تصویر جامعه در اشعار سید اشرف الدین گیلانی «نسیم شمال»
الموضوعات :افسانه وارسته فر 1 , دلشاد عامری 2 , افسر افشاری نادری 3
1 - استادیار و عضو هیأت علمی‌دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد رودهن.
2 - عضو هیأت علمی‌دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد رودهن.
3 - استادیار و عضو هیأت علمی‌دانش‌گاه پیام نورتهران.
الکلمات المفتاحية: جامعه‌شناسی ادبیات ـ مشروطیت ـ اشعار نسیم شمال ـ تحلیل محتوا,
ملخص المقالة :
جامعه شناسی ادبیات یکی از جدیدترین حیطه‌ها در جامعه‌شناسی است. در این حوزه اوضاع و احوال دینی، اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ایدؤلوژیک جامعه در ارتباط با ادبیات مورد بررسی قرار می گیرد. در چارچوب این حوزه به تحلیل اشعار سید اشرف الدین گیلانی، یکی از شعرای محبوب دورة مشروطیت پرداختیم. در این دوره در ادبیات شاهد مفاهیمی جدید چون وطن، دولت، ملّت، آزادی، قانون و. . . . هستیم. اگرچه برخی از این کلمات قبلاً نیز در اشعار بچشم می خورد، اما با کاربرد مدرن آن‌ها که برآمده از اندیشه‌های نوین مشروطه خواهی و حاکمیت مردم است بر می‌خوریم. دیوان نسیم شمال از آن جهت انتخاب شد که تصور می شود با توجه به کم سوادی غالب ایرانیان در آن زمان، مردم اشعاری را که آهنگین بوده و به خصوص سبک محاوره‌ای داشته به‌تر به حافظه سپرده و تحت تأثیر اندیشه‌های آن قرار می‌گرفتند. سیداشرف الدین گیلانی از میان مردم و از خطة شمال برخاسته بود، تمام عمر با مردم و در میان مردم زیست و از احوال و دغدغه‌های زندگی آنان اطلاع کامل داشت و به همین دلیل بخوبی توانست با آنان ارتباط برقرار نماید. از آن جا که یکی از موضوع هایی که جامعه‌شناسی ادبیات بدان می پردازد، بررسی بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی در پدیده‌های ادبی است در این پژوهش ابتدا وقایع زمان مشروطیت را در سه مقولة اجتماعی، سیاسی و اقتصادی طبقه‌بندی کردیم، سپس محتوای اشعار دیوان را در این مقوله‌ها قرار دادیم، از انطباق مضامین دیوان با وقایع تاریخی به این نتیجه رسیدیم که شاعر، وجدان آگاه زمانة خود بوده است و نابسامانی‌ها، امیدها، اختلافات طبقاتی، فقر، مشکلات خانوادگی و . . . را بخوبی در اثر خود منعکس کرده است.
-آبراهامیان، یراوند، ایران بین دو انقلاب، احمدگل محمدی، تهران: نشر نی، چاپ پنجم، 1379.
2- آجودانی، ماشاء الله، یا مرگ یا تجدد، دفتری در شعر و ادب مشروطه، تهران: اختران، چاپ اول، 1382.
3- آجودانی، ماشاء الله، مشروطة ایرانی، تهران: اختران، چاپ دوم، 1383.
4- آزاد ارمکی، تقی، مدرنیته ایرانی، تهران: نشر اجتماعی، 1380.
5– خسروپناه، محمد حسین، هدف‌ها و مبارزه زن ایرانی، انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی، تهران: پیام امروز، 1382.
6- ذاکر حسین، عبدالرحیم، مطبوعات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، تهران: دانش‌گاه تهران، 1368.
7- راود راد، اعظم، نظریه‌های جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، تهران: دانش‌گاه تهران، 1382.
8- رضوانی، محمد اسماعیل، انقلاب مشروطیت ایران، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم، 1381.
9- روح الامینی، محمود، نمودهای فرهنگی و اجتماعی در ادبیات فارسی، تهران: آگه، چاپ سوم، 1379.
10- ساناساریان، الیز، جنبش حقوق زنان در ایران، طغیان، افول و سرکوب از 1280 تا انقلاب 57، نوشین احمدی خراسانی، تهران: اختران، 1384.
11- سروری، سرور، «سیر مشروطه خواهی در ادبیات » صص 163 – 175، زیر نظر احسان یار شاطر (گردآورنده) ، انقلاب مشروطیت، پیمان متین، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1382.
12- صدرهاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران (بی جا) ، 1332.
13- کسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیرکبیر، 1363.
14- کلیات سید اشرف الدین گیلانی"نسیم شمال"، با مقدمه واهتمام احمد اداره چی گیلانی، تهران: موسسه انتشارات نگاه1375.
15- یارشاطر، احسان، انقلاب مشروطیت، پیمان متین، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1382.
1-Duvignaud,G,the sociology of art,London: paladin: 1972.
2- Goldmann,L, Method in the sociology of litterature, oxford: basil Blackwell: 1981.
3- Goldmann,L, Towards a sociology of the Novel, London: Tavistock Publication: 1975.
4- Luckas, G. , writer and critic and other Essays, NewYork, Grosset& Dunlap: 1974.
_||_
