روایتی از خاندان جمشیدی تا ظهور فریدون

الموضوعات :

حمیدرضا خوارزمی ¹

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهیدباهنر کرمان، ایران

تاريخ الإرسال : 13 الجمعة , شعبان, 1442 تاريخ التأكيد : 15 الخميس , ذو الحجة, 1443 تاريخ الإصدار : 27 الجمعة , صفر, 1444

الکلمات المفتاحية: حماسه, شاهنامۀ فردوسی, جمشید, فریدون,

ملخص المقالة :

چکیدهاسطوره ها روایتگر داستان های آغازین بشر هستند و در مرحلۀ جدیدتر که انسان از اندیشه های بدوی به سمت زندگی تازه تری حرکت می کند، دیگر با پرسش های آغازین روبه رو نیست، بلکه با حماسه به نیازهای تازۀ خود پاسخ می دهد. در حماسه روایت منطقی تری را از داستان ها شاهد هستیم. شاهنامۀ فردوسی به عنوان میراث مکتوبی از اسطوره های ایرانی، در قالب جدیدترِ حماسه، بازگوکنندۀ روایت هایی است که در کتاب های حماسی و اسطوره ای دیگر سینه به سینه نقل شده است. در این بین بعد از بیان منطقی سرگذشت قهرمانان به مانند کیومرث، هوشنگ، تهمورث و جمشید، گسست فرمانروایی در حاکمیت اهوراییان به وجود می آید می آید و ضحاک فسار سلطنت را به دست می گیرد و بعد با ظهور فریدون، ضحاک، از صف قدرت بیرون می رود. در این دورۀ هزارسالۀ حاکمیت ضحاک وارونه خوی، سرگذشت خاندان جمشیدی، ظهور و بروز خانوادۀ فریدون و نسبت آنها با جمشیدیان روشن نیست. نگارنده با تکیه بر آثار حماسی و تاریخی دیگر، بخصوص کوش نامه، در پی آن است که این روایت را بازگو نماید. حاصل این پژوهش این است که جمشید پس از آواره شدن در هندوستان و زابلستان، با دختر خاقان و دختر شاه زابل ازدواج می کند و از یک شاخه، خاندان رستم و از شاخۀ دیگر خاندان فریدون به وجود می آیند. این پژوهش بنیادی است که به شکل توصیفی و تحلیلی نگاشته شده است.

المصادر:

• ابن اثیر. (1371). تاریخ کامل بزرگ ایران و اسلام (33جلد). ترجمۀ عباس خلیلی. تهران: مؤسّسۀ مطبوعاتی علمی.


• ابن مسکویه. (1369). تجارب‌الامم (6جلد). ترجمۀ امامی و منزوی. تهران: سروش.


• اعظمیان، جمیله؛ ماحوزی، مهدی؛ طاووسی، محمود. (1399). «جمشید و خورشید یا جام جم در شعر خواجو و حافظ». پژوهش‌نامۀ ادب حماسی. شماره 29. صص 41- 73.


• اوستا (دو جلد). (1374). گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه. چ سوم. تهران: مروارید.


• ایران‌شاه‌بن ابی‌الخیر.(1377). کوش‌نامه. به تصحیح جلال متینی. تهران: علمی.


• ایونس، ورونیکا. (1381). اساطیر هند. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر.


• بلعمی، ابوعلی. (1378 ). تاریخ‌نامۀ طبری( 5 جلد). تصحیح محمد روشن. چ دوم، تهران: سروش.


• بهار، مهرداد. (1362). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: انتشارات توس.


• بیرونی، ابوریحان. (1386). آثار‌الباقیه عن‌ القرون‌الخالیه. ترجمۀ اکبر داناسرشت. چ پنجم. تهران: امیر کبیر


• بیضاوی، ناصرالدین. (1382). نظام التواریخ. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.


• حسینپو‌ر، محبوبه. (1376). پایان‌نامۀ تطبیق اسطوره ایرانی «جمشید» با قهرمانان همتای وی در اساطیر سایر ملل. به راه‌نمایی محمود طاووسی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانش‌گاه شیراز.


• حسینی، سید عبدالحسین. (1352). وقایع‌السنین و الاعوام. ترجمۀ محمدباقر بهبودی. تهران: کتاب‌فروشی اسلامی.


• حمزه بن حسین الاصفهانی. (1961). سنی ملوک الارض و الانبیاء. بیروت: منشورات دار مکتبۀ الحیات.


• خالقی­مطلق، جلال. (1362). «گردشی در گرشاسپ‌نامه» ایران‌نامه. وابسته به بنیاد مطالعات ایران. شمارۀ سوم.


• -خوارزمی، حمیدرضا. (1396). «تطبیق شخصیت­های حماسی شاهنامه با چهره‌های تاریخی در نامۀ باستان میرزاآقاخان کرمانی». جستارهای نوین ادبی. سال پنجاهم، شمارۀ چهارم. صص 49 –


• -خوارزمی، حمیدرضا. (1399). «تکوین مهر و تحول چهرۀ آن به جمشید در حماسه». دوفصل‌نامه ادبیات پهلوانی. شمارۀ ششم. صص 69 –


• خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام. (1380). تاریخ حبیب­السیر. چ چهارم، تهران: خیام.


• داود بن ابى‌الفضل محمد بناکتى. (1348). روضة اولى الالباب فی معرفه التواریخ و الانساب تاریخ بناکتى. تصحیح جعفر شعار. تهران: انجمن آثار ملی


• رزنبرگ، دونا. (1379). اسطوره‌های جهان. ترجمه عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.


• ره‌نمای خرمی، ذوالفقار. (1385). «اسطورۀ ثریتئونه و ایندرا». مجلّۀ مطالعات ایرانی. سال پنجم. شمارۀ نهم.


• زرین‌کوب، عبدالحسین. (1383). از گذشتۀ ادبی ایران. تهران: سخن.


• سرکاراتی، بهمن. (1385 ). سایه‌های شکار شده. تهران: قطره.


• طبری، محمد بن جریر. ( 1375). تاریخ طبری (16 جلد). ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. چ پنجم، تهران: اساطیر.


• فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق (8جلد). چ پنجم. تهران: دایره‌المعارف اسلام.


• فرنبغ‌دادگی. (1369). بندهش. ترجمۀ مهرداد بهار. تهران: توس.


• -قدسی، رضا. (1397). پایان‌نامۀ شناخت خاندان فرمانروایی اساطیری ایران بین جمشید و فریدون. به راه‌نمایی روح‌الله هادی. دانش‌گاه تهران.


• کریستن‌سن. آرتور. (1383 ). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمۀ ژالۀ آموزگار و احمد تفضّلی. چ دوم. تهران: نشرچشمه.


• گاتاها. (1377). ترجمۀ ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.


• محمد بن علی. (1381). مجمع الانساب (دو جلد). ترجمۀ میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر


• محمد میرک بن مسعود. (1385). ریاض الفردوس خانی. به تصحیح ایرج افشار و فرشته صرافان. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.


• مجمل التواریخ و القصص. (بی­تا). تصحیح ملک­الشعرا بهار و رمضانی. تهران: کلاله خاور.


• مجمل‌التواریخ و القصص .(1378). تصحیح نجم‏الدین سیف‏آبادى. آلمان: دومونده نیکارهوزن.


• مزداپور، کتایون. (1378). داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گلشاه و متن‌های دیگر. تهران: آگاه.


• مستوفی، حمدالله. (1364). تاریخ گزیده. تصحیح عبدالحسین نوایی. چ سوم. تهران: امیرکبیر.


• مهابهارتا. (1385 ). ترجمۀ میرغیاث‌الدّین علی قزوینی. به تصحیح سیّد محمّدرضا جلالی. تهران: کتاب‌خانۀ طهوری.


• میرخواند، محمد. (1375). روضه‌الصفا. به­ اهتمام دکتر عباس زریاب­خویی. چ دوم، تهران.


• مینوی خرد. (1379). ترجمۀ احمد تفضّلی. چ سوم. تهران: انتشارات توس.


• هادی، روح‌الله؛ رحمانی، عادله. (1398). « اسطوره جمشید و اساطیر دیگر ملل». ویژه‌نامه نامه فرهنگستان (ادبیات تطبیقی)، سال نهم، پاییز و زمستان، شماره 2، صص 122- 144.


• یارشاطر، احسان. (1330). «ایندرا». قسمت اول. مجلۀ یغما. دی‌ماه، شمارۀ چهل و چهارم.


• یارشاطر، احسان. (1331). «ایندرا». قسمت دوم. مجلۀ یغما. فروردین. شمارۀ چهل و ششم.


• یسنا. (1380 ). تألیف وترجمه ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.


• یشت‌ها. (1377 ). ترجمه و تفسیر ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.


• http://www.irdc.ir/fa/content/11241/default.aspx

References

• al-Biruni, Abu Rayhan (2007). al-Āthār al-Bāqīyah ‘an al-Qurūn al-Khālīyah. Trans. Akbar Danasersht. 5th ed. Tehran: Amir Kabir


• al-Ṭabarī Muhammad ibn Jarir (1996). History of Tabari (16 volumes). Trans.  Abolghasem Payende. 5^th  Tehran: Asatir.


• Avesta (two volumes). (1995).   Jalil Dostkhah.  3rd ed. Tehran: Morvarid.


• Azamian, Jamileh; Mahozi, Mehdi; Tavousi, Mahmoud. (1399). "Jamshid and Khorshidor Jam-e Jam in the poetry of Khajoo and Hafez". Journal of Epic Literature. No. 29. 41- 73.


• Bahar, Mehrdad. (1983) A Research on Persian Mythology.Tehran: Toos.


• Balami, Abu Ali (1999). Tarikhnama (5 volumes). Mohammad Roshan. 2nd ed. Tehran: Soroush.


• Baydawi, Naser al-Din (2003). Nizam al-Tawarikh. Ed. Mirhashem Mohaddes. Tehran: Mahmoud Afshar Endowment Foundation.


• Christensen, Arthur. (2003) Examples of the first man and the first prince. Trans. Jaleh Amoozgar and Ahmad Tafazoli.  2nd ed. Tehran: Cheshmeh.


• Dawood Muhammad Banakati (1969) uli al-albab fi maʿrifat al-tawarikh wa al-ansab. Ed Jafar Shoar.Tehran: Anjoman Asaar


• Evans, Veronica. (2002). Indian mythology. Trans. Bajlan Farrokhi. Tehran: Asati.


• Faranbagh dadegi(1990) Bundahishn. Trans. Mehrdad Bahar. Tehran: Toos.


• Ferdowsi, Abol-Qâsem (2014). Shahnameh. Jalal Khaleghi Motlagh, (8 volumes). 5th ed. Tehran: Encyclopedia of Islam Publications.


• Gatha(1998). Ibrahim Pourdawood. Tehran: Asatir.


• Ghodsi, Reza (2018). Thesis on recognizing the mythical ruling family of Iran between Jamshid and Fereydoun. With the guidance of Ruhollah Hadi. University of Tehran.


• Hadi, Ruhollah; Rahmani, Adeleh. (2019). "The myth of Jamshid and the myths of other nations". Special issue of the Academy (Comparative Literature)Year 9, Autumn and Winter, No. 2 122-144.


• Hamza al-Isfahani. (1961). sinī mulūk al-arḍ wa ’l-anbiyā. Beirut.


• Hosseinpour, Mahboubeh. (1997). Comparison of the Iranian myth "Jamshid" with its counterparts in the myths of other nations. Under the guidance of Mahmoud Tavousi, Master Thesis, Shiraz University.


• Husayni , Sayyid Abd al-Husayn (1973). Waqā'i' al-sinīn wa l-a'wām. Trans.  Mohammad Baqir Behboodi. Tehran: Ketabforoushi Eslami.


• Ibn al-Athir (1992). Al-Kāmil fī al-tārīkh (33 volumes). Trans. Abbas Khalili. Tehran: Moasseh Elmi.


• Ibn Miskawayh (1990). Tajārib al-Umam (6 volumes). Trans. Emami and Monzavi. Tehran: Soroush.


• Irānshāh b. Abu'l-Khayr (1998). Kush Nama. Ed. Jalal Matini. Tehran: elmi.


• Khaleghi Motlagh, Jalal. (1983)."Research in Garshaspnameh" Irannameh. Affiliated with the Foundation for Iranian Studies. 3.


• Kharazmi, Hamid Reza (2017)."The comparative study of the Epic Characters of the Shahnameh with the Historical Individuals in Name –y- Bastan ". New literary studies. 4th issue.Year 5. p.49 - 77.


• Kharazmi, Hamid Reza (2020). "The development of Mithr and its transformation into Jamshid in the epic". Journal of heroic Literature.   6.   p. 69 - 96.


• Khvandamir (2001) Habib al-siyar. 4^th  Tehran: Khayyam.


• Mahabharata. (2006). Trans. Mirghias al-Din Ali Qazvini. Ed.   Seyyed Mohammad Reza Jalali. Tehran:   Ketabkhaneh Tahoori .


• Mazdapour, Katayoun. (1999). The story of Garshasb, Tahmours and Jamshid and other texts. Tehran: Agah.


• Menog-i Khrad. (2000). Trans. Ahmad Tafazoli. 3rd ed. Tehran: Toos.


• Mirkhvand, Muhammad (1996). Rawżat aṣ-ṣafā. Ed. Abbas Zaryab Khoi. 2nd ed. Tehran.


• Mohammad Mirk bin Massoud (2006). Riyaz Al-Ferdows Khani. Ed. Iraj Afshar and Fereshteh Sarafan. Tehran: Mahmoud Afshar Endowment Foundation.


• Mojmal al-Tawarikh, Ed. Mohammad Taghi Bahar and Ramezani. Tehran: Kolaleh Khavar.


• Mudjmal at - Tawarikh wa - i Qisas (1999). Ed. Najmuddin Seif Abadi. Germany: Nikondhausen.


• Muhammad ibn Ali. (2002). Majmaʻ al-ansāb (two volumes). Trans. Mirhashem Mohaddes. Tehran: Amirkabir


• Mustawfi, Hamdallah (1985). Tarikh-i guzida. Ed. Abdolhossein Navaei. 3rd ed. Tehran: Amirkabir.


• Rahnama Khorami, Zulfiqar (2006) "The Myth of Thirty and Indra". Journal of Iranian Studies. Year 5.     9.


• Rosenberg, Donna. (2000) Myths of the world. Trans. Abdul Hussein Sharifian. Tehran: Asatir.


• Sarkarati, Bahman (2006). Hunted Shadows (including 20 articles). Tehran: Qatre.


• Yarshater, Ehsan. (1951) "Indra" part one. Yaghma Magazine. January, No. 44.


• Yarshater, Ehsan. (1952)"Indra". second part. Yaghma Magazine. No 46.


• Yashtha. (2001).Written and trans. Ibrahim Pourdawood. Tehran:


• Yasna. (2001). Written and trans. Ibrahim Pourdawood. Tehran: Asatir.


• Zarrinkoob Abdolhossein (2004). From the literary past of Iran. Tehran: Sokhan.


• http://www.irdc.ir/fa/content/11241/default.aspx