ریخت‌شناسی «هفت‌خوان رستم از شاهنامۀ فردوسی» بر اساس نظریۀ ولادیمیر پراپ

الموضوعات :

حمیدرضا فرضی ¹ , فرناز فخیمی فاریابی ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، ایران
2 - کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

تاريخ الإرسال : 04 الأحد , شوال, 1434 تاريخ التأكيد : 18 الأحد , شوال, 1434 تاريخ الإصدار : 20 الخميس , ربيع الثاني, 1435

الکلمات المفتاحية: شاهنامه, ریخت‌شناسی, ساختار, پراپ, هفت خوان رستم,

ملخص المقالة :

ریخت‌شناسی قصه‌های عامیانه در سال 1928م. توسط فرمالیست روسی ولادیمیر پراپ آغاز شد. اساس کار وی بر پایۀ اعمال شخصیّت‌های قصه نهاده شده‌ و در سال‌های اخیر، یکی از شیوه‌های رایج در تحلیل ساختاری قصه‌ها بوده‌است. در این مقاله، هفت‌خوان رستم که از جمله قصه‌های پرماجرای شاهنامۀ فردوسی بشمار می‌رود و موضوع آن یاری رساندن رستم به کیکاووس برای رهایی از بند دیو سپید است، مورد بررسی قرارگرفته‌ است. برای این منظور ابتدا مقدمه‌ای دربارۀ تعریف و تبیین ریخت‌شناسی، پیشینۀ تحقیق و معرّفی هفت‌خوان رستم مطرح شده، سپس قصه بر اساس الگوی پراپ مانند: وضعیت آغازین، غیبت، کسب خبر و . . . مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در نهایت فرم داستانی شامل: پی‌رنگ، زاویۀ دید، زمان و مکان و . .. بررسی شده است. این پژوهش بیان‌گر این است که هفت‌خوان رستم تا حدودی زیاد دارای ویژگی‌های قصه‌های عامیانه است و الگوی ساختاری موافق با الگوی پراپ نیز در آن دیده می‌شود.

المصادر:

- آذر، عباس و پورسیّد، سیده معصومه. (1390). ریخت‌شناسی گنبد سرخ در هفت پیکر نظامی، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی و سبک‌شناسی، ش4، صص30-9.

- احمدی، بابک. (1380). ساختار و تأویل متن، چاپ پنجم، تهران، انتشارات مرکز.

- اسکولز، رابرت. (1379). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران، انتشارات آگاه.

- پراپ، ولادیمیر. (1368). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، انتشارات توس.

- حق‌شناس، علی محمد و خدیش، پگاه. (1387). یافته‌های نو در ریخت‌‌شناسی افسانه‌های جادویی، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش186، صص40-27.

- خدیش، پگاه. (1387). ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.

- خراسانی، محبوبه. (1379). بخشی از مقدمه کتاب ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، نوشتۀ ولادیمیر پراپ، نشریه کلک، ش137، تهران.

- روحانی، مسعود و اسفندیار، سبیکه. (1389). ریخت‌شناسی قصۀ قلعۀ ذات‌الصوّر در مثنوی طبق نظریۀ ولادیمیر پراپ، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش220، صص83-67.

- روحانی، مسعود و عنایتی قادیکلایی، محمد. (1390). بررسی قصه‌های دیوان در شاهنامۀ فردوسی، پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه اصفهان)، ش9، صص122-105.

- سیف، عبدالرضا و مسیحی‌پور، مرضیه. (1390). ساختارهای شکلی بانو گشسب‌نامه، فصلنامۀ تخصّصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، ش3، صص66-53.

- فردوسی، ابوالقاسم. (1372). شاهنامه، چاپ ششم، تهران، انتشارات خوشه.

- کوپا، فاطمه و رفیعی سخایی، نوشین. (1389). شکل‌شناسی سه داستان از گرشاسب‌نامه بر بنیاد نظریۀ پراپ، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، ش19، صص164-139.