واپسین گفت‌وگوی دل‌دادگان در منظومه‌های عاشقانه فارسی
الموضوعات :
ندا حدادی
1
(دانشجوی دوره دکتری ادبیات فارسی دانش‌گاه علوم و تحقیقات تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: ادب غنایی, منظومه‌های عاشقانه, وداع, نظریه بینامتنی, خسرو و شیرین, لیلی و مجنون,
ملخص المقالة :
منظومه‌های عاشقانه فارسی به‌عنوان متونی که در گذر قرن‌ها سروده شده‌اند، خصایص و عناصر مشترکی دارند که با بررسی ساختاری این اشتراکات، می‌توان روابط بینامتنی آن‌ها را تحلیل کرد. در این مقاله تلاش بر آن است که ضمن ارائه توصیفی از صحنه‌های وداع دل‌دادگان، به گفتمان مشترک این متون دست یابیم؛ چه این‌که گفت‌وگومندی و بن‌مایه اساسی این متون عشق است و همین زمینه بنیادین، کارکردی مشترک به مرگ دل‌دادگان بخشیده است. بر پایه نظریه مناسبات بینامتنی، متونی که موضوع مشترک دارند، در دوره‌های تاریخی مختلف به یک‌دیگر مربوطند و تصاویر، توصیفات و اندیشه‌های شاعرانه‌شان، از زبانی مشترک گرفته شده، حتی اگر در بدو امر بدیع و متفاوت به‌نظر آیند. این زبان مشترک، اساس و منطق گفت‌وگو و زیستن در همان زمینه است. به‌عبارتی زبان عشق اقتضا می‌کند که صحنه‌های وداع، دارای زبان و فضایی مشترک باشند، هرچند در هر کدام از آن‌ها به‌تناسب داستان و رابطه عاشق و معشوق، تفاوت‌هایی بروز می‌کند. در جایی دل‌داده‌ای پس از مرگ معشوق آن‌قدر بر مزارش می‌ماند و می‌گرید که جان می‌دهد و در جای دیگر، با خنجری سینه خود را می‌شکافد. چنین است که در بررسی صحنه‌های وداع به گفتمان مرگ هم‌زمان عاشق و معشوق می‌رسیم. آن‌چه اهمیت دارد، تلخی و دشواری جدایی‌ست که دل‌دادگان آن‌را برنمی‌تابند و در اندک زمانی پس از دیگری با زندگی وداع می‌کنند و به گفت‌وگوی عشق پایان می‌دهند.
- آلن، گراهام. (1380) . بینامتنیت، ترجمه پیام یزدان‌جو، تهران: نشر مرکز.
- احمدی، بابک. (1380) . ساختار و تأویل متن (نشانه شناسی و ساختارگرایی) ، چ پنجم، تهران: نشرمرکز.
- اهلی شیرازی. (1344) . سحرحلال، به تصحیح حامد ربانی، تهران: صناعی.
- بروئل، پیرو و همکاران. (1378) . تاریخ ادبیات فرانسه، ترجمه نسرین خطاط و مهوش قویمی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.
- تته‌ای (رضایی) ، محمدرضا، زیبا و نگار، مجله سخن، دوره ششم، ص 34-38.
- تودوروف، تزوتان. (1377) . منطق گفت‌وگویی میخاییل باختین، ترجمه داریوش کریمی، تهران: نشرمرکز.
- جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1305) . سلامان و ابسال، مقدمه رشید یاسمی، تهران: کتابخانه شرق.
- جمالی دهلوی. (1353) . مثنوی مهر و ماه، مقدمه و تصحیح حسام‌الدین راشدی، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
- حسن دهلوی. (1374) . ملک خورشید و دختر شاه بنارس، نسخه خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، به نقل از منظومه‌های ادب فارسی، حسن ذوالفقاری (1374) ، تهران: نیما، ص 344-352.
- خواجوی کرمانی. (1350) . گل و نوروز، به اهتمام کمال عینی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران و به نقل از انواع ادبی سیروس شمیسا.
- خواجوی کرمانی. (1348) . همای و همایون، به تصحیح کمال عینی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ریپکا، یان. (1364) . ادبیات ایران در زمان سلجوقیان و مغولان، چ اول، تهران: نشر گستره.
- ساسانی، فرهاد. (1384) . عوامل موثر در تفسیر و فهم متن، مجله زبان و زبان‌شناسی، سال اول، شماره دوم.
- شمس الدین محمد عصار تبریزی. (1375) . مهر و مشتری، مقدمه، تصحیح، توضیحات و تعلیقات رضا مصطفوی سبزواری، تهران: دانش‌گاه علامه طباطبایی.
- صلحی خراسانی، وامق و عذرا، نسخه خطی گجرات، به نقل از فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج7: 760.
- عطار نیشابوری. (1339) . خسرونامه، به تصحیح و اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: انجمن آثار ملی و نقل از انواع ادبی سیروس شمیسا.
. (1434) . ورقه و گلشاه، به اهتمام ذبیح ا... صفا، تهران: دانش‌گاه تهران.
