گفت و گو و روابط قدرت در داستان رستم و اسفندیار

الموضوعات :

فرهاد کرمی ¹ , حسن حیدری ²

1 - دانشگاه اراک
2 - دانش‌یار ادبیات فارسی، عضو هیأت علمی دانش‌گاه اراک

تاريخ الإرسال : 13 الجمعة , جمادى الأولى, 1438 تاريخ التأكيد : 27 الإثنين , جمادى الثانية, 1440 تاريخ الإصدار : 15 الأربعاء , جمادى الثانية, 1440

الکلمات المفتاحية: رستم و اسفندیار, تحلیل مکالمه, تحلیل انتقادی گفتمان, روابط قدرت, کاربردشناسی زبان,

ملخص المقالة :

داستان رستم و اسفندیار نشان‌دهندة تعارضِ درونی در ساختار قدرت رسمی و چگونگی شکل‌گیری مقاومت در برابر گفتمان غالب قدرت است. این تعارض و درگیری در داستان با شگردهای روایت، گفت‌وگو و مکالمه وبرخی ساخت‌های بلاغی مطرح می‌شود. در این مقاله به بررسی و تحلیل مکالمه وگفت‌وگو به مثابة بخشی از تحلیل انتقادی گفتمان پرداخته‌ایم و از برخی مؤلفه‌های کاربردشناسی زبان نیز در تحلیلِ گفت‌وگوهای دو شخصیت اصلی داستان یعنی رستم واسفندیار بهره برده‌ایم. این بررسی نشان می‌دهد که مناسبات روابط قدرت در دربار و نهادهای سیاسی ایران، زبان و ساختار داستان رستم و اسفندیار را از بار ایدئولوژیک سرشار و بلاغت گفتمانی قدرت را بر آن حاکم کرده است. اسفندیار نمایندۀ قدرت دینی و سیاسی و رستم نمایندۀ قدرت پهلوانی و ملی است که علی‌رغم میل باطنی درگیر نبردی ناخواسته و تن‌به‌تن می‌شوند. گفتمان قدرت باعث عمل‌کرد زبان در بافت خاص و شیوه بلاغی ویژه‌ای شده است که وقتی از صافی ذهن حماسه‌پرداز فردوسی گذشته است باعث ایجاد دست‌گاه گفتمانی جدید با هویت تازه‌ای شده است.

المصادر:

      - اسلامی ندوشن، محمدعلی.(۱۳۷۶). داستان داستان‌ها؛ رستم و اسفندیار در شاهنامه، تهران: نشر آثار.

- اکو، امبرتو. (۱۳۷۳).«زبان، قدرت، نیرو»، ترجمۀ بابک سیدحسینی، ارغنون.ش۴. زمستان ۱۳۷۳، صص ۶۷-۸۲.

ـ آقاگل‌زاده، فردوس. ( ۱۳۹۲).فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، تهران: علمی.

ـ آقاگل‌زاده، فردوس.  (۱۳۸۶). «تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات»، ادب‌پژوهی، شماره اول، بهار.

ـ بی من، جان. ( ۱۳۸۱). زبان، منزلت و قدرت در ایران. ترجمۀ رضا ذوق‌دارمقدم، تهران: نشر نی.

ـ بهنام، مینا. (۱۳۹۰).«رستم و اسفندیار، روی‌کرد نشانه ـ معناشناختی»، فصل‌نامة پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، د ۲، ش ۴ ( پیاپی ۸)، زمستان.

ـ دریفوس، هیوبرت و رابینو، پل. (۱۳۸۴). میشل فوکو: فراسوی ساخت‌گرایی و هرمنوتیک، ترجمة حسین بشیریه، تهران: نشر نی.

ـ رینگرِن،هلمر.(۱۳۸۸). تقدیرباوری در منظومه‌های حماسی فارسی(شاهنامه و ویس و رامین)، ترجمة ابوالفضل خطیبی، تهران: هرمس.

ـ سلطانی، سیدعلی‌اصغر.(۱۳۹۲).قدرت، گفتمان و زبان؛ سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، چاپ چهارم، تهران: نشرنی

ـ طوسی، محمدبن‌محمودبن‌احمد. (۱۳۹۱). عجایب‌المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: علمی و فرهنگی.

ـ صفوی، کورش. (۱۳۹۲). معنی‌شناسی کاربردی، چاپ چهارم. تهران: هم‌شهری.

ـ ضیمران، محمد.(۱۳۹۰).میشل فوکو: دانش وقدرت، چاپ ششم، تهران: هرمس.

ـ فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۸۹). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، دفتر پنجم، چاپ سوم، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی).

ـ فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۸۶). شاهنامه ، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، دفتر یکم، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی).

ـ فرکلاف، نورمن. ( ۱۳۸۹). تحلیل انتقادی گفتمان، گروه مترجمان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.

ـ مختاری، محمد. ( ۱۳۷۹). اسطورة زال؛ تبلور تضاد و وحدت در حماسة ملی، چاپ دوم، تهران: توس.

ـ وندایک، تیون آدریانوس. (۱۳۸۲). مطالعاتی در تحلیل گفتمان: ازدستور متن تا گفتمان‌کاوی انتقادی، گروه مترجمان ویراستۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه‌ها.

ـ هلیدی و حسن. ( ۱۳۹۳). زبان، بافت و متن؛ جنبه‌هایی از زبان در چشم‌اندازی اجتماعی ـ نشانه‌شناختی، ترجمة مجتبی منشی‌زاده، طاهره ایشانی، تهران: علمی.

ـ یاحقی، محمدجعفر.(۱۳۸۶). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.

ـ یول، جورج. ( ۱۳۹۱). کاربردشناسی زبان. ترجمة محمد عموزاده مهدیرجی و منوچهر توان‌گر، تهران: سمت.