تحلیل زیبایی¬شناسی عینی¬گرا در معماری خانه¬های قاجار در شهر تهران
الموضوعات :
1 - استادیار مرکز تحقیقات اقتصاد خلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب، تهران، ایران.
2 - پژوهشگر دکتری معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: زیبایی¬شناسی, خانه¬های قاجار, زیبایی¬شناسی عینی, تقابل زیبایی¬شناسی عینی و ذهنی,
ملخص المقالة :
پژوهش حاضر به تحلیل مفاهیم بنیادین زیباییشناسی از نگاه عینیگرایی در معماری خانههای دورة قاجار در تهران پرداخته است. زیباییشناسی درک حال فضا از طریق انسان است و زیباییشناسی در معماری حضور در فضا و احساس تمام مؤلفه‌های زیبایی به‌صورت یکجا به منصه ظهور میرساند. بحث زیباشناسی در معماری به مبانی نظری و علیالخصوص کیفیت در هر طراحی معماری به‌صورت جداگانه مربوط میشود که طرح و روند طراحی را بیشتر به شناخت عناصر و آفرینش زیبایی هدایت میکند؛ از طرفی معماران بر این باورند که عواملی مانند ساختار، مقاومت مصالح و مسائل مالی باعث ازبین‌رفتن آزادی عمل در طراحیها برای آفرینش و خلق زیبایی شده است؛ لذا در این پژوهش با نگاه به معماری تاریخی قصد بر تحلیل زیبایی است. در سیر تحول تاریخی، زیبایی جاذبهای ازلی بوده است و در رشتههای متفاوتی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. اهمیت پژوهش در این است که زیبایی امری ذهنی نیست؛ بلکه باید آن را به‌صورت حقیقتی عینی درک کرد؛ همچنین خانههای دورة قاجار به‌عنوان پدیدههای مهم شهری، از نظر زیباشناسانه اهمیت بسیار دارند و ازاین‌رو در دهههای گذشته پژوهشگران به بررسی جنبههای گوناگون آن پرداختند. این پژوهش باتوجه‌به سنت کیفی تحقیق و با روش تحلیلی - توصیفی و تطبیقی، مبتنی بر مطالعات کتابخانهای، تحلیل و آنالیز دادهها و برداشت میدانی در تلاش است تا ویژگیهای زیباییشناسی عینی را در هشت خانههای دورة قاجار در تهران که عبارت است از: خانه امام‌جمعه، خانه مقدم، خانه سلطان بیگم، عمارت مسعودیه، عمارت عینالدوله، باغ نگارستان، موزه زمان و باغ فردوس را بررسی کند.
• افشاري بصير، محمدرضا، فروتن، منوچهر، سروش، محمدمهدي (1402)، واكاوي نشانه¬شناسي تحول معناي اجتماعي-فرهنگي خانه¬هاي شهري همدان در سه دوره قاجار، پهلوي و معاصر، نشريه راهبرد اجتماعي فرهنگي، سال دوازدهم، شماره 3.
• اسفندياري، سيمين (1392)، تطبيق زيبايي¬شناسي در فلسفه افلاطون و دكارت، نشريه فلسفه، شماره 1.
• امامي، كوپائي، سمانه، نوروز برازجاني، ويدا (1399)، پيوند زيبايي و سه¬گانه شكل، عملكرد و معنا. تفسيري پديدارشناسانه از تجربه¬ي زيبايي¬شناسي حضور در پل خواجوي اصفهان، نشريه باغ نظر، سال هفدهم، شماره 87.
• بهزادپور، محمد، دوگر، مريم، سليماني، مهناز (1400)، سير تحول هويت معماري شهر تهران در خانه¬هاي دوره قاجار تا پهلوي دوم (نمونه موردي: خانه امام جمعه تهران دوره قاجار و خانه تيمور تاش دوره پهلوي اول)، نشريه پژوهش در مهندسي عمران و معماري ايران، سال ششم، شماره 23.
• جمالي، سيروس، خنداني، ناديا (1399)، مطالعه تطبيقي ساختار كالبدي خانه¬هاي سنتي دوره قاجار (نمونه موردي: شهر تهران و تبريز)، سال ششم، شماره 4.
• حنیف، احسان (1397)، مفهوم سکونت و تاثیر آن بر حیاط خانه¬های ایرانی: مطالعه موردی خانه¬¬های کاشان در دوره قاجار، دوفصلنامه علمی-پژوهشی اندیشه معماری، سال دوم، شماره 4.
• خلوصي، اميرحسين، بهزادفر، مصطفي، محمدي، مريم (1393)، تبيين عوامل موثر بر طراحي بدنه خياباني مبتني بر دلالت¬هاي زيبايي¬شناسانه نمونه موردي: خيابان بهار، منطقه 7 شهرداري تهران، سال دوم، شماره 1.
• رشاد، لاله (1400)، ادراك طبيعت در خانه¬هاي دوره¬ي قاجار در شهر تبريز، نشريه فرهنگ معماري و شهرسازي اسلامي، سال ششم، شماره 1.
• رضواني آهنگر كلايي، حبيبه، اردلاني، حسين (1401)، زيبايي¬شناسي با تمركز بر مفهوم اخلاق از منظر يوريكو سايتو، نشريه كيمياي هنر، جلد 11، شماره 43.
• زندي محب، آرزو (1397)، شناخت و تحليل شش خانه ايراني در اقليم¬هاي متفاوت. گلشني يزد، رسوليان يزد، امام¬جمعه تهران، بروجردي¬هاي كاشان، طباطبايي كاشان، حيدرزاده تبريز، نشريه معماري شناسي، سال اول، شماره6.
• شاطري وايقان، اميد، دبدبه، محمد (1398)، ساختار معماري خانه¬هاي تاريخي ايران؛ دوره¬ي قاجار، نشريه علمي تخصصي شباك، سال پنجم، شماره 46.
• طوفان، سحر، معماري، حسن، ستارزاده، داريوش، فرامرزي، مهسا (1401)، تاثير مولفه¬هاي تشكيل¬دهنده ابعاد ادراكي مخاطب بر كيفيت معنايي معماري يادمان¬هاي معاصر، دوفصلنامه انديشه معماري، سال ششم، شماره 12.
• قاسمي سيچاني، مريم، معماريان، غلامحسين (1389)، گونه¬شناسي خانه دوره¬ي قاجار در اصفهان، نشريه هويت شهر، سال پنجم، شماره 7.
• قره¬بگلو، مينو، رشاد، لاله (1400)، عوامل تصويرپذير در خانه¬هاي دوره قاجار در شهر تبريز، فصلنامه تحقيقات جغرافيايي، دوره 36، شماره 3.
• كريمي، محمدصادق، مرادي، ابراهيم (1399)، بازشناخت ابعاد عيني و ذهني زيبايي¬شناسي معماري اسلامي در دوران معاصر، نشريه علمي-پژوهشي مطالعات هنر اسلامي، سال شانزدهم، شماره 37.
• كريمي¬مشاور، مهرداد (1392)، رويكردها و روش¬ها در زيبايي¬شناسي شهري، نشريه باغ¬نظر، سال دهم، شماره 24.
• كوتي، جواهر، صابرنژاد، ژاله، متين، مهرداد (1402)، استفاده از روش چيدمان فضا در سلسله¬مراتب ورودي خانه¬هاي تهران اواخر قاجار و پهلوي اول با تاكيد بر محرميت، سال بيستم، شماره 123.
• لطيفي، محمد، ديبا، داراب (1399)، داده¬كاوي ساختار فضايي مسكن بومي قاجار؛ نمونه موردي: خانه¬ جنگجويان اصفهان، فصلنامه علمي-پژوهشي نقش جهان، دوره 10، شماره 3.
• منصوري، رضوانه، حبيب، فرح، شاهچراغي، آزاده (1401)، اعتبارسنجي مدل مفهومي متاثر از زيبايي¬شناسي محيطي در روح مكان آثار فرهنگي معماري معاصر ايران، شماره 47، دوره 19.
• موسويان، سميه، امين¬زاده گوهرريزي، بهناز (1401)، تبيين مولفه¬هاي زيبايي¬شناسي معماري مبتني بر تجربه مخاطب (مورد پژوهي: بناهاي فرهنگي شاخص در شهر تهران)، نشريه باغ نظر، سال نوزدهم، شماره 113.
• موسويان، سميه، امين¬زاده گوهرريزي، بهناز (1400)، گونه¬شناسي و مقايسه¬ي تطبيقي رويكردهاي پژوهشي در مطالعات حوزه زيبايي¬شناسي معماري، نشريه باغ نظر، سال هجدهم، شماره 95.
• مومني، كورش (1397)، مقايسه و تطبيق اصل شفافيت در كالبد و طرح خانه¬هاي دوره¬ي صفوي و قاجار اصفهان، فصلنامه پژوهش¬هاي معماري اسلامي، سال ششم، شماره 18.
• نكوئي مهر، فاطمه، سلطان¬زاده، حسين، ميرشاهزاده، شروين (1400)، مطالعه تطبيقي نقوش غربي و ايراني عمارت¬هاي دوره قاجار (مورد پژوهي: عمارت باغ عفيف¬آباد شيراز)، نشريه هنر اسلامي، دوره 19، شماره 48.
• وايقان، اميد شاطري، دبدبه، محمد (1398)، ساختار معماري خانه¬هاي تاريخي ايران؛ دوره¬ي قاجار، نشريه علمي تخصصي شباك، سال پنجم، شماره 46.
