معرفی و بررسی منظومه حماسه‌ای تاریخی نویافته تاریخ شاه‌عباس یکم ( با تأکید بر تاریخ محلی مازندران)

الموضوعات :

شهرام قلی پور گودرزی ¹ (دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه پیام نور، مرکز تحصیلات تکمیلی، تهران)
محمد رضا نصیری ² (استاد دانشگاه پیام نور، سازمان مرکزی، تهران)
هوشنگ خسرو بیگی ³ (دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور.)
محمد شکری فومشی ⁴ (استادیار دانشگاه ادیان قم)

تاريخ الإرسال : 27 الإثنين , ذو الحجة, 1438 تاريخ التأكيد : 04 الثلاثاء , صفر, 1439 تاريخ الإصدار : 04 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1439

الکلمات المفتاحية: مازندران, نسخه خطّی, تاریخ شاه‌عباس یکم, منظومه‌های حماسی تاریخ محلی, صفویه,

ملخص المقالة :

نسخه‌های خطّی، در مجموعۀ میراث مکتوب ایران، از جای‌گاهی ویژه برخوردارند. بخش اعظم تحوّل اندیشه‌ای پیشینیان ما از طریق این نسخه‌ها بدست ما رسیده است. اهمیّت شناسایی، احیا و انتشار نسخ خطی به‌عنوان منابع مهم تاریخی، ادبی، فرهنگی و نیاز به منابع جدید تحقیقاتی برکسی پوشیده نیست. هدف از نگارش این مقاله، معرفی نسخه نویافته و منبع جدید که نام اصلی آن دانسته نیست و ما آن را با نام منظومه حماسی تاریخی تاریخ شاه‌عباس یکم/ منظومة فتوحات شاه‌اسماعیل می‌شناسیم. این اثر که به بیان وقایع تاریخی‌سیاسی ایران، بویژه مازندران و حکومت محلی مرعشیان و دیگر حاکمان محلی خودمختار شمال ایران در عصر صفویه، می‌پردازد، برای تاریخ‌نگاری مازندران بسیار اهمیّت دارد؛ شاعر گم‌نام این منظومه، تمام وقایع مهم تاریخ ایران، تا عصر خویش را به نظمی نوین درآورد. در این منظومه نوآوری‌هایی دیده می‌شود که در تاریخ‌نویسی مازندران پیشینه نداشت. مقالۀ حاضر به شناسایی و واکاوی نسخه، با تأکید بر تاریخ محلی دارالمرز می‌پردازد. کلید واژه‌ها نسخه خطّی، تاریخ شاه‌عباس یکم، منظومه‌های حماسی تاریخ محلی، مازندران، صفویه.

المصادر:

-آقا بزرگ تهرانی. (1403). طبقات‌ الاعلام‌ الشیعه، تحقیق علی‌نقی منزوی، بیروت: مطبوعاتی اسماعیلیان.

- ابن اسفندیارکاتب، حسن. (1348) .تاریخ طبرستان. ج 1، تصحیح عباس اقبال، تهران: پدیده خاور.

-اشپولر، برتولد و دیگران. (1388). تاریخ نگاری در ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: گستره.

الهی، یوسف. (1385). مجموعه مقالات درگستره مازندران. دفتر پنجم، تهران: رسانش.

-انوشه، حسن. (1376). دانش‌نامه ادب فارسی،ج2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

-تاریخ شاه اسماعیل دوم/ منظومه فتوحات شاه اسماعیل،(984-985). ش 4769، سال کتابت 1132، کاتب: سیّداحمدالحسینی خلیفه نواده صدرخاصه شریفه، زبان فارسی، تهران: کتاب‌خانۀ ملی ملک.

-ترکمان، اسکندربیک. (1390). تاریخ عالم آرای عباسی. به‌کوشش فرید مرادی، تهران: نگاه.

- حسینی،  سیّداحمد. ( 1377). فهرست نسخه‌های خطّی مرکز احیا میراث اسلامی، قم: مرکز احیا التراث الاسلامی.

-خراسانی فدایی، محمّد بن زین‌العابدین. (1373).  تاریخ اسماعیلیه (هدایه‌المؤمنین الطالبین). به تصحیح و اهتمام الکساندر سیمیونوف. تهران: اساطیر.

-خزانه دارلو، محمّدعلی. (1375). منظومه های فارسی. تهران: روزنه.

-رمضانی پاجی، علی و علی‌اکبر عنایتی. (1393). تاریخ مازندران از آغاز تا جمهوری اسلامی. ساری: شلفین.

- صفا، ذبیح الله. (1332). حماسه سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

 - کسروی، سیّداحمد. (1352). کاروند کسروی. به کوشش یحیی ذکاء، تهران: شرکت سهامی‌کتاب‌های جیبی با همکاری فرانکلین.

-مرعشی، میرتیمور. (1364). تاریخ خاندان مرعشی، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: اطّلاعات.

-ناجی، محمّد رضا و دیگران. (1389). تاریخوتاریخنگاری. تهران: کتاب مرجع .

-نصرآبادی اصفهانی، میرزا محمّدطاهر. (1317)، تذکره نصرآبادی، تهران: ارمغان.

-نظم و نثر. (فتح قلعه‌نور). ش 2665، فریم‌های 263 و  264، زبان فارسی، کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی.

- وثوقی، محمّدباقر و عبدالرسول خیراندیش. (1384). جنگ‌نامه کشم و جرون‌نامه. تهران: میراث مکتوب.

-هاشم میرزا، سلطان. (۱۳۷۹). زبور آل‌داود، تهران: میراث مکتوب.