ابن میثم بحرانی و مراتب علمی، ادبی و انسانی وی
الموضوعات :
مهدی ماحوزی
1
(عضو هیأت علمی دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد رودهن (دانش‌یار).)
الکلمات المفتاحية: ابن میثم بحرانی ـ شرح نهجالبلاغه ـ ترک دنیا ـ خوی نیک ـ قواعد المرام ـ شرح صد کلمه ـ خواجه نصیرالدین طوسی ـ علیّ بن سلیمان ماحوزی,
ملخص المقالة :
در این پژوهش، هدف معرفی و شناخت مراتب علمی و انسانی حکیم، ادیب و متکلّم نامی قرن هفتم هجری قمری کمال الدّین میثم بن علیّ بن میثم بحرانی است. ابن میثم در فنون گوناگون حکمت، عرفان، کلام، اصول فقه، بیان و شؤون مختلف ادب استادی است مسلّم و در مراتب زهد و پرهیز و خوی نیک سرآمد اقران. هم ستودة استادان خویش است و هم شاگردان دانش پژوه خویش. حدود 18 اثر ارج مند در خلال 63 سال عمر ممتّع خویش در موضوعات یاد شده به جامعة ایرانی و اسلامی تقدیم کرده است
- حدائق النّاضره فی احکام العترة الطّاهره، تألیف شیخ یوسف حدائق بحرانی معروف به صاحب حدائق.
- لؤلؤتَی البحرین: شیخ یوسف حدائق بحرانی جدّ اعلای ابن یوسف حدائق شیرازی صاحب فهرست.
- تراجم علمای بحرین: علامه ابوالحسن شمس الدین سلیمان بن عبداله ماحوزی بحرانی معروف به محقق بحرانی.
- قصص العلما: میرزامحمد بن سلیمان تنکابنی.
- سلافة البهیّه فی ترجمة المیثمیّه: علاّمه ابوالحسن شمس الدین سلیمان بن عبداله ماحوزی بحرانی.
- روضات الجنّات فی احوال العلماء و السّادات: محمد باقر خوانساری.
- کشف الظّنون عن اسامی الکتب و الفنون: حاج خلیفه.
- کشکول: شیخ بهائی (بهاءالدین عاملی).
- هدیّة الاحباب: حاج شیخ عبّاس قمی.
- لغتنامة دهخدا: علاّمه علی اکبر دهخدا.
- الکُناو الالقاب: حاج شیخ عبّاس قمی.
- شرح الاشارات فی الکلام و الحکمه: شیخ کمالالدین علی بن سلیمان الماحوزی البحرانی (در شرح اشارات ابن سینا).
- قواعد الالاهیّه در کلام و حکمت: کمال الدین مَیثم بن علیّ بن میثم بحرانی.
- الانوار السّاطعه: علامه حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی (صاحب ذریعه).
- الذریعه فی تصانیف الشیعه: علامه حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی.
توضیح: در شرح احوال علاّمه کمالالدّین میثم بن علی بن میثم بحرانی، از کتاب الذّریعه استفادة بسیار شده است. مجلّدات مورد استفاده و شمارة صفحههای هر مجلّد به ترتیب زیر است:
|
مجلد |
اول |
صفحات: |
14، 26، 177، 203، 206. |
|
" |
هفتم |
" |
130، 196. |
|
" |
هشتم |
" |
77. |
|
" |
یازدهم |
" |
236. |
|
" |
دوازدهم |
" |
211. |
|
" |
سیزدهم |
" |
91، 287، 347، 361، 394. |
|
" |
چهاردهم |
" |
41، 126، 135، 149، 150، 170. |
|
" |
پانزدهم |
" |
315، 316. |
|
" |
شانزدهم |
" |
24، 145. |
|
" |
هفدهم |
" |
179، 191. |
|
" |
هیجدهم |
" |
108، 362. |
|
" |
بیستم |
" |
198، 297. |
|
" |
بیست و یکم |
" |
110، 230، 329، 384. |
|
" |
بیست و دوم |
" |
44، 176، 359. |
|
" |
بیست و سوم |
" |
168. |
|
" |
بیست و چهارم |
" |
61، 96، 425. |
|
" |
بیست و پنجم |
" |
61، 125. |
|
شرح احوال میثم تمار در الذریعه: |
|||
|
" |
هفتم |
" |
124. |
|
" |
بیستم |
" |
323. |
|
" |
بیست و دوم |
" |
32، 34. |
|
" |
بیست و چهارم |
" |
29. |
- کشف الحُجُب در شرح کتابها و احوال بزرگان: سیّد اِعجاز حسینی.
- شرح کبیر نهج البلاغه موسوم به «مصباح السّالکین»: علامه کمال الدّین میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.
- شرح وسیط نهج البلاغه: علامه کمال الدّین میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.
- شرح صغیر نهج البلاغه: علامه کمال الدّین میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.
- انوار البدرَین: علیبن حسن بن یوسف البلادیّ البحرانی.
- وفیاتُ العُلما: کفعمی ـ ابراهیم بن علی بن حسن عاملی.
- الاستحقاق: ابوالحسن علیّ بن اسماعیل بن شعیب بن میثم بن یحیا تمّار اسدی کوفی بصری (گشایندة باب علم کلام).
- الکامل: ابوالحسن علیّ بن اسماعیل بن شعیب بن میثم بن یحیا تمّار اسدی کوفی بصری (گشایندة باب علم کلام).
- صدرالمتألّهین شیرازی (ملاّصدرا): حاشیة شرح تجرید.
- شرح مفتاح سکّاکی: شریف جرجانی استرآبادی.
- کشکول: علاّمه ابوالحسن شمسالدّین سلیمانبن عبدالّه الماحوزی البحرانی.
- تراجم علمای بحرین: علاّمه ابوالحسن شمسالدّین سلیمانبن عبدالّه الماحوزی البحرانی.
- مفتاح الخیر فی شرح رسالة الطیر ابن سینا: علاّمه ابوالحسن شمسالدّین سلیمانبن عبدالّه الماحوزی البحرانی.
- انوارالبدرین و مطلع النّیرین فی تراجم علماء الاحساء و القطیف و البحرین: شیخ علیّ بن حسن بن سلیمان بن احمد البلادی البحرانی معروف به «قطیفی».
- اَمَلُ الآمِل: محمدبن حسن حُرّ عاملی (صاحب وسایل).
- معالِمُ العلما: محمدبن علیّ بن شهرآشوب.
- روضة البهیّه: حاج سیّد شفیع بروجردی.
- ریاض العلما: میرزا عبدالّه از شاگردان علاّمة مجلسی.
- مجمع البحرین: شیخ فخرالدّین طُرَیحی.
- مستدرک الوسایل: حاجی نوری.
- اَعلام زَرَکلی: خیرالدّین زَرَکلی.
- شذرات الذّهب: عبدالحیّ بن عماد بن ضحّاک گردیزی.
- فهرست مدرسة عالی سپه سالار: جلد 2: آیة اله حاج شیخ ضیاءالدین ابن یوسف حدائق شیرازی، معروف به صاحب فهرست: 3 جلد فهرست مدرسه سپه سالار و یک جلد فهرست مجلس شورای ملی.
- انوار الفصاحه و اسرارالبراعه (مختصر شرح کبیر نهجالبلاغه ابن میثم): نظامالدین علیّ بن حسن گیلانی ملقّب به حکیم المُلک.
- تلخیص شرح کبیر نهجالبلاغه ابن میثم: علاّمة حِلّی.
- رسالة العلم: علیّ بن سلیمان ماحوزی بحرانی (به اَقربِ احتمال).
- توضیح: این رساله را به دو تن از دانشمندان قرن هفتم نیز نسبت دادهاند:
- 1ـ احمدبن علیّ بن سعیدبن سعادة بحرانی استاد علیّ بن سلیمان ماحوزی.
- 2ـ مَیثم بن علیّ بن میثم بحرانی. چه بسا این اثر، با آداب البحث او اشتباه شده باشد.
- آداب البحث: میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.
- الدُرالمنثور: میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.
- شرح مِأَهُ کلمه (صد کلمه) که مِنهاجُ العارفین نیز گفته شده است: میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.
- قواعد المرام فی علم الکلام: یا قواعد الالاهیه فی الکلام و الکلمه یا مقاصد الکلام فی علم الکلام: میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.
- مبادی الوصول الی علم الاصول: علاّمة حِلّی.
- نَهَجُ المسترشدین فی اصول الدّین: علاّمة حِلّی.
- المراسِلَهُ الی الخواجه نصیرالدّین طوسی: میثم بن علی بن میثم بحرانی.
- غایة النّظر فی علم الکلام فی مسألة الامامةِِ و اَدِلَّتِها: میثم بن علی بن میثم بحرانی. (استقصاء النّظر فی الامامه)
- الفرائض (منضمّ به قواعد الالاهیّه): میثم بن علی بن میثم بحرانی.
- رسالة مشایخ شیعه: میثم بن علی بن میثم بحرانی.
- المعراجُ السّماوی: میثم بن علی بن میثم بحرانی.
- تجرید البلاغه (مقدمة البلاغه یا اصول البلاغه): میثم بن علی بن میثم بحرانی.
- الوحی و الالهام و فرق میان آنها: میثم بن علی بن میثم بحرانی.
- النجاتُ فی القیامَه فی تحقیق امر الامامه: میثم بن علی بن میثم بحرانی.
- البحرُ الخضم در الاهیّات: میثم بن علی بن میثم بحرانی.
- شرح حدیث المنزله: میثم بن علی بن میثم بحرانی.
- حواشی خُلاصة الاقوال: علاّمة حِلّی.
- خاندان نوبختی: عبّاس اقبال آشتیانی.
- نامة دانشوران (در تراجم احوال بزرگان اسلام): علی قلی میرزا اعتضاد السّلطنه.
- ریحانة الادب: میرزا محمّد علی مدرّس.
- معجم المؤلّفین (8 جلد): عمر رضا کحّاله.
- الفهرست ابن ندیم: ابن ندیم.
- الفهرست طوسی (فهرست کتب شیعه و نامهای مصنفان): ابوجعفر محمدبن حسن طوسی ملقب به شیخ الطائفه.
- الرّجال نجاشی (در علم رجال): احمدبن علی بن احمد نجاشی مکنّا به ابوالخیر.
- منتهی المقال:
- تنقیح المقال: مامقانی.
- زندگی نامة میثم تمّار (سیمای میثم تمّار): محمدحسین مظفر ترجمة محمدمهدی اشتهاردی.
- میثم تمّار برچوبة دار: احمد صادقی اردستانی.
- مجالس المؤمنین: قاض نورالّه بن شریف الحسینی الشّوشتری.
- مفتاح العلوم (در علوم بلاغی): سراج الدین ابویعقوب یوسف خوارزمی.
- شرح احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی: به اهتمام محمّد تقی مدرّس رضوی.
_||_
