بازشناسی دست‌نویس شاهنامة کوچک دوم

الموضوعات :

حجت توسلی ¹ , محمد فشارکی ² , محمدنوید بازرگان ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی - واحد نجف‌آباد، ایران.
2 - عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
3 - عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن

تاريخ الإرسال : 13 الأربعاء , صفر, 1434 تاريخ التأكيد : 18 الخميس , ربيع الثاني, 1434 تاريخ الإصدار : 09 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1434

الکلمات المفتاحية: دست‌نویس شاهنامۀ کوچک دوم, دست‌نویس‌های مصوّر, بازسازی رایانه‌ای, تصاویر و نقوش, میکرو فیلم,

ملخص المقالة :

دست‌نویس مصوّر شاهنامه، موسوم به شاهنامۀکوچک دوم، نسخه‌ای، پراکنده و ناقص از شاهنامۀ فردوسی است که بر اساس برگ‌های مصوّر موجود ازآن و نیز 3 دست‌نویس مشابه دیگر به سدۀ 8 هجری قمری و کتابت در بغداد منسوب شده است؛ و بر همین اساس به عنوان اولین دست‌نویس مصوّر شاهنامه تا به امروز محسوب می‌شود. از این دست‌نویس 285 برگ در قالب میکروفیلم موجود بوده که متشکل از51 برگ مصوّر و 234 برگ غیر مصوّر است. مطابق بازسازی رایانه‌ای که بر روی این دست‌نویس انجام پذیرفته، بنظر می‌رسد که این دست‌نویس در اصل از یک ساختار 2جلدی در 602 صفحه، معادل 301 یا 302 برگ و حدود 49700 بیت تشکیل شده باشد، که از این تعداد صفحات حدود 280 صفحه در جلد اول و 302 صفحه نیز در جلد دوم آن برآورد می‌شود. بر همین اساس با توجه به برابری تقریبی میزان افتادگى و افزودگى ابیات دست‌نویس شاهنامۀ کوچک دوم با دست‌نویس ناقص شاهنامۀ کتابخانۀ ملى فلورانس، (614 ه. ق) این دست‌نویس می‌تواند مکمل دست‌نویس فلورانس محسوب گردد. اساس این مقاله با توجه به پراکندگی برگ‌ها و ناشناخته بودن در محافل علمی داخل ایران، بر پایۀ شناخت و معرفی این دست‌نویس استوار است.

المصادر:

- آدامو، آ. تی و گیوزالین، ال. تی، (1985). اشعار مینیاتوری شاهنامه 1333 گودا، با خلاصه انگلیسی، لنینگراد: اسکوستوف.

- آینال، گونر، (1972). شاهنامه طوپقاپو سرای. استانبول.

- اسفرازی، معین‌الدین محمد زمچی، (1339). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات، به تصحیح و حواشی و  تعلیقات سید محمد کاظم امام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- بلیر، شیلا، (1986). تصاویر دست‌نویس شاهنامه دی موت، دست‌نویس‌های شرقی کالج استانبول و  لندن. انتشارات کالج مطالعات شرقی.

- تاریخ ادبیات افغانستان در ادوار قدیمه، (1384)، تهیه کننده سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تهران: انتشارات بین المللی الهدی.

- خالقی مطلق، جلال، (1364)، معرفی و ارزیابی دست‌نویس های متنوع شاهنامه، ایران نامه، بهار1364. ش 3.

- خالقی مطلق، جلال (1364) معرفی و ارزیابی دست‌نویس‌های متنوع شاهنامه، ایران نامه، پاییز 1364. ش4.

- خالقی مطلق، جلال (1365) معرفی و ارزیابی دست‌نویس‌های متنوع شاهنامه، ایران نامه، زمستان 1365. ش2.

- دست‌نویس‌ها و مینیاتورهای اصلی سوت ایبای،(1998) فروش کاتالوگ‌ها. لندن: چهارشنبه29 آوریل.

- سویتوچوفسکی، ماریا لوکنز، (1994). شاهنامۀ کوچک موزه هنر متروپلیتن، تصاویر حماسی و اشعار  تصویری. نقاشی‌های ایرانی 1330و 1340. نیویورک: انتشارات موزه هنر متروپلیتن.

- سیمسون، ماریانا شریو، (1979)، دست نویس‌های شاهنامه‌های متاخر، نیویورک و لندن.

- سیمسون، ماریانا شریو، (2000)، نقاشی‌های ایرانی از مغول تا قاجار، بازسازی و تخمین اولیه شاهنامه1341با  همکاری رابرت هیلن براند، لندن و نیویورک: انتشارات تاوریس.

- کنبی، شیلا، (1998) شاهزادگان، شعرا و پهلوانان افسانه‌ای نقاشی‌های اسلامی و هندی از مجموعۀ شاهزاده و شاهزادگان صدر الدین آقا خان. انتشارات موزه بریتانیا، لندن.

- گرابر، اولگ، (1980)، تصاویر حماسی و تاریخ معاصر، تصاویر شاهنامه بزرگ مغولی. لندن: انتشارات دانشگاه  شیکاگو و لندن.

 

- گروب، ارنست جی. (1978) نقاشی‌های ایرانی در قرن چهاردهم گزارش تحقیقی انجمن شرق‌شناسی  ناپل، دوره 4. جلد38.

- فردوسی، ابولقاسم (1388). شاهنامه به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: دائره المعارف بزرگ اسلامی.

- میکروفیلم دست‌نویس کیندلی، (1995). تهیه شده توسط دکتر جلال خالقی مطلق.

- یعقوب الهروی، سیف بن محمد، (1385). تاریخ نامه هرات، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: انتشارات  اساطیر.