از میراث مشترک ادب عربی، ترکی و فارسی حماسة منثور بطّال‌نامه

الموضوعات :

میلاد جعفرپور ¹ (دانشگاه یزد)

تاريخ الإرسال : 28 الإثنين , ربيع الثاني, 1439 تاريخ التأكيد : 27 الإثنين , جمادى الثانية, 1440 تاريخ الإصدار : 15 الأربعاء , جمادى الثانية, 1440

الکلمات المفتاحية: صلتیخ‌نامه, دانش‌مندنامه, بطّال‌نامه, سیّد بطّال, صوفیّه, عیاران, مسیّب‌نامه,

ملخص المقالة :

مقالۀ حاضر برای نخستین بار در ایران، به معرّفی حماسه‌های دینی سه‌گانۀ ادب ترکی پرداخته است و از این میان، تکیۀ گفتار به معرّفی ترجمۀ فارسی حماسۀ منثور بطّال‌نامه و برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های آن معطوف شده است. بر این اساس، ابتدا به اصالت و آبشخور عربی این حماسه و حضور پُررنگ پهلوان تازی‌تبار آن در ادب ترکی اشاره شده است و پس از توصیف صلتیخ‌نامه و دانش‌مندنامه، هویّت تاریخی و شخصیّت محوری حماسۀ بطّال‌نامه، یعنی جعفربن‌حسین ملقّب به سیّد بطّال غازی معرّفی شده است و در پایان، به ارتباط او با صوفیّه، عیاران و حضورش در حماسۀ فارسی مسیّب‌نامه اشاره شده است.

المصادر:

ـ ابوالحسنی ترقّی، مهدی. (۱۳۸۳). «تأمّلی در خنیاگری در ایران باستان»، فـصل­نامۀ دانش­کدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانش‌گاه اصفهان، س ۲، ش ۳۶ - ۳۷، صص ۱۸۳ - ۲۰۲.

ـ ابومخنف، لوط‌بن‌یحیی .(۱۲۷۵). نسخۀ خطّی بطّال‌نامه، نسخۀ شمارۀ (۲۶۹۰)، کتابخانۀ ملّی تاجیکستان.

ـ امین، پرویز و علی‌اکبر دیانت .(۱۳۸۳). «بطّال‌»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج ۱۲، چ ۱، صص ۲۴۱-۲۴۳، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

ـ بهار، مهرداد .(۱۳۸۸). نگاهی به تاریخ اساطیر ایران باستان، به کوشش سیروس شمیسا، چ ۱، تهران: علم.

ـ جیحونی، مصطفی .(۱۳۷۲). «گوسان یا مهربان»، فصل­نامۀ کتاب پاژ، ش ۱۱ – ۱۲، صص ۱۹ – ۴۱.

ـ حاکمی والا، اسماعیل .(۱۳۴۶). «آیین فتوّت و عیّاری»، سخن، ش ۱۹۳، صص ۲۷۱ – ۲۷۸.

ـ حسام‌پور، سعید .(۱۳۸۴).«نقش عیّاری در فرهنگ و تمدّن ایرانیان»، دوفصل­نامۀ مطالعات ایرانی مرکز تحقیقات فرهنگ و زبان‌های ایرانی دانش‌گاه شهید باهنر کرمان، س ۴، ش ۸، صص ۵۳ – ۷۳.

ـ حسن‌آبادی، محمود .(۱۳۸۶). «سمک عیار افسانه یا حماسه؟ (مقایسۀ سازه‌شناختی سمک عیار و شاهنامۀ فردوسی»، فصل­نامۀ دانش­کدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانش‌گاه فردوسی مشهد، س ۴۰، ش ۱۵۸ (پیاپی ۳)،صص۳۷ - ۵۶.

-رئیس‌نیا، رحیم.(۱۳۹۱). «دانش‌مندیه» دانش‌نامۀ جهان اسلام، زیر نظر غلام‌علی حدّاد عادل، ج ۱۷، چ ۱، صص ۱۹۷-۲۰۲، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی.

ـ شفیعی کدکنی، محمّدرضا .(۱۳۸۶). قلندریّه در تاریخ (دگردیسی‌های یک ایدئولوژی)، چ ۱، تهران: سخن.

ـ قبادی، حسین‌علی و علی نوری .(۱۳۸۶). «تأثیر شاهنامه بر ادبیّات عیّاری»، فصل­نامۀ زبان و ادب فارسی دانش‌کدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانش‌گاه تبریز، س ۵۰، ش ۲۰۱، صص ۶۳ – ۹۶.

-کربن، هانری .(۱۳۸۵). آیین جوا‌ن­مردی، چ ۲، تهران: سخن.

-کزّازی، میرجلال‌الدّین .(۱۳۸۴). «پیمان پیوند در شاهنامه». آب و آیینه (جستارهایی در ادب و فرهنگ ایران)، چ ۱، تهران: آیدین، صص ۹ - ۲۲.

ـ گیّار، مارینا.(۱۳۸۹). سمک عیار (جامعۀ آرمانی مبتنی بر جوان‌مردی)، ترجمۀ ع. روح‌بخشان، چ ۱، تهران: کتاب روشن.

ـ لاجوردی، فاطمه. (۱۳۸۳). «بکتاشیّه»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج ۱۲، چ ۱، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

ـ معین، محمّد .(۱۳۷۲). فرهنگ فارسی، ۶ ج، چ ۸، تهران: امیرکبیر.

ـ مؤذن جامی، محمّدمهدی .(۱۳۷۹). ادب پهلوانی (مطالعه‌ای در تاریخ ادب ایرانی از زرتشت تا اشکانیان)، چ ۲، تهران: قطره.

-         وارس بخاری، محمّدبقای. (۱۲۰۳).نسخۀ خطّی مسیّب‌نامه، شمارۀ (۱۱۰۰)، کتابخانۀ ملّی تاجیکستان.

-                     Dorn, Bernhard & Rost, Reinhold. (۱۸۵۲). Catalogue des manuscrits et xylographes orientaux de la Bibliothèque impériale publique de St. Pétersbourg, St. Pétersbourg: Impr. De l'Académie impériale des sciences.

-                     Blochet, Edgar. (۱۹۳۲). Catalogue des Manuscrits Turcs, Tome I, Nos ۱-۵۷۲, Paris: Bibliothèque National
.