جنس رَوَد سویِ جنس «گفتاری در جناس»
الموضوعات :
حسن جعفری تبار
1
(استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد تهران شمال.)
الکلمات المفتاحية: جناس ـ تجنیس ـ ایهام ـ بدیع,
ملخص المقالة :
جناس، آوردنِ واژگانی است همگون در لفظ، با معناهایی غیر همگون. قید لفظ، هم زمان هم به گفتار و هم به نوشتار اشاره دارد. به بیانی دیگر، جناس هم صنعتی است موسیقایی و هم خوش نویسانه. بر بنیاد قاعدۀ جنس رود سوی جنس، کلمات نیز ناخودآگاه، هم جنس خود را می‌یابند و با هم می‌نشینند و این، شیرین ترین جناس هاست. اگر دو لفظی که در معنا با یک دیگر مختلف است، در شش چیز (نوع حروف، تعداد آن ها، شکل و هیأت و حرکتشان، نقطه، نگارش و ترتیب حروف) مشترک باشد، جناس تام است و اگر در یکی از آن شش، با یک دیگر فرق کند، جناس را غیرِ تام نامیده‌اند. اما اگر اختلافِ دو لفظ در بیش از یکی از آن شش امر باشد، جناس، مطلق است. زیباترین جناس ها جناس شبه اشتقاق است.
- آملی، شمس الدین محمد بن محمود، نفایس الفنون فی عرایس العیون، اسلامیه، 1377 ق.
- ابن رشیق، ابو علی الحسن، العُمده، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، الجزء الاول، بیروت، دار الجیل، 1972 م.
- ابن قتیبه، مقدمه کتاب الشعر و الشعرای ابن قتیبه در آیین نقد ادبی، با تعلیقات گود فروا دومونبین، ترجمه آذرنوش، تهران، 1363.
- ابن معتز، عبدالله، کتاب البدیع، به کوشش اغناطیوس کراتشقوفسکی، بغداد، 1979 م.
- ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، الجزئ السادس، به کوشش زهیر جعید، بیروت، دارالفکر، 1992 م.
- ابو هلال عسکری، کتاب الصناعتین(الکتابه و الشعر) ، به کوشش مفید قمیحه، بیروت، 1988 م.
- باقلانی، ابوبکر محمد بن طیب، اعجاز القرآن، به کوشش احمد صَقر، مصر، دار المعارف.
- تاج الحلاوی، علی بن محمد، دقایق الشعر، به کوشش سید محمد کاظم امام، دانشگاه تهران، بی تاریخ.
- تجلیل، جلیل، جناس در پهنۀ ادب فارسی، تهران، 1371 ش.
- تفتازانی، سعد الدین مسعود بن عمر، مختصر المعانی، قاهره، 1965 م.
- تفتازانی، سعد الدین مسعود بن عمر، المطوَّل، چاپ سنگی، به خط عبدالرحیم، 1374 ق.
- جرجانی، عبدالقاهر، اسرارالبلاغه، به کوشش سید محمدرضا رشید رضا، بیروت، 1988 م.
- حسینی نیشابوری، امیر برهان الدین عطاء الله، بدایع الصنایع، به کوشش رحیم مسلمانیان و ناصر رحیمی، تهران، 1384 ش.
- خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمان، الایضاح، در ضمن کتاب شروح التلخیص، جلد 4، نشر أدب الحوزه، بی تاریخ.
- خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمان، تلخیص المفتاح، قاهره، 1965 م.
- دسوقی، حاشیه علی شرح السعد، در ضمن کتاب شروح التلخیص، جلد 4، نشر أدب الحوزه، بی تاریخ.
- ذکایی بیضایی، نعمت الله، علم بدیع، قافیه و انواع شعر، انتشارات علمی، 1344ش.
- رامی‌تبریزی، شرف الدین حسن، حقایق الحدایق، به کوشش محمد کاظم امام، تهران، 1341 ش.
- زبیدی، محمد مرتضی الحسینی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج 15، به کوشش ابراهیم الترزی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1975 م.
- سُبکی، بهاءالدین، عروس الأفراح فی شرح تلخیص المفتاح، در ضمن کتاب شروح التلخیص، جلد 4، نشر أدب الحوزه، بی تاریخ.
- سعدی، گلستان، به کوشش غلامحسین یوسفی، تهران، 1381 ش.
- سکاکی، ابویعقوب یوسف، مفتاح العلوم، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1983 م، 1403 ق.
- سیالکوتی، عبدالحکیم، حاشیۀ السیالکوتی علی کتاب المطول، استانبول، 1311ق.
- شریف رضی، نهج البلاغه، به کوشش جعفر شهیدی، تهران، 1368 ش.
- شمس قیس رازی، المُعجم فی معاییر اشعار العجم، به کوشش سیروس شمیسا، تهران، 1373 ش.
- شاملو، احمد، از هوا و آینه‌ها، تهران، انتشارات اشرفی، 1356 ش.
- شمیسا، سیروس، نگاهی تازه به بدیع، تهران، 1386 ش.
- صَفَدی، صلاح الدین خلیل بن ایبک، جنان الجناس، به کوشش سمیر حسین حلبی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1987 م.
- طیبی، شرف الدین حسین، التبیان فی البیان، به کوشش توفیق الفیل و عبد اللطیف لطف الله، کویت، 1986 م.
- فضیلت، محمود، آرایه‌های ادبی در زبان فارسی، تهران، 1371 ش.
- فندرسکی میرزا ابوطالب، رساله بیان و بدیع، به کوشش مریم روضاتیان، تهران، 1381.
- گرکانی، محمد حسین شمس العلما، ابدع البدایع، به کوشش‌هاشمی، احمد، جواهر البلاغه، لبنان، دار أحیاء التراث العربی، 1358 ق.
- مدنی، صدرالدین، انوار الربیع فی علم البدیع، چاپ سنگی، بی تاریخ.
- مغربی، ابن یعقوب، مواهب المفتاح فی شرح تلخیص المفتاح، در ضمن کتاب شروح التلخیص، جلد 4، نشر أدب الحوزه، بی تاریخ.
- مولوی، جلال الدین محمد، غزلیات شمس، به کوشش فروزانفر، تهران، امیرکبیر، 1378 ش.
- مولوی، جلال الدین محمد، مثنوی معنوی، به کوشش نیکلسون، چاپ لیدن.
- نجفقلی میرزا، آقا سردار، درّۀ نجفی، به کوشش حسین آهی، بی تاریخ.
- نویری، شهاب الدین احمد بن عبدالوهاب، نهایۀ الأرب فی فنون الأدب، السفر السابع، قاهره، دارالکتب المصریه، 1929 م.
- واعظ کاشفی، کمال الدین حسین، بدیع الافکار فی صنایع الاشعار، به کوشش میر جلال الدین کزازی، تهران، 1369 ش.
- وطواط، رشید، حدایق السحر فی دقایق الشعر، به کوشش عباس اقبال اشتیانی، تهران، 1308 ق.
- هاشمی، احمد، جواهر البلاغه، لبنان، دار إحیاء التراث العربی، 1358 ق.
- همایی، جلال الدین، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، 1364 ش.
- Beitzel, Barry, Exodus 3: 14 and the divine name: A case of Biblical paronomasia, Trinity Journal, 1980.
- Burke, Kenneth, A Rhetoric of Motives, University of California Press, 1969.
- Cuddon, J,A, A dictionary of literary terms, Great Britain, 1984.
- Hawcroft, Michael, Rhetoric: Reading in French Litterature, Oxford university Press, 1999.
- Lamy, Bernard, La rhetorique, ou l’art de parler, Sixiem edition.
- Lederer. Richard, Get thee to a punnery, USA, Wrick and company, 2006.
- Richards, Jenifer, Rhetoric, USA, Canada, Routledge, 2008.
_||_
