر 1958) فرض می‌کنند که بازارهای مالی کاملاً شایسته هستند و در حین سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاران بسیار منطقی عمل ‌می‌کنند. در تضاد با نظریه‌های سنتی نظریۀ چشم‌انداز بیان می‌کند که سرمایه‌گذاران از تمام اطلاعات موجود استفاده نمی‌کنند و تصمیم‌های آن‌ها تحت‌تأثیر تصوراتشان از سودمندی خودشان است (کاهن مان و تورسکی، 2013) که منجر به تصمیم‌گیری غیرمنطقی می‌شود (عادل و همکاران. 2022؛ کومار و همکاران 2023). تئوری چشم‌انداز همچنین بیان می‌کند که تصمیم‌های افراد تحت‌تأثیر سود و زیان احتمالی قرار دارند (امامی و همکاران 2020) و هنگامی که انتخاب پیش می‌آید، افراد سود را به زیان ترجیح ‌می‌دهند (مدان و سینگ 2019). به روشی دیگر، سرمایه‌گذاران براساس سود مورد انتظار تصمیم ‌می‌گیرند تا زیان مورد انتظار (اشفق و همکاران 2020). مطالعات تحقیقاتی مبتنی بر نظریۀ چشم‌انداز برآورد می‌کنند که ‌فرایند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری افراد شامل سوگیری‌های اکتشافی (کسچی و همکاران 2016) و سوگیری‌های شناختی باشد. طبق نظر کانمن و تورسکی (2013) سوگیری شناختی نوعی خطای فکری است که بر قضاوت‌ها و تصمیم‌های فرد تأثیر ‌می‌گذارد. ادبیات گذشته در مورد امور مالی رفتاری نشان داد که سوگیری رفتاری می‌تواند فرد را وادار به انحراف از تصمیم‌گیری منطقی کند و این سوگیری‌ها را عامل مهمی در نظر گرفت که بر ‌فرایند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران تأثیر می‌گذارد (کومار و گویال 2015؛ عادل و همکاران 2021؛ بیکر و همکاران 2021)؛ همچنین توسط چندین محقق بیان شده است که در طول ‌فرایند تصمیم‌گیری، سرمایه‌گذاران چندین سوگیری رفتاری از خود نشان می‌دهند، اما تکرارشونده‌ترین آن‌ها این پنج مورد است:

1. رفتار گله‌ای (تمایل به دنبال کردن از جمعیت)؛

2. اثر تمایل (تمایل به ادامۀ از دست دادن سهام دیربازده و فروش و به‌دست آوردن سهام خیلی زودبازده)؛

3. سوگیری بیش‌ازحد اعتماد به نفس (تمایل به برآورد بیش‌ازحد دانش و توانایی‌های خود)؛

4. نمایندگی (تمایل به ارزیابی امکان یک موقعیت با مرتبط کردن آن با یک تجربۀ قبلی) و

5. لنگر انداختن (تمایل به تخمین در مورد بازده‌های آتی که یک مقدار ناشناخته هستند)

(عادل و همکاران 2021؛ بیکر و همکاران 2021؛ احمد 2020). ادبیات موجود در امور مالی رفتارشناسی بیان می‌کند که ‌فرایند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران مبتنی بر ترکیب پیچیدۀ ویژگی‌های شخصی (ویژگی‌های شخصیتی، تحمل ریسک، احساسات و غیره) است (اشفق و همکاران 2020؛ احمد 2020؛ بیکر و همکاران 2021). جمعیت‌شناختی (یعنی جنسیت، سن، سطح تحصیلات و غیره) (عادل و همکاران 2021؛ منیه 2021؛ اوزمن و سومر 2011)، بازارها (یعنی نرخ بازده، ریسک پیش‌بینی‌شده، محیط بازار و غیره) (لیم و همکاران 2021) و سایرعواملی که با این حال در میان تمام عوامل مؤثر بر رفتار افراد، ویژگی‌های شخصیتی ‌به‌عنوان مهم‌ترین ویژگی‌ها شناخته شده است. در پژوهشی که دوراند و همکاران (2013) گزارش دادند شخصیت در درک ‌فرایند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری بسیار مهم است و به ایجاد یک نظریۀ مالی منسجم با مبانی رفتاری کمک ‌می‌کند. با توجه به ادبیات، ویژگی‌های شخصیتی سابقۀ طولانی در روان‌شناسی دارند و سرمایه‌گذاران از نظر ویژگی‌های شخصیتی متفاوت هستند که به روش‌های مختلف بر مواجهه با سوگیری رفتاری تأثیر می‌گذارد. مطالعاتی مانند دوراند و همکاران (2013) و لیم (2011) استدلال کردند که ویژگی‌های روان‌شناختی سرمایه‌گذاران، مانند ویژگی‌های شخصیتی، امکان نمایش سوگیری‌های رفتاری در حین سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. ‌به‌عنوان مثال، سرمایه‌گذاران ‌برون‌گرا خوش‌بین هستند و نسبت به اطلاعات بازار بیش‌ازحد واکنش نشان ‌می‌دهند که منجر به نمایش سوگیری بیش‌ازحد اعتمادبه‌نفس ‌می‌شود (احمد 2020؛ بشیر و همکاران، 2023) و به دلیل ویژگی‌های بیرونی خود، رفتار گله‌داری را نیز نشان ‌می‌دهند (بیکر و همکاران 2021؛ کومار و همکاران 2023). در مطالعه‌ای رززوتک (2015) ارتباط بین ویژگی‌های شخصیتی (همدلی، ریسک‌پذیری و تکانشگری) و رفتار اعتماد بیش‌ازحد فردی را در میان سرمایه‌گذاران لهستانی بررسی کرد. در زمان اخیر، ادبیات رو به رشد مالی رفتاری، ‌رابطۀ بین ویژگی‌های شخصیتی و سوگیری‌های رفتاری مربوط به سرمایه‌گذاران بازار سهام در اقتصادهای توسعه‌یافته را ‌تأیید می‌کند (دورند و همکاران 2008؛ فانگ و دوراند، 2014؛ دوراند و همکاران 2019؛ اوهلر و همکاران 2018)؛ اما کمبود ادبیات در اقتصاد درحال‌توسعه مانند ایران وجود دارد. بنابراین، پاسخ به این سؤال اساسی که «چگونه ویژگی‌های شخصیتی بر احتمال بروز سوگیری‌های شناختی در هنگام سرمایه‌گذاری در میان متخصصان مالی در ایران تأثیر می‌گذارد؟» حائز اهمیت است.

مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

شخصیت مفهومی است که تقریباً به اندازۀ مکاتب گوناگون در روان‌شناسی، تعاریف گوناگون دربارۀ آن وجود دارد. رویکردهای روانکاوی، پدیدارشناختی، عاملی، یادگیری، پردازش اطلاعات و دیدگاه صفات از مهم‌ترین مکاتبی هستند که به مقولۀ شخصیت پرداخته‌اند. مسئلۀ تعریف شخصیت یک مشکل عمده است. آلپورت (1937) توانست حدود 50 معنا را برای این اصطلاح مطرح کند. در تعريف شخصيت، بايد چند نكته را در نظر گرفت. نخست، هر شخص يگانه و بي‌همتاست زيرا هيچ دو فردي از نظر خلق، علایق، رفتار و ديگر ويژگي‌هاي شخصيتي كاملاً مشابه نيستند. دوم، افراد در همۀ موقعيت‌ها به شيوه يكسان رفتار نمي كنند. رفتار هر شخص ممكن است از موقعيتي به موقعيت ديگر متفاوت باشد. سوم، گر چه هر فرد يگانه و بي همتاست و رفتارش در همه موقعيت‌ها كاملا يكسان نيست، در رفتار آدمي وجه اشتراك قابل ملاحظه اي وجود دارد.به عبارت ديگر هر چند در جزئيات رفتار آدمي تفاوت‌هايي ديده مي شود، بيشتر مردم الگوهاي رفتار نسبتا ثابت دارند.

شخصیت ‌به‌عنوان مفهومی مجزا که بدون ارتباط با مفاهیم دیگر ارزش بررسی و مطالعه دارد، با نظریه‌های آلپورت وارد روان‌شناسی شد. وی شخصیت را عبارت از سازمان‌دهی پویای روانی فیزیولوژیکی درون فرد که رفتار و افکار شخص را تعیین ‌می‌کند، ‌می‌دانست. کتل‌ نیز تقریباً هم زمان با آلپورت به بررسی مجزای شخصیت با استفاده از روش تحلیل عاملی پرداخت. از نظر کتل شخصیت آن چیزی است که امکان پیش‌بینی آن‌چه را که یک شخص در موقعیت معینی انجام خواهد داد، ‌می‌دهد (همان منبع). آیزنک، شخصیت هر فرد را گرایش‌های دیرپای سرشتی وی و آن موقعیت بنیادین معینی ‌می‌داند، که زمینه‌ساز تفاوت‌های فردی مهم در رفتار محسوب ‌می‌شود. پروین (1386)، تعریفی را ‌به‌عنوان تعریف علمی شخصیت پیشنهاد ‌می‌کند: شخصیت، بیانگر آن دسته از ویژگی‌های فرد یا افراد است که الگوهای ثابت رفتاری آن‌ها را نشان ‌می‌دهد. این تعریف با توجه به چند فرض مشخص، در مورد ماهیت شخصیت انسان به شرح زیر عنوان شده است:

ارگانیسم انسان خصوصیاتی متفاوت از سایر گونه‌ها دارد و این تفاوت در مطالعۀ شخصیت، اهمیت خاصی پیدا ‌می‌کند. رفتار انسان پیچیده است. در شخصیت انسان ایجاب ‌می‌کند که به پیچیدگی‌های رفتار او نیز توجه شود.

رفتار همیشه آن نیست که به نظر ‌می‌آید. بین یک رفتار و علل آن، ‌رابطۀ ثابتی وجود ندارد.

همیشه از عواملی که رفتار را تعیین ‌می‌کنند، آگاه نیستیم و یا آن‌ها را تحت کنترل نداریم.

از میان رویکردهای گوناگون به شخصیت، رویکرد صفات، عاملی و زیستی در حال حاضر پرنفوذترین رویکردها در زمینه پژوهش‌های مربوط به شخصیت به شمار ‌می‌روند.

ویژگی‌های شخصیتی

شخصیت بیانگر نحوۀ رفتار، واکنش و معاشرت یک فرد با دیگران و درک احساسات، رفتارها و افکاری است که فرد را از دیگری متمایز ‌می‌کند و همچنین نشان‌دهندۀ تمایل به واکنش دقیق در شرایط خاص است (کرایسل و همکاران 2012). شخصیت فردی صریح و منحصربه‌فرد است. این ویژگی‌های شخصیتی بر رفتار سرمایه‌گذار در بازار مالی تأثیر ‌می‌گذارد (اختر و همکاران 2018). طبق روان‌شناسی شخصیت، شخصیت نقش مهمی در تصمیم‌گیری دربارۀ رفتار سرمایه‌گذاران دارد و بر تصمیم سرمایه‌گذاری آن‌ها تأثیر ‌می‌گذارد (باکیول و زاری، 2015). تحقیق در مورد ویژگی‌های شخصیتی افراد اغلب بر حوزه‌های خاصی مانند انتخاب سرمایه‌گذاری (شادی و همکاران، 2011) بر تحمل ریسک و رضایت مالی تأکید می‌کند (ثارپ و همکاران 2020؛ انجی و همکاران 2019). تحقیقات محدود بر ارتباط بین ویژگی‌های شخصیتی تأکید می‌کند و آن را با سوگیری‌های رفتاری متنوع در میان سرمایه‌گذاران بازار سهام مرتبط می‌کند (رزتک، 2015؛ بیکر و همکاران، 2021). در میان مدل‌های شخصیتی مختلف در زمینۀ تحقیقات روان‌شناسی و مدیریت، مدل پنج بزرگ به طور گسترده مورد ‌تأیید قرار گرفته است (بوچیول و زری 2015). عناصر کلیدی مدل عبارتند از برون‌گرایی، ‌روان‌رنجوری، موافق بودن، وظیفه‌شناسی و گشودگی به تجربه. نویسندگان، ‌برون‌گرایی وظیفه‌شناسی و ‌روان‌رنجوری را در این مطالعه در نظر ‌می‌گیرند، زیرا ادبیات گذشته نشان داده است که این ویژگی‌ها تأثیر قابل توجهی بر سوگیری‌های رفتاری (بیکر و همکاران 2021؛ کومار 2023؛ احمد 2020) و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری (اوهلر و همکاران 2018) دارند.

مؤلفه‌های ویژگی‌های شخصیتی

عامل ‌روان‌رنجورخویی( عصبیت یا شاخص هیجان)

مک کری(1992)، بیان ‌می‌کنند که یکی از ابعاد وسیع شخصیت، مقایسۀ سازگاری، ثبات عاطفی فرد، ناسازگاری و عصبیت یا ‌روان‌نژندی است. داشتن احساسات منفی همچون ترس، غم، احساس گناه، برانگیختگی، خشم، احساس کلافگی دائمی و فراگیر مبنای مقیاس عصبیت(N) را تشکیل ‌می‌دهند. این عامل شخصیتی به صورت منفی با سلامت هیجانی و روانی همبسته است. ‌روان‌رنجورخویان زیر تأثیر سیستم عصبی خودکار قرار دارند. دیدشان در تاریکی کمتر از افراد بهنجار است. از نظر جسمی و روحی ضعیف و ناقص هستند. از حیث هوش و تسلط بر نفس و ادراک حسی و تمرکز حواس و اراده و سعی از متوسط افراد بهنجار پایین‌ترند. تلقین‌پذیرند و در اندیشیدن و عمل کردن کندتر هستند. افرادی که نمرات بالا در این عامل داشته باشند، به احتمال زیادتری دارای باورهای غیرمنطقی هستند، از قدرت کمتری در کنترل تکانه برخوردارند و سازگاری کمتری با شرایط فشار روانی نشان ‌می‌دهند. اما افراد با نمرات پایین، از نظر عاطفی باثباتند، معمولاً آرام و راحت هستند و در مقابل فشارهای زندگی از سازگاری بهتری برخوردارند. رویه‌های ‌روان‌رنجورخویی عبارتند از: اضطراب⁴، کینهورزی خشمناک⁵، افسردگی⁶، خودآگاهی⁷، تکانشوری⁸ و آسیب‌پذیری⁹(پروین،1386).

عامل ‌برون‌گرایی

‌برون‌گرایی در برابر درون‌گرایی قرار ‌می‌گیرد و به معنی آمادگی فرد برای ارتباط با جهان خارج است. این عامل با سلامت هیجانی ‌رابطۀ مثبت دارد.

بدین ترتیب افراد برون‌گرا با استرس‌های روزمره راحت‌تر کنار ‌می‌آیند و احتمالاً به هنگام مشکل کمک بیشتری از اطرافیان خود دریافت ‌می‌کنند. آن‌ها همچنین تعداد بیشتری از رویدادهای مثبت را تجربه ‌می‌کنند(مک کری و جان، 1992). این افراد خواهان هیجان و تحریک هستند و حضور در مهمانی‌ها و اجتماعات را به تنهایی ترجیح ‌می‌دهند. هیجان و تحریک را دوست دارند و برآنند که امیدوار به موقعیت و آینده باشند. بازاریاب‌های موفق کشورهای درحال‌توسعه و رشدیافته نمونه‌ای از افراد ‌برون‌گرا هستند. مقیاس‌های شاخص E، نشان‌دهندۀعلاقه افراد به توسعۀ صنعت و کار خود ‌می‌باشد. رویه‌های برون‌گرایی به ترتیب عبارتند از صمیمیت¹⁰، جمع‌گرایی¹¹، جرئتمندی¹²، فعالیت¹³، هیجان‌خواهی¹⁴ و هیجان‌های مثبت¹⁵ (پروین،1386).

عامل انعطاف‌پذیری(باز بودن یا گشودگی)

انعطاف‌پذیری عامل سوم از پنج عامل بزرگ است و به معنی آمادگی افراد برای پذیرش تغییرات زندگی است.‌ افراد باز انسان‌هایی هستند که نسبت به تجربۀ درونی و دنیای پیرامون کنجکاو بوده و زندگی آن‌ها سرشار از تجربه است. این افراد طالب لذت بردن از نظریات جدید و ارزش‌های غیرمتعارف هستند. افراد با نمرات بالا در انعطاف‌پذیری تمایلات روشنفکرانه گسترده دارند (شولتز و شولتز، 1386) و از هوش، خلاقیت و ابتکار بیشتری بهره میبرند. نسبت به ایده‌های جدید، مشتاق هستند و برای جستجوی تنوع و تجربه‌های جدید برانگیخته ‌می‌شوند. در مقابل افراد با نمرات پایین در این مقیاس بیشتر محافظه کار، سنتی و همگام با هنجارهای جامعه هستند، تمایل کمتری برای در نظر گرفتن عقاید جایگزین دارند و بیشتر در عقاید خودشان ثابت‌قدم و پابرجا هستند و این امر، به احتمال بیشتری باعث ‌می‌شود که آن‌ها به اطلاعاتی که آشنا و مرسوم هستند اعتماد کنند. معمولاً شاخص باز بودن ارتباط مثبتی با هوش دارد و افراد دارای تحصیلات بالاتر نمرۀ بیشتری در این مقیاس ‌می‌آورند. باز بودن بیشتر با آن جنبه‌هایی از هوش سر و کار دارد که کمتر در معرض سنجش در آزمون‌های هوش است.

از جمله ‌می‌توان از تفکر واگرا نام برد که با خلاقیت ارتباط نزدیکی دارد. رویه‌های انعطاف‌پذیری عبارتند از خیالپردازی¹⁶، زیباشناسی¹⁷، احساسات¹⁸، اعمال¹⁹، عقاید²⁰ و ارزشها²¹ (پروین،1386).

عامل توافق‌پذیری

عامل چهارم از این نظریه، توافق‌پذیری است. این عامل نوع ‌رابطۀ فرد با خود و دیگران را نشان ‌می‌دهد. همانند ‌برون‌گرایی، این عامل بر گرایش‌های بین فردی تأکید دارد. فرد موافق اساساً نوع‌دوست است، احساس همدردی با دیگران ‌می‌کند و مشتاق کمک به آنان است و معتقد است که دیگران نیز با او همین رابطه را دارند. همچنین تعارض‌های بین فردی کمتری دارند و از سلامت روانی بیشتری برخوردارند. در مقایسه، شخص ناموافق²² یا مخالف²³، خودمحور، مظنون به قصد و نیت دیگران است و بیشتر اهل رقابت است تا همکاری. به نظر ‌می‌رسد که سمت توافق این شاخص، هم به نفع جنبه‌های مثبت اجتماعی و هم سلامت روانی بیشتر سوق دارد. رویه‌های این عامل عبارتند از: اعتماد²⁴، رو راستی²⁵، نوع دوستی²⁶، قبول کردن²⁷، تواضع²⁸ و دلرحم بودن²⁹ (پروین،1386).

باوجدان بودن

باوجدان بودن پنجمین و آخرین عامل از نظریه پنج عامل بزرگ شخصیت است. این عامل به تفاوت‌های فردی در سازماندهی، اجرای وظایف، کنترل تکانه‌ها و طرح‌ریزی برای انجام رفتارها اشاره دارد.‌ فرد باوجدان دارای هدف، خواسته‌های قوی و ازپیش‌تعیین‌شده است. افراد با نمرات بالا در این مقیاس(C) افرادی دقیق و وسواسی، وقت‌شناس، قابل اعتماد و مسئولیتپذیرند، از نظر اجتماعی کارآمد و در زمینه‌های حرفه‌ای و دانشگاهی، افراد موفقی هستند. افراد باوجدان سالمترند و بیشتر زنده ‌می‌مانند. افراد با نمرۀ پایین را نباید افرادی فاقد پایبندی به اصول اخلاقی دانست، بلکه این افراد معمولاً دقت کافی را برای انجام کارها از خود نشان نمی‌دهند. همچنین، در جهت رسیدن به اهداف خود نیز چندان مُصر و پیگیر نیستند. برخی از شواهد پژوهشی‌ نشان ‌می‌دهد که نیاز به لذت‌طلبی و علاقه‌مندی به امور جنسی در افراد نمرۀ پایین، بیشتر از افرادی است که نمرۀ بالا کسب ‌می‌کنند. رویه‌های عامل باوجدان بودن به ترتیب عبارتند از: کفایت³⁰، نظم³¹، وظیفه‌شناسی³²، تلاش برای موفقیت³³، خویشتن‌داری³⁴ و تأمل³⁵ (پروین،1386).

سوگیری رفتاری

‌فرایند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری (رفتار سرمایه‌گذار) تحت‌تأثیر سوگیری‌های رفتاری مختلفی قرار می‌گیرد که سرمایه‌گذاران را از عقلانیت منحرف می‌کند و باعث تصمیم‌گیری غیرمنطقی و غیرعقلایی می‌شود (نیهاوس و شرایدر، 2014). درحقیقت، این حوزه بر رفتار سرمایه‌گذاران و ‌فرایند تصمیم‌گیری آن‌ها تمرکز دارد (لیو و همکاران، 2015). فرااعتمادی، متحدشدن (هم‌رنگی)، لنگرانداختن، ناهماهنگی شناختی، خطای دسترسی، خوداسنادی، حسابداری ذهنی؛ خطای شکل یا چهارچوب‌گرایی و خطای نمایندگی موارد معدودی از سوگیری‌هایی هستند که تأثیر عمده‌ای بر تصمیم‌گیری در حوزۀ سرمایه‌گذاری افراد دارند (سینگ، 2016). در ادامه به انواع خطاها و سوگیری‌های فکری و رفتاری اشاره می‌شود که در منابع علمی گوناگون ذکر شده است.

پمپین انواع سوگیری‌های ذهنی را در دو طبقۀ کلی شناختی و عاطفی دسته‌بندی کرده است:

الف) خطاهای شناختی (ناشی از قضاوت‌ها و استدلال‌های نادرست): خطای اطمینان بیش‌ازحد، خطای دسترسی، خطای محافظه‌کاری، خطای حسابداری ذهنی، خطای پس‌بینی (ادراک پس از وقوع)، خطای ناهماهنگی شناختی، خطای ‌تأیید و تصدیق، خطای خوداِسنادی، خطای ابهام‌گریزی، خطای تازه‌گرایی، خطای چهارچوب‌گرایی، خطای نمایندگی، خطای تکیه‌کردن و سازش، خطای توهم کنترل؛

ب) خطاهای عاطفی (ناشی از بروز احساسات): خطای خودکنترلی، خطای خوش‌بینی و بدبینی، خطای پشیمان‌گریزی، خطای زیان‌گریزی، خطای بخشش، خطای وضع موجود.

کانمن و ریپ نیز سوگیری‌های ذهنی را در سه دسته و با ابعاد گوناگون معرفی کردند:

الف) خطاهای قضاوتی: خطای اطمینان بیش‌ازحد، خطای خوش‌بینی و بدبینی، خطای پس‌بینی، ادراک پس از وقوع، خطای واکنش افراطی به وقایع تصادفی؛

ب) خطاهای ترجیحی: خطای توزین غیرخطی احتمالات، خطای ابهام در روند تغییرات ارزش، خطای استفاده از قیمت خرید به‌عنوان نقطۀ مرجع، خطای تمایل به دیدگاه کوتاه‌مدت به‌جای بلندمدت، خطای جذابیت در شرط‌بندی ،خطای تمایل به تکرار ریسک و شرط‌بندی، خطای چهارچوب‌گرایی بسته؛

ج) خطاهای نتایج تصمیم: خطای پشیمان‌گریزی، خطای ضرر و زیان‌گریزی (کانمن و ریپ، ۲۰۰۴).

همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد، بیش از 20 نوع سوگیری رفتاری وجود دارد که باتوجه‌ به پژوهش‌های گوناگون و منابع علمی موجود، به برخی موارد به‌عنوان مهم‌ترین سوگیری‌ها و خطاهای ذهنی و رفتاری مشتریان خدمات سرمایه‌گذاری بیشتر پرداخته می‌شود.

سوگیری فرااِعتمادی یا اعتماد بیش‌ازحد: فرااِعتمادی یک ویژگی روان‌شناختی است که تأثیر بسزایی در تصمیم‌های سرمایه‌گذاری فردی دارد. این تصمیم‌ها می‌تواند در حوزۀ بازار سهام یا سایر سرمایه‌گذاری‌ها باشد. پژوهشگران استدلال می‌کنند که سوگیری فرااِعتمادی با بی‌توجهی به ناشناخته‌ها ایجاد می‌شود. واکنش زیادی که سرمایه‌گذاران در فرااِعتمادی از خود نشان می‌دهند، باتوجه‌ به توانایی آن‌ها در فهم و درک و پردازش اطلاعات است (موشیندا و ولوری، 2018). البته برخی پژوهشگران معتقدند که فرااِعتمادی می‌تواند پیش‌گویی درستی از عملکرد سرمایه‌گذاران فردی داشته باشد و به‌دنبال آن ناهنجاری‌های بازار را پیش‌بینی کند.

سوگیری تمایل به هم‌رنگی: در سوگیری تمایل به هم‌رنگی، سرمایه‌گذاران در انتخاب سرمایه‌گذاری به‌صورت منطقی عمل نمی‌کنند؛ ازاین‌رو، آن‌ها تمایل به محدودکردن تصمیم‌های خود و پیروی از دیگران دارند. در شرایط آشفتگی بازار مانند وجود حباب قیمتی و شایعات، تمایل به هم‌رنگی تأثیر عمیق‌تری در رفتار مشتریان خواهد داشت (مرتزانیس و الام، 2018). رفتار هم‌رنگی، پدیده‌ای معمول در بازارهای مالی است. این پدیده، تمایلی رایج در طبیعت انسانی است که در هنگام شرایط متلاطم در بازارهای مالی، رفتار دیگران مشاهده و تقلید خواهد شد (یو و همکاران، 2018).

سوگیری لنگرانداختن: لنگرانداختن یکی از موضوعاتی است که بیشترین پژوهش‌های حوزۀ روان‌شناسی در بحث سوگیری رفتاری در آن باب انجام شده است. این سوگیری به‌عنوان سوگیری شناختی تعریف می‌شود و نشان می‌دهد که گرایش معمول انسان‌ها، وابستگی گسترده‌ای به اولین اطلاعات دریافتی در هنگام تصمیم‌گیری دارد (سینگ، 2016). پژوهش‌ها نشان می‌دهد که لنگرانداختن بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران یا معامله‌گران فردی تأثیر منفی دارد (شاه، احمد و محمود، 2018). سوگیری لنگرانداختن معیاری برای تحلیل بازده سهام یا سودآوری است که باتوجه‌ به رویکرد رفتاری در شرایط نامطمئن بررسی می‌شود.

سوگیری ادراکی یا پس‌بینی: هنگامی اتفاق می‌افتد که مردم حوادث گذشته را پیش‌بینی‌شدنی، معقول و منطقی بدانند. مردم تمایل دارند پیش‌بینی‌های خود دربارۀ آینده را دقیق‌تر از آنچه در واقعیت است، به خاطر بسپارند؛ زیرا نسبت به آنچه در واقع اتفاق افتاده است، نگاهی مغرضانه دارند. سوگیری ادراکی ناشی از انگیزش و شهود است و ممکن است حاصل استدلال تحت‌تأثیر احساسات باشد (پمپین، 2012).

سوگیری خوداِسنادی: در این سوگیری، افراد موفقیت‌ها را به جنبه‌های ذاتی خود مانند دوراندیشی یا استعداد نسبت می‌دهند؛ درحالی‌که شکست‌ها را به عوامل بیرونی مثل بدشانسی نسبت می‌دهند؛ بنابراین، در سوگیری خوداِسنادی، افراد بعد از دورۀ سرمایه‌گذاری موفق، آن را از تیزهوشی خود می‌دانند تا از عوامل خارج‌ازکنترل خود.

حسابداری ذهنی: حسابداری ذهنی چهارچوبی فراهم می‌کند تا تصمیم‌گیران بتوانند مجموعه‌ای از نقاط مرجع را برای هر حساب تهیه کنند، سود و زیان آن را تعیین کنند و سپس با استفاده از نظریۀ انتخابْ تفاوت بین انواع حساب‌ها را مشاهده نمایند و درنهایت تصمیم‌گیری کنند. حسابداری ذهنی بر این دلالت دارد که افراد تمایل دارند تصمیم‌گیری دربارۀ مسائل مختلف مالی را در حساب‌های ذهنی جداگانه انجام دهند. بدون درنظرگرفتن این فرض منطقی که بهتر است تمامی این تصمیم‌گیری‌ها را در یک پرتفوی اتخاذ کنند، حسابداری ذهنی عملاً تعامل بین تصمیم‌گیری‌های مختلف را نادیده می‌گیرد (روکن بک، 2004).

سوگیری ضرر و زیان‌گریزی: درد ضررکردن بیشتر از لذت کسب سود در همان مقدار پول است. در نظریۀ چشم‌انداز، سوگیری ضرر و زیان‌گریزی هنگامی اتفاق می‌افتد که مردم ترجیح می‌دهند شدیداً از ضرر دوری کنند تا بخواهند سودی کسب کنند. در این سوگیری مردم ترجیح می‌دهند سرمایۀ دچار ضرر شده را نگه ‌دارند؛ حتی اگر شانسی در برگشت آن نباشد یا مقدار کمی بازگشت داشته باشد. درنتیجه، افراد ممکن است سرمایه‌گذاری‌ دچار ضرر را بیشتر از آنچه توجیه تحلیلی و منطقی داشته باشد، نگه دارند.

سوگیری پشیمانی‌گریزی: یک سوگیری احساسی است که در آن مردم از ترس اینکه تصمیم‌گیری آن‌ها نتیجۀ بدی داشته باشد، دست به عمل نمی‌زنند (رازک، 2011).

فرضیه‌های پژوهش

‌فرضیۀ اصلی

ویژگی‌های شخصیتی بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد.

فرضیات فرعی

‌فرضیۀ اول: ‌روان‌رنجوری بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد.

‌فرضیۀ دوم: ‌برون‌گرایی بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد.

‌فرضیۀ سوم: گشودگی بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد.

‌فرضیۀ چهارم: وجدان بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد.

‌فرضیۀ پنجم: قابلیت سازگاری بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد.

روش‌شناسی پژوهش

روش تحقيق حاضر، بر اساس هدف از نوع تحقيق كاربردي است و براساس نحوۀ گردآوري داده‌ها از نوع روش توصيفي از شاخۀ پيمايشي محسوب مي‌شود. بر اين اساس ابتدا جوانب و موضوعات مطالعاتي مربوط به تأثیر ویژگی‌های شخصیتی و سوگیری‌های رفتاری و نيز مطالعات و تحقيقات مشابه انجام‌شده، دربارۀ موضوع تحقيق بررسي مي‌شود، سپس با استفاده از مطالعات ميداني، اقدام به تبيين فرضيه‌ها مطابق با عنوان و هدف تحقيق خواهد شد. با توجه به روش‌هاي چهارگانۀ ديدگاه تئوري‌پردازي، يعني بسط يا بهبود تئوري‌هاي موجود، مقايسۀ ديدگاه‌هاي تئوريكي مختلف، بررسي پديده‌اي خاص با استفاده از ديدگاه‌هاي تئوريكي مختلف و بالاخره بررسي پديده‌اي مستند و تكراري در محيط و شرايطي جديد، تحقيق حاضر در گروه چهارم قرار مي‌گيرد. جامعۀ آماری تحقیق شامل 200 نفر از متخصصان مالی در سطح شهر تهران است که به روش اتفاقی انتخاب شدند. بر این اساس و با توجه به ویژگی‌های جامعۀ آماری نمونه‌گیری تحقیق حاضر از نوع تصادفی انتخاب شده، که در آن برای تعیین تعداد نمونه راه‌های متعددی وجود دارد. با توجه به این امر که تعداد اعضای جامعه محدود ‌می‌باشد از ‌رابطۀ زیر برای تعیین حجم نمونه استفاده شده است:

فرمول کوکران

که در آن ضریب اطمینان=95% Z=1.96 p=q=0.5

حجم جامعه(N) : 200

مقدار خطا(d) : 05/0 ‌می‌باشد.

تعداد نمونۀ آماری با توجه به اطلاعات فوق 132 نفر ‌می‌باشد.

از ابزارهاي چهارگانۀ جمع‌آوري داده‌ها شامل: مراجعه به اسناد و مدارك، مصاحبه، ‌پرسش‌نامه، در اين تحقيق از ابزار ‌پرسش‌نامۀ استاندارد استفاده شد. در اغلب موارد، تماس مستقيم با آزمودني‌ها كه اساس جمع‌آوري اطلاعاتي هستند، از طريق مصاحبه، وقت‌گير يا پرهزينه است اما به دليل محدود بودن نمونۀ آماري و بالا رفتن دقت پژوهش، از ابزار ‌پرسش‌نامه و مصاحبه استفاده خواهد شد. در تحقیق حاضر برای بررسی پذیرش یا عدم پذیرش فرضیه‌های مطرح‌شده، سؤالاتی برای هر فرضیه مطرح و در قالب ‌پرسش‌نامه نسبت به جمع‌آوری اطلاعات از جامعۀ مورد نظر اقدام شد. سپس از طریق تکنیک مدل معادلات ساختاری برای تحلیل ‌پرسش‌نامه و از نرم‌افزار لیزرل برای این تحلیل استفاده شد.

یافته‌های پژوهش

در این مرحله به منظور ارزیابی مدل مفهومی تحقیق و همچنین اطمینان یافتن از بود یا نبود ‌رابطۀ علی میان متغیرهای تحقیق و بررسی تناسب داده‌های مشاهده‌شده با مدل مفهومی تحقیق، فرضیه‌های تحقیق با استفاده از الگو معادلات ساختاری نیز آزمون شدند. نتایج آزمون فرضیه‌ها در نمودار منعکس شده‌اند.

نمودار(1). اندازه‌گیری کلی‌ الگو و نتایج فرضیه‌ها در حالت استاندارد

نمودار(2). اندازه‌گیری کلی الگو و نتایج فرضیه‌ها در حالت ‌معنی‌دار

با توجه به جدول(1) که شاخص‌های برازش الگو‌ ارائه شده است، مقادیر تمامی شاخص‌های برازش نشان از وضعیت قابل قبول و مناسبی الگو و داده‌ها ‌می‌باشد و از برازش قابل قبولی برخوردارند. در این راستا، برای ارزیابی الگوی طراحی‌شده از نرم افزار لیزرل 8.5 استفاده گردید که بر این اساس از شاخص‌های X2 به درجۀ آزادی، شاخص برازندگی³⁶، شاخص تعدیل برازندگی³⁷، میانگین مجذور پس‌مانده‌ها³⁸، شاخص معمول برازندگی³⁹، شاخص غیرمعمول برازندگی⁴⁰، شاخص برازندگی فزاینده⁴¹، شاخص برازندگی تطبیقی⁴² و شاخص بسیار مهم ریشۀ دوم برآورد واریانس خطای تقریب⁴³ استفاده شده است.

جدول(1). مقادیر شاخص‌های برازش مدل و نتیجۀ برازش

مقدار الگو	مقدار مطلوب	شاخص برازش
02/2	00/3>	χ2/df
99/0	90/0<	GFI(Goodness of Fit Index)
95/0	90/0<	AGFI(Adjusted Goodness of Fit Index)
020/0	05/0>	RMR(Root Mean square Residual)
92/0	90/0<	NFI (Normed Fit Index)
95/0	90/0<	NNFI (Non-Normed Fit Index)
97/0	90/0<	IFI(Incremental Fit Index)
96/0	90/0<	CFI (Comparative Fit Index)
071/0	08/0>	RMSEA(Root Mean Square Error of Approximation)

نسبت مجذور X2‌ به درجۀ آزادی بسیار به حجم نمونه وابسته ‌می‌باشد و نمونۀ بزرگ، کمیت خی دو را بیش از آنچه که بتوان آن را به غلط بودن مدل نسبت داد، افزایش ‌می‌دهد. ایدئال آن است که مقدار نسبت خی دو به درجۀ آزادی کمتر از عدد 3 باشد با توجه به مقدار گزارش‌شده برای این مقدار در جدول 1 می‌توان نتایج حاصل از این قسمت را معتبر و به لحاظ آماری قابل تحلیل دانست؛ زیرا که مقدار نسبت خی دو‌ به درجۀ آزادی برای این مدل 02/2 گزارش شده است.

شاخص GFI و AGFI نشان دهندۀ اندازه‌ای از مقدار نسبی واریانس و کوواریانس‌ها ‌می‌باشد که توسط مدل تبیین ‌می‌شود. این معیار بین صفر تا یک متغیر ‌می‌باشد که هر چه به عدد یک نزدیک‌تر باشند، نیکویی برازش الگو با داده‌های مشاهده شده بیشتر است. مقدار GFI و AGFI گزارش‌شده برای این الگو بالاتر از 9/. هستند که ‌تأییدکنندۀ نتایج آزمون خی دو ‌می‌باشند.

شاخص ریشۀ دوم میانگین مجذور پس‌مانده‌ها (RMR)، یعنی تفاوت بین عناصر ماتریس مشاهده‌شده در گروه نمونه و عناصر ماتریس برآورد یا پیش‌بینی‌شده با فرض درست بودن مدل مورد نظر است که هرچه این شاخص برای الگو موردنظر نزدیک تر به صفر باشد، الگو مذکور برازش بهتری دارد. مقدار RMR در این تحقیق (020/0) بیانگر‌ تبیین مناسب کوواریانس‌ها ‌می‌باشد.

برای بررسی این که یک الگو به‌خصوص در مقایسه با سایر الگوهای ممکن، از لحاظ تبیین مجموعه‌ای از داده‌های مشاهده‌شده تا چه حد خوب عمل ‌می‌کند، از مقادیر شاخص معمول برازندگی (NFI)، شاخص غیرمعمول برازندگی (NNFI)، شاخص برازندگی فزاینده (IFI)، شاخص برازندگی تطبیقی (CFI)، استفاده گردیده که مقادیر بالای 9/0 این شاخص‌ها حاکی از برازش بسیار مناسب الگوی طراحی‌شده در مقایسه با سایر الگو‌های ممکن است.

در نهایت برای بررسی چگونگی ترکیب برازندگی و صرفه جویی مدل مربوط، از شاخص بسیار قدرتمند ریشۀ دوم برآورد واریانس خطای تقریب (RMSEA) استفاده شده است. مقدار این شاخص برای مدل‌های خوب کمتر از 08/0 ‌می‌باشد. مدلی که در آن این شاخص 10/0 یا بیشتر باشد برازش ضعیفی دارد (هومن، 1384). مقدار این شاخص در این الگو (071/0) ‌می‌باشد که برای الگوی طراحی‌شده در این تحقیق، نشان از برازش مناسب داده‌های گردآوری‌شده‌ و برازندگی عالی آن‌ها دارد. در ادامه جدول زیر ضریب معناداری و نتایج فرضیه‌های مطرح‌شده را به طور خلاصه نشان ‌می‌دهد:

جدول(2). نتایج فرضیه‌ها

فرضیه‌ها	استاندارد	معناداری	نتیجه
‌فرضیۀ اصلی
ویژگی‌های شخصیتی بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد.	87/0	68/7	‌تأیید
فرضیه‌های فرعی
روان‌رنجوری بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد.	87/0	44/9	‌تأیید
برون‌گرایی بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد.	83/0	76/8	‌تأیید
گشودگی بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد.	73/0	01/8	‌تأیید
وجدان بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد.	89/0	28/9	‌تأیید
قابلیت سازگاری بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد.	87/0	50/8	‌تأیید

در ‌فرضیۀ اصلی پژوهش ادعا شده بود که ویژگی‌های شخصیتی بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد که تجزیه‌وتحلیل آماری بین این دو نشان ‌می‌دهد با توجه به جدول(2) عدد ‌معنی‌داری مسیر مابین دو متغیر بزرگ‌تر از 1.96 ‌می‌باشد، از این رو این فرضیه ‌تأیید ‌می‌گردد. از طرفی چون عدد ‌معنی‌داری به‌دست‌آمده مثبت ‌می‌باشد این اثر مستقیم ‌می‌باشد.

1. در ‌فرضیۀ اول فرعی ادعا شده بود که ‌روان‌رنجوری بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد که تجزیه‌وتحلیل آماری بین این دو نشان ‌می‌دهد با توجه به جدول(2) عدد ‌معنی‌داری مسیر مابین دو متغیر بزرگ‌تر از 96/1 ‌می‌باشد، از این رو این فرضیه ‌تأیید ‌می‌گردد. از طرفی چون عدد ‌معنی‌داری به‌دست‌آمده مثبت ‌می‌باشد این اثر مستقیم ‌می‌باشد.

2. در ‌فرضیۀ دوم فرعی ادعا شده بود که ‌برون‌گرایی بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد که تجزیه‌وتحلیل آماری بین این دو نشان ‌می‌دهد با توجه به جدول(2) عدد ‌معنی‌داری مسیر مابین دو متغیر بزرگ‌تر از 96/1 ‌می‌باشد و این فرضیه ‌تأیید ‌می‌شود و چون عدد ‌معنی‌داری به‌دست‌آمده مثبت ‌می‌باشد این اثر مستقیم ‌می‌باشد.

3. در ‌فرضیۀ سوم فرعی ادعا شده بود که گشودگی بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد که تجزیه‌وتحلیل آماری بین این دو نشان ‌می‌دهد با توجه به جدول(2) عدد ‌معنی‌داری مسیر مابین دو متغیر بزرگ‌تر از 96/1 ‌می‌باشد و این فرضیه ‌تأیید ‌می‌گردد و چون عدد ‌معنی‌داری به‌دست‌آمده مثبت ‌می‌باشد این اثر مستقیم ‌می‌باشد.

4. در ‌فرضیۀ چهارم فرعی ادعا شده بود که وجدان بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد که تجزیه‌وتحلیل آماری بین این دو نشان ‌می‌دهد با توجه به جدول(2) عدد ‌معنی‌داری مسیر مابین دو متغیر بزرگ‌تر از 96/1 ‌می‌باشد، از این رو این فرضیه ‌تأیید ‌می‌شود و چون عدد ‌معنی‌داری به‌دست‌آمده مثبت ‌می‌باشد این اثر مستقیم ‌می‌باشد.

5. در ‌فرضیۀ پنجم فرعی ادعا شده بود که قابلیت سازگاری بر سوگیری‌های رفتاری تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری دارد که تجزیه‌وتحلیل آماری بین این دو نشان ‌می‌دهد با توجه به جدول(2) عدد ‌معنی‌داری مسیر مابین دو متغیر بزرگ‌تر از 96/1 ‌می‌باشد و این فرضیه ‌تأیید ‌می‌شود. از طرفی چون عدد ‌معنی‌داری به‌دست‌آمده مثبت ‌می‌باشد این اثر مستقیم ‌می‌باشد.

بحث و نتیجه‌گیری

پژوهش حاضر سعی داشت بررسی کند که چگونه عوامل شخصیتی بر سوگیری‌های رفتاری در حین سرمایه‌گذاری تأثیر ‌می‌گذارد. طبق این مدل، ویژگی‌های شخصیتی منبع سوگیری‌های رفتاری هستند که در الگوهای سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران نشان داده می‌شوند که در زیر برخی از یافته‌های خاص مربوط به هر یک از پنج ویژگی شخصیتی بزرگ آورده شده است:

روان‌رنجوری

افراد با شدت ‌روان‌رنجورخویی کم از نظر عاطفی پایدار، شاد، نترس و تحمل خطر کمتری دارند. دیگران گاهی بر آن‌ها تأثیر ‌می‌گذارند. ثبات عاطفی آن‌ها اغلب از متحمل شدن ضررهای بیش‌ازحد در هنگام تصمیم‌گیری مالی جلوگیری ‌می‌کند.

برون‌گرایی

برون‌گرایی ‌رابطۀ مثبت معناداری با سوگیری در دسترس بودن دارد. با هیجان، خوش‌بینی و جاه‌طلبی همراه است. متخصصان مالی برای ایجاد روابط دوستانه و قوی با مشتری باید برون‌گرا باشند. ‌برون‌گرایی ممکن است مشتریان را به اعتماد و باور به توصیه‌های آن‌ها سوق دهد، اما همچنین ممکن است به جای قضاوت‌های حساب‌شده، بر تصورات ازپیش‌تعیین‌شده تکیه کند. چنین قضاوت‌هایی ممکن است ناشی از رویدادها، نظرهای دیگران و اشتباهات اخیر باشد.

گشودگی

شواهد ما سطح گشودگی متخصصان مالی متوسط تا زیاد را نشان ‌می‌دهد. ارتباط ‌معنی‌دار آن با سوگیری‌های عاطفی مختلف و اکتشافی شناختی نشان‌دهندۀ اهمیت آن در تصمیم‌گیری در بین متخصصان مالی است.

توافق‌پذیری و وظیفه‌شناسی

این صفات تأثیر مثبت و ‌معنی‌داری بر سوگیری‌های رفتاری ندارند. لیم (2011) هیچ ارتباطی بین توافق‌پذیری و اعتماد بیش‌ازحد، اثر تمایل و سوگیری گله پیدا نمی‌کند. سطح بالاتری از وظیفه‌شناسی در میان متخصصان مالی نشان‌دهندۀ ویژگی‌ها، کارایی و قابلیت اطمینان سازمان آن‌ها است. ‌روان‌رنجوری با هر پنج سوگیری رفتاری ارتباط معناداری دارد. باز بودن ‌رابطۀ مثبت ‌معنی‌داری با سوگیری بیش‌ازحد اعتمادبه‌نفس و ارتباط منفی ‌معنی‌داری با سوگیری در دسترس بودن و سوگیری خانه دارد. برون‌گرایی ‌رابطۀ مثبت معناداری با سوگیری در دسترس بودن دارد. موافق بودن و وظیفه‌شناسی به طور قابل توجهی با هیچ یک از پنج سوگیری رفتاری مرتبط نیستند. به‌طور کلی، یافته‌های ما نشان می‌دهد که برخی از ویژگی‌های شخصیتی متخصصان مالی در ایران ارتباط قابل‌توجهی با سوگیری‌های رفتاری خاص دارند. درک ویژگی‌های روان‌شناختی متخصصان مالی ‌می‌تواند به دولت و سیاست گذاران در بهبود صنعت خدمات مالی کمک کند.

مانند هر تحقیق دیگری، مطالعۀ حاضر نیز دارای محدودیت‌هایی است. این مطالعه چند‌ الگوی ویژگی شخصیتی بزرگ ازجمله ‌برون‌گرایی وظیفه‌شناسی و ‌روان‌رنجورخویی و پنج متغیر سوگیری رفتاری یعنی اعتمادبیش‌ازحد، رفتار گله‌ای، تأثیر تمایل، نمایندگی و لنگر انداختن را در نظر گرفت. مطالعۀ بیشتر را ‌می‌توان با در نظر گرفتن برخی متغیرهای شناختی دیگر (‌به‌عنوان مثال، سوگیری خانه، سوگیری پس‌بینی، حسابداری ذهنی، سوگیری عاطفی، و غیره) و سایر مدل‌های ویژگی‌های شخصیتی (دوراند و همکاران 2013) انجام داد. شخصیت افراد را ‌می‌توان با در نظر گرفتن مدل‌های متعددی مانند "شخصیت درونی/خارجی" پیشنهادشده توسط راتر (1966) سنجید. تحقیق فعلی از در نظر گرفتن سرمایه‌گذاری بلادرنگ اجتناب ‌می‌کند. اطلاعاتی مانند دوراند و همکاران (2023) برای ثبت رفتار فردی انجام ‌می‌دهند. محققان آینده ‌می‌توانند تحقیق بیکر و همکاران (2021) را برای روش‌شناسی تجربی دنبال کنند.