بن‌مایه‌های اساطیری آتش در اوستا و بندهشن و بازتاب آن در ادبیات فارسی

الموضوعات :

معصومه محلوجی زاده مهابادی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه آزاد اسلامی،واحدتهران‌شمال، تهران، ایران)
حمیدرضا شایگان فر ² (دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحدتهران‌شمال، تهران، ایران(نویسندة مسؤول))
مهرانگیز اوحدی ³ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران شمال، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 13 الأحد , رمضان, 1442 تاريخ التأكيد : 29 الأربعاء , صفر, 1443 تاريخ الإصدار : 18 الأربعاء , جمادى الأولى, 1443

الکلمات المفتاحية: اوستا, اسطوره, شعر, آتش, بندهشن,

ملخص المقالة :

آتش یکی از چهار آخشیج (عنصر) است که با کشف آن جهشی در شیوۀ زندگی انسان ها پدید آمد. این عنصر در میان تمام ملل دنیا همواره مورد احترام بوده است. عده ای آن را مورد پرستش قرار داده اند و مردمانی در اجرای مراسم آیینی از آن استفاده کرده اند. آتش ازگذشته های دور تا امروز از مراسم عزا تا جشن ها، با حالت نمادین دوگانه به گونه های مختلف در زندگی بشر، حضوری پررنگ داشته است. امروزه شمع همان نقش روشن گری آتش را ایفا می کند چه در مراسم جشن و شادی و چه در مراسم سوگواری؛ و درعین تعارض محیطی، نوعی آرامش را تداعی می کند و استفاده از آن در دنیا رایج است. تمام تمدن های بنام دنیا داستان های مختلفی برای پیدایش آتش دارند و نکتۀ مشترک در تمامی اساطیر جهانی این است که کشف آتش به عنوان نقطۀ عطفی در زندگی بشر، همیشه مورد احترام بوده است. در این پژوهش به شیوۀ تحلیلی- توصیفی و با استفاده از منابع کتاب‎خانه ای، جای‌گاه عنصر آتش در اوستا و بندهشن بررسی و تضاد و تعارض در نماد این عنصر تحلیل شده است. آتش در شعر شاعران با ایجاد حسی دوگانه و حتی چندگانه، دست مایۀ سرودن اشعاری دل پذیر شده که با پیشینۀ مفهوم انواع آتش در اوستا و بندهشن شباهت دارد و می توان ریشۀ آن را در این دو کتاب مشاهده کرد.

المصادر:

• قرآن کریم.
  
• آموزگار، ژاله، احمد تفضلی. (1375). اسطورۀ زندگی زرتشت، تهران: چشمه.
  
• آذرگشسب، موبد اردشیر. (1353). آتش در ایران باستان، تهران: اخترشمال.
  
• اسدی توسی، ابونصر علی­ بن­ احمد. (1354). گرشاسب‌نامه، به کوشش حبیب یغمایی، تهران: طهوری.
  
• افشار شیرازی، احمد، ابراهیم پور­داود و هم­کاران. (1342). جشن سده، انجمن ایران­شناسی، تهران: چاپ­خانۀ پاکت­چی.
  
• باشلار،گاستون. (1364). روانکاوی آتش، جلال ستاری، تهران: توس.
  
• باشلار، گاستون. (1377). شعلۀ شمع، جلال ستاری، تهران: توس.
  
• بورلند، کوتای. (1398). اساطیر سرخ پوستان آمریکای شمالی، ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
  
• بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران:آگه.
  
• پاریندر، ادوارد جفری. (1374). اساطیر آفریقای جنوب صحرا، ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
  
• پاک­باز، هانیه. (1394). «تاریخچۀ فرهنگی و ادبی آتش در ایران باستان»، هشتمین همایش پژوهش­ های زبان و ادبیات فارسی، بهمن، صص 442- 419.
  
• پور­داود، ابراهیم. (1381). ویسپرد، تهران: اساطیر.
  
• پور­داود، ابراهیم. (2536). یشت­ها (دوره دو جلدی)، تهران: دانش‎گاه تهران.
  
• پیر بایار، ژان. (1376). رمزپردازی آتش، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: مرکز.
  
• ثروت، منصور. (1379). فرهنگ کنایات، تهران: سخن.
  
• حافظ، شمس الدین محمد. (1389). دیوان غزلیات، به کوشش محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: بهزاد.
  
• حیدری ابهری، غلامرضا. (1390). نان و نمک، فرهنگ موضوعی امثال و حکم فارسی، تهران: محراب قلم.
  
• دهخدا، علی­ اکبر. (1379). امثال و حکم، تهران: امیرکبیر.
  
• پانی ­پتی، ملامسیح. (2009م). رامایانا، به کوشش عبدالحمید ضیایی و سید محمدیونس جعفری، دهلی نو: آلفا آرت.
  
• رضی، هاشم. (1379). حکمت خسروانی، تهران: بهجت.
  
• رضی، هاشم. (1376). وندیداد، دورۀ چهار جلدی، تهران: فکر روز.
  
• رهی معیری، محمدحسن. (1385). دیوان، تهران: نگاه.
  
• زینر، رابرت چارلز. (1384). زروان یا معمای زرتشتی­ گری، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: امیرکبیر.
  
• سِرلو، خوان ادواردو. (1392). فرهنگ نمادها، ترجمۀ مهرانگیز اوحدی، تهران: انتشارات دستان.
  
• سپهری، سهراب. (1375). شعر زمان ما، به کوشش محمد حقوقی، تهران: نگاه.
  
• شیخ بهایی، محمد­بن­ حسین. (1361). کلیات اشعار و آثار شیخ بهایی، با مقدمۀ استاد سعید نفیسی، تهران: نشر چکامه.
  
• عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین. (1374). منطق ­الطیر، تصحیح سیدصادق گوهرین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  
• فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی­ مطلق، با مقدمۀ یارشاطر، نیویورک.
  
• فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی­ مطلق، تهران: مرکز دائره ­المعارف اسلامی.
  
• فرگسون، پاملا. (1388). عناصر پنج‎گانه در روان­شناسی انسان، ترجمۀ لیلی مهدوی­راد، تهران: ثالث.
  
• فرنبغ دادگی. (1369). بندهشن، گزارنده: مهرداد بهار، تهران: توس.
  
• فریزر، جیمزجروج. (1384). شاخۀ زرین (پژوهشی در جادو و دین)، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
  
• فهد، توفیق و دیگران. (1387). آتش در خاور نزدیک باستان، ترجمۀ محمدرضا جوادی، تهران: نشر ماهی.
  
• قائم مقامی، محسن، سیداصغر محمودآبادی. (1388). «خویش­کاری آتش در اساطیر ایرانی»، تاریخ ایران، شماره 5/63، زمستان، صص 159-180.
  
• کمبل، جوزف. (1383). اساطیر مشرق زمین، ترجمۀ علی­ اصغر بهرامی، تهران: جوانه رشد.
  
• مشیری، فریدون. (1384). زیبای جاودانه، تهران: سخن.
  
• معین، محمد. (1338). مزدیسنا، تهران: دانش‎گاه تهران.
  
• منوچهری دامغانی، احمد­بن­قوس. (1363). دیوان اشعار، تهران: زوار.
  
• مولانا جلال ­الدین محمد­بن­ محمد. (1391). کلیات شمس تبریزی، تهران: آدینۀ سبز.
  
• نظامی، الیاس­ بن ­یوسف. (1378). کلیات نظامی، تصحیح وحید دستگردی، تهران: نگین.
  
• نوشین، عبدالحسین. (1363). واژه نامک، تهران: انتشارات دنیا.
  
• نیکوبخت، ناصر و هم­کاران. (1389). «خویش‎کاری مشترک فلز و آب و آتش در اساطیر و باورهای ایرانی»، بوستان ادب دانش­گاه شیراز، سال دوم، شمارۀ چهارم، صص191-210.
  
• هینلز، جان راسل. (1368). شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار، احمد تفضلی، تهران: چشمه.
  
• یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان ­واره ­ها در ادب معاصر، تهران: فرهنگ معاصر.
  
• John.(May, 23, 2016), Theft-of-Fire, 2021 April 11 https://www.scientificexploration.org/forum, Volume30 ,Number1.