بررسی مختصات سبکی و موتیف‌پردازی در غزلیات کلیم کاشانی (990-1061 ه. ق)

الموضوعات :

محمود صادق زاده ¹

1 - استادیار دانش‌کده‌ادبیات دانش‌گاه‌ آزاد اسلامی ـ واحد یزد.

تاريخ الإرسال : 18 الثلاثاء , ذو القعدة, 1431 تاريخ التأكيد : 18 الثلاثاء , ذو القعدة, 1431 تاريخ الإصدار : 17 الأحد , ربيع الأول, 1432

الکلمات المفتاحية: سبک هندی ـ غزلیات کلیم کاشانی ـ مختصات سبکی ـ مضمون آفرینی ـ خیال‌پردازی ـ موتیف‌ها,

ملخص المقالة :

کلیم کاشانی، شاعری خلاق، معتدل و پرسخن است که در همة انواع شعر، طبع‌آزمایی کرده، ولی شهرت اصلی وی در غزل‌سرایی است. غزلیات کلیم به جز ویژگی‌های مشترک سبک هندی، به دلیل نیروی آفرینندگی شعری، تصرفات واژگانی و معنایی و گرایش‌های غنایی و حکمی از مختصات زبانی، ادبی و فکری برخوردار است. هنر کلیم در تصویرآفرینی، نازک خیالی و مضمون‌پردازی است و از تمام امکانات بیانی و بدیعی به صورت معتدل، ساده و روشن استفاده می‌کند و تصاویر شعری وی با وجود فشردگی، از ابهام و پیچیدگی بدور است. تشبیهات غزلیات کلیم را به سه دسته تقسیم کرده‌اند: گسترده، دور از ذهن و آفریدة ذوق شاعر. کلیم در غزلیات خود، بیش‌تر از استعاره‌های تشخیص حسی بهره می‌برد و گاهی با قدرت ابداع و تصرّف در عناصر طبیعی حتّی از موضوعات غیرشاعرانه، تصاویر بدیع خلق می‌کند. هرچند اسلوب معادله، از اصلی‌ترین صورت های شعری صائب است، اما وی را آغازگر این شیوه می‌دانند و یکی از شاخص‌های شعر وی هم بشمار می‌رود. غزلیات کلیم به لحاظ فکری ـ انفسی بیان‌گر اندیشه‌های غنایی و فلسفی اوست. بسامد واژه‌ها و موتیف‌های خاص وی، نیز در بسیاری از موارد نشان‌گر اندیشه‌های مأیوسانه و شک آلود فلسفی است. یکی از مختصات اصلی غزلیات کلیم، همین کاربرد موتیف‌های خاص است، که مرکز ثقل تخیّل است و نحوة نگرش وی را بیان می‌کند. موارد یاد شده، در این جستار با تجزیه و تحلیل غزلیات کلیم و بهره جستن از پیشینة تحقیق و با ذکر نمونه‌هایی بررسی شده‌ است.

المصادر:

-          حسن‌ پورآلاشتی، حسین، «طرز تازه»، سبک‌شناسی غزل هندی، تهران:  نشر سخن، 1384.

-          حسینی، حسن، «بیدل، سپهری و سبک هندی» تهران:  نشر سروش، 1367.

-          دریاگشت، محمدرسول؛ «صائب و سبک هندی در گسترة تحقیقات ادبی»، تهران:  قطره، 1371.

-          دشتی، علی، «نگاهی به صائب» چاپ سوم، تهران:  نشر اساطیر، 1364.

-          زرین‌کوب، عبدالحسین، «سیری در شعر فارسی»، بحثی انتقادی در شعر فارسی، تهران:  نشر سخن، 1384.

-        زرین کوب، «نقد ادبی» (2 جلد) ، چاپ سوم، تهران:  امیرکبیر، 1361.

-          شمس لنگرودی، محمد، «گردباد شور جنون»، کلیم کاشانی، تهران:  آدینه 1366.

-          شفیعی کدکنی، محمدرضا، «صور خیال در شعر فارسی»، چاپ چهارم، تهران:  آگاه 1370.

-          شفیعی کدکنی، محمدرضا، «شاعر آیینه‌ها» (بررسی سبک هندی و شعر بیدل) ، تهران:  آگاه، 1371.

-          شفیعی کدکنی، محمدرضا، «شاعری در هجوم منتقدان»، نقد ادبی در سبک هندی (پیرامون شعر حزین لاهیجی) ، تهران:  آگاه، 1375.

-          شمیسا، سیروس، «سیر غزل در شعر فارسی»، چاپ سوم، تهران:  فردوس، 1370.

-          شمیسا، سیروس، «کلیات سبک شناسی»، تهران:  فردوس، 1380.

-          شمیسا، سیروس، «سبک شناسی شعر»، تهران:  فردوس، 1382.

-          صفا، ذبیح‌الله، «تاریخ ادبیات ایران» (5 جلد) ، چاپ سوم، تهران:  فردوسی، 1368.

-          غلامرضایی، محمد، «سبک شناسی شعر پارسی»، (از رودکی تا شاملو) ، تهران:  نادر، 1381.

-          فتوحی رود معجنی، محمود، «نقد ادبی در سبک هندی»، تهران:  سخن 1385.

-          فتوحی رود معجنی، محمود، «نقد خیال»، تهران:  روزگار، 1379.

-          صائب تبریزی، «دیوان»، به کوشش و مقدمة:  امیری فیروزکوهی، تهران:  انجمن آثار ملی، 1345.

-          کلیم کاشانی، «کلیات»، به کوشش و مقدمة:  محمد قهرمان، مشهد:  آستان قدس رضوی، 1369.

-          کلیم کاشانی، «دیوان کلیم کاشانی»، به کوشش:  ترقی و مقدمة:  پرتو بیضایی، تهران:  خیام، 1369.

-          کلیم کاشانی، «دیوان کامل کلیم کاشانی، با مقدمه و حواشی و فرهنگ لغت به کوشش:  مهدی افشار، تهران:  انتشارات زرین، 1362.

-          گلچین گیلانی، احمد؛ «کاروان هند»، مشهد:  آستان قدس رضوی، 1369.