صائب، هم‌دم دارالامان خاموشی

الموضوعات :

رجب توحیدیان ¹ (عضو هیأت علمی دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد سلماس و دانش‌جوی دکتری ادبیات واحد همدان، ایران.)
عزیزه خان چوبانی اهرنجانی ² ( عضو هیأت علمی دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد سلماس و دانش‌جوی دکتری رشته زبان و ادبیات (انگلیسی، فارسی و ترکی) دانش‌گاه علوم آکادمیة باکو، آذربایجان.)

تاريخ الإرسال : 18 الخميس , رمضان, 1432 تاريخ التأكيد : 03 الأحد , ذو الحجة, 1432 تاريخ الإصدار : 28 الإثنين , ربيع الأول, 1433

الکلمات المفتاحية: سبک هندی ـ صائب ـ مولانا ـ مصادیق و مضامین خاموشی ـ تشبیه تمثیل تلمیح,

ملخص المقالة :

از جمله مضامین و موضوعاتی که از دیرباز در ادبیات گسترده و پربار تعلیمی ـ عرفانی توجه کافی و وافی بدان ابراز گردیده است، مضمون خاموشی و سخن به مقتضای حال گفتن است. اهمیت و جای‌گاه خاموشی در پهنة ادب فارسی از گذشته تا حال، به اندازه‌ای بوده است که زندگی و مرگ افراد بشر را تعیین کرده، سعادت و شقاوت ابدی را در پی داشته است. شاعر و ادیب پرآوازه سبک هندی (اصفهانی)، صائب تبریزی با تکیه بر افکار و اندیشه‌های عرفانی مولانا در باب خاموشی و انوع سه گانه آن (زبان خاموش و ضمیر گویا ـ زبان و ضمیر خاموش ـ ضمیر خاموش و زبان گویا) و با بهره‌گیری از عناصر خیال شعری از جمله تشبیه تمثیل (اسلوب معادله) و تلمیح در دیوان خود، که بحق اطلاق نام خاموشی نامه بر آن بجا و شایسته می‌نماید، توانسته است رسالت خود را به عنوان ادیب و معلّمی که هم‌دم دارالامان خاموشی است، نسبت به مردم زمانه خویش و آیندگان، بخوبی و با استادی هر چه تمام‌تر ادا کرده باشد. نگارنده در این نوشتار به تفحّص در این زمینه هم‌راه با ذکر شواهدی از شاعران دیگر پرداخته است.

المصادر:

1. احادیث و قصص مثنوی، فروزان‌فر، بدیع‌الزمان، ترجمه کامل و تنظیم مجدد: حسین داودی، تهران: امیرکبیر، 1376، چاپ اول.


2. المعجم فی المعاییر اشعارالعجم، شمس قیس رازی، به تصحیح: محمد قزوینی و مدرس رضوی، تهران: زوّار، 1360، چاپ سوم.


3. بوستان (سعدی‌نامه)، سعدی، تصحیح و توضیح: غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی، 1375، چاپ پنجم.


4. بیگانه مثل معنی (نقد و تحلیل شعر صائب و سبک هندی)، محمدی، محمدحسین، تهران: میترا، 1374، چاپ اول.


5. جرعه فشانی، برومند سعید، جواد، تهران: ترفند، 1385، چاپ اول.


6. دیوان (ج 1)، بیدل دهلوی، مولانا عبدالقادر، به تصحیح اکبر بهداروند، تهران: سیمای دانش، 1384، چاپ اول.


7. دیوان، جویا تبریزی، به اهتمام: پرویز عباسی داکانی، تهران: برگ، 1378، چاپ اول.


8. دیوان، حافظ شیرازی، قزوینی ـ غنی، با مجموعه تعلیقات و حواشی علامه محمد قزوینی، به کوشش: عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر، 1374، چاپ پنجم.


9. دیوان، خاقانی، به کوشش: ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار، 1374، چاپ پنجم.


10. دیوان، سلیم تهرانی، محمد قلی، ب تصحیح و اهتمام: رحیم رضا، تهران: ابن‌سینا، 1349، چاپ اول.


11. دیوان، شاه نعمت‌‌اله ولی، به کوشش: بهمن خلیفه بناروانی، تهران: طلایه، 1385، چاپ دوم.


12. دیوان، صائب تبریزی، بیژن ترقی، با مقدمه امیری فیروزکوهی، تهران: خیام، بدون تاریخ.


13. دیوان (شش جلدی)، صائب تبریزی، به کوشش: محمد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی، 1375، چاپ سوم.


14. سیر غزل در شعر فارسی، شمیسا، سیروس تهران: فردوس، 1376، چاپ پنجم.


15. صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا، تهران: آگاه، 1375، چاپ ششم.


16. غلامحسین‌زاده، غلامحسین، ولی محمدآبادی، قربان، «بی حروف روییدن کلام» (بررسی اسباب و انواع خاموشی از دیدگاه مولوی)، گوهر گویا، شماره سوم (پیاپی 7) سال دوم، شماره صفحات 126-125 و 129-127 و 136، 1387.


17. فرهنگ اشارات ادبیات فارسی (دوجلدی)، شمیسا، سیروس تهران: فردوسی، 1377، چاپ اول.


18. فرهنگ اشعار صائب (دوجلدی)، گلچین معانی، احمد، تهران: امیرکبیر، 1373، چاپ دوم.


19. فرهنگ بازیافته‌های ادبی از متون پیشین (دوجلدی)، اشرف‌زاده، رضا، مشهد: انتشارات سخن گستر ودانش‌گاه آزاد مشهد، 1386، چاپ اول.


20. فرهنگ تلمیحات، شمیسا، سیروس، تهران: میترا، 1386، چاپ اول.


21. فرهنگ فارسی، معین، محمد تهران: امیرکبیر، 1375، چاپ نهم.


22. کلیات (جلد اول)، کلیم کاشانی، ابوطالب، به تصحیح و مقدمه و تعلیقات: مهدی صدری، تهران: همراه، 1376، چاپ اول.


23. کلیات خمسه، نظامی، مقدمه و شرح حال از: پروفسور شبلی نعمانی، حواشی و تعلیقات: محمود علمی (درویش) تهران: جاویدان، 1374، چاپ سوم.


24. کلیات دیوان شمس تبریزی، مولوی، جلال‌الدین محمدبلخی، تصحیح و حواشی: بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: امیرکبیر، 1363، چاپ سوم.


25. گلستان، سعدی، تصحیح و توضیح: غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی، 1374، چاپ چهارم.


26. گلی، احمد، «تأثر صائب از مولوی»، گوهر گویا، شمارة دوم (پیاپی 6)، سال دوم، ص 1387، 208.


27. مثنوی معنوی، مولوی، جلال‌الدین محمدبلخی، مطابق نسخة تصحیح شدة رینولد نیکلسون، مقدمه و شرح حال: بدیع‌الزمان فروزان‌فر، حواشی و تعلیقات از: محمود علمی (درویش)، تهران: جاویدان، 1374، چاپ دهم.


28. «مضمون اشعار صائب»، سامانی، خلیل (موج)، محمد رسول دریا گشت، صائب و سبک هندی در گستره تحقیقات ادبی (مقالاتی درباره صائب) تهران: قطره، صص 95 و 103-102، 1371، چاپ اول.


29. میناگر عشق (شرح موضوعی مثنوی معنوی)، زمانی، کریم، مولانا جلال‌الدین بلخی، تهران: نی، 1385، چاپ چهارم.


30. نقش پای غزالان (شرح پنجاه غزل از صائب تبریزی)، معدن کن، معصومه، تبریز: آیدین، 1387، چاپ اول.


31. نگاهی به صائب، دشتی، علی تهران: اساطیر، 1364، چاپ سوم.


32. «نوآوری در شیوه صائب»، بیریایی گیلانی (شیدا)، محمد، محمد رسول دریا گشت، صائب و سبک هندی در گستره تحقیقات ادبی (مقالاتی درباره صائب) تهران: قطره، صص 33-31، 1371، چاپ اول.


33. نوریان، سیدمهدی، «اندیشه‌های مولانا در اشعار شورانگیز صائب»، گوهر گویا، شماره اول (پیاپی 9)، سال سوم، ص 1 و 2 و 3، 1388.