بازخوانیِ اجتماعیِ اسطورۀ کیومرث با تکیه بر میدان فرهنگیِ ایران

الموضوعات :

علی ضیاءالدّینی دشتخاکی ¹ (گروه آموزش زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد)
مه دخت پورخالقی چترودی ² (استاد گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد)

تاريخ الإرسال : 16 الأحد , صفر, 1439 تاريخ التأكيد : 18 الأحد , جمادى الأولى, 1439 تاريخ الإصدار : 26 الخميس , جمادى الثانية, 1441

الکلمات المفتاحية: شاهنامه, اسطوره, کیومرث, جامعه‌شناسی ادبیّات, میدانِ فرهنگی,

ملخص المقالة :

بازخوانیِ اجتماعیِ اسطورۀ کیومرث با تکیه بر میدان فرهنگیِ ایران علی ضیاءالدّینی دشتخاکی* دانش جوی دورۀ دکتری زبان وادبیات فارسی، دانش گاه فردوسی مشهد، ایران. مه دخت پورخالقی چترودی ** استاد دانش گاه فردوسی مشهد (نویسندۀ مسؤول) تاریخ دریافت: 14/8/1396 تاریخ پذیرش: 15/11/1396 چکیده اسطوره با مسائل اجتماعی رابطه ای تنگاتنگ دارد. بازخوانی اجتماعی این رابطه، نیازمند پشتوانه ای نظری است که بتواند رابطۀ بین متن و میدان را تبیین‌کند. رابطۀ ادبیّات و جامعه بر اساس شاخص های جامعه شناختیِ میدان فرهنگی تبیین می شود چراکه میدان فرهنگی، عرصۀ آفرینش های فرهنگی و از جمله آفرینش های ادبی است که در آن نیروهای مختلف، عامل ایجاد یک کنشِ فرهنگی می شوند. در این جستار، اسطورۀ کیومرث را با تکیه بر میدانِ فرهنگی ایران و با شیوۀ سندکاوی و تحلیل محتوا بررسی کرده و نتایج زیر را به‌دست‌آورده ایم: از آن‌جا که داستان‌‌های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی، در زمان تاریخی پرداخته شده‌ است، پرداختن به اساطیر، نـوعی بازگشت هدف مند به اسطوره است که وجه غالبش، وجه اجتماعی آن است؛ وجود روایت‌های متعدّد از داستان کیومرث در میدان فرهنگی و گـزینش خاصّ فردوسی از روایت‌ها، بیان گر نوعی خودآگاهی اجتماعی است که با میدان اجتماعی ایران روزگار فردوسی ارتباط دارد؛ در سازه‌های متنی اسطورۀ کیومرث در شاهنامه، مواردی وجود دارد که وجه دینی، عادت‌واره‌های اجتماعی و تأثیرپذیری فردوسی از جریان‌های اجتماعی و میدان قدرت را نشان می‌دهد. * . [e-mail] ** . [e-mail]

المصادر:

فهرست منابع

- آموزگار، ژاله. (1390). «کیومرث»، گزیدۀ مقالات دانش­نامۀ زبان و ادب فارسی به مناسبت همایش بین‌المللی هزارۀ شاهنامۀ فردوسی، به کوشش جلال خالقی مطلق و دیگران، صص307-299.

- آیدنلو، سجّاد. (1388). «ارتباط اسطوره و حماسه بر پایۀ شاهنامه و منابع ایرانی»، از اسطوره تا حماسه (هفت گفتار در شاهنامه‌پژوهی)، با مقدّمۀ دکتر محمّد امین ریاحی، تهران: سخن.

- آیونس، ورونیکا. (1381).اساطیر هند، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: اساطیر.

- ابن­ بلخی. (1363). فارس­نامه، چاپ لسترنج و نیکلسن، تهران: دنیای کتاب.

- ابن ندیم، محمّد بن اسحاق. (1346). الفهرست، ترجمۀ م.رضا تجدّد، تهران: بانک بازرگانی.

- اصفهانی، حمزه بن حسن. ( 1346).سنی ملوک الارض و الانبیاء ( تاریخ پیام­بران و شاهان)، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

- اکبری مفاخر، آرش. (1386). «اسطورۀ دیوهای نخستین در شاهنامه»، مجلّۀ مطالعات ایرانی، شمارۀ 12، صص34-21.

- امیر، فرید. ( 1389). «بررسی یک اثر از سلطان محمّد ( بارگه کیومرث)»، کتاب ماه هنر، شمارۀ 148، صص39-34.

- الیاده، میرچا. ( 1393). اسطوره و واقعیّت، ترجمۀ مانی صالحی علامه. تهران: پارسه.

    - بلعمی، ابوعلی محمد. (1353). تاریخ بلعمی، به تصحیح ملک‌الشّعراء بهار و محمّد پروین گنابادی، تهران: کتاب­فروشی زوّار.

- بنوا، لوک. (1379). «آیین و اسطوره»، جهان اسطوره‌شناسی: آثاری از الیاده، کریستوا، کرینی، بنوا، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: مرکز.

- بوردیو، پی‌یر. (1379). «تکوین تاریخی زیبایی ­شناسی ناب»، ترجمۀ مراد فرهادپور، ارغنون، شمارۀ 17، صص166-147.

- بوردیو، پی‌یر. (1390). نظریّۀ کنش، ترجمۀ مرتضی مردی ها. تهران: انتشارات نقش و نگار.

- بهار، مهرداد. (1390). ادیان آسیایی، تهران: چشمه.

- بهار، مهرداد. ( 1376). از اسطوره تا تاریخ، گردآورنده ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: چشمه.

- بهار، مهرداد. ( 1375). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگاه.

- بیرونی، ابوریحان محمّد. (1352). آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر دانا سرشت، تهران: ابن­ سینا.

- پورنامداریان، تقی. (1390). عقل سرخ: شرح و تأویل داستان‌های رمزی سهروردی، تهران: سخن.

-[بی نا]،تاریخ سیستان. (بی­تا). به تصحیح محمّدتقی بهار، تهران: مؤسّسۀ خاور.

- تفضّلی، احمد. ( 1377). تاریخ ادبیّات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.

 - تفضّلی، احمد. ( 1348). واژه ‌نامۀ مینوی خرد، تهران: توس.

 - جوزجانی، منهاج‌الدّین سراج. (1343). طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی. افغانستان: کابل.

- خالقی مطلق، جلال. ( 1388). «موضوع نخستین انسان»، گل رنج‌های کهن (برگزیدۀ مقالات دربارۀ شاهنامه فردوسی)، به کوشش علی دهباشی، تهران: ثالث.

- دریایی، تورج. (1382). تاریخ و فرهنگ ساسانی، ترجمۀ مهرداد دیزجی، تهران: ققنوس.

- سرکاراتی، بهمن. ( 1393 ). سایه‌های شکارشده، تهران: انتشارات طهوری.

- سرکاراتی، بهمن. ( 1357). شاهنامۀ فردوسی، جلد1، تهران: انتشارات بنیاد شاهنامۀ فردوسی.

- شاپور شهبازی، علیرضا. (1393). زندگی‌نامۀ تحلیلی فردوسی، ترجمۀ هایده مشایخ. تهران: هرمس.

- شهرستانی، محمّد بن عبدالکریم. (1350). الملل و النّحل، ترجمۀ افضل‌الدّین صدر ترکۀ اصفهانی، تصحیح محمّدرضا جلالی نائینی، تهران: اقبال.

- زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1378). آشنایی با نقد ادبی، تهران: سخن.

- صدّیقیان، مهین. (1375). فرهنگ اساطیری حماسی ایران، جلد اوّل، تهران: پژوهش­گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- صدّیقیان، مهین. (1364).«کیومرث در روایت‌های ایران بعد از اسلام»، چیستا، شمارۀ 26، صص423-406.

- صفا، ذبیح الله. (1383).حماسه سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

- غزالی طوسی، امام محمّد. (1351). نصیحه الملوک، تصحیح جلال‌الدّین همایی، تهران: انجمن آثار ملّی.

- فردوسی، ابوالقاسم. ( 1389).شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی.

- فرنبغ دادگی. (1390). بندهش. گزارنده: مهرداد بهار، تهران: توس.

- قائمی، فرزاد. (1391). «تحلیل اسطورۀ کیومرث در شاهنامۀ فردوسی و اساطیر ایران بر مبنای روی­کرد نقد اسطوره­شناسی»، جستارهای ادبی، شمارۀ 176، صص44-37.

-کربن، هانری. (1374). ارض ملکوت. ترجمۀ ضیاء هشت­رودی، تهران: طهوری.

-کریستن­سن، آرتور. (1383). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران، ترجمۀ ژالۀ آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: چشمه.

-گرنفل، مایکل. ( 1389).مفاهیم کلیدی بوردیو، ترجمۀ محمّدمهدی لبیبی، تهران: افکار.

-گزیدۀ سرودهای ریگ ودا. ( 1372). به اهتمام محمّدرضا جلالی نائینی، تهران: نقره.

-گزیده‌های زادسپرم. ( 1366). ترجمۀ محمّدتقی راشد محصّل، تهران: مؤسّسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

- مجمل التّواریخ و القصص. ( 1318). تصحیح ملک الشّعراء بهار، تهران: کلالۀ خاور.

- مدرّسی، فاطمه. ( 1384)، «اسطورۀ کیومرث گل شاه»، مجلّۀ علوم اجتماعی دانش­گاه شیراز، شمارۀ 44، صص 164-152.

- مسعودی، علی بن حسین. ( 1344). مروّج الذهب و المعادن الجواهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: بن­گاه ترجمه و نشر کتاب.

- مینوی خرد. ( 1364). ترجمۀ احمد تفضّلی، تهران: توس.

- نامورمطلق، بهمن. ( 1392). درآمدی بر اسطوره‌شناسی: نظریّه‌ها و کاربردها، تهران: سخن.

-          Bartholomae, C. (1961). Altiranisches wӧrterbuch, reprint Berlin.

-           Boyce, M & Ronald Swanziger. (1977). a word list Manichean, middle Persian and Parthian, Diffusion E.J Brill.

-           Budin, S.L. (2004). the ancient Greeks: new perspectives (understanding ancient civilizations handbooks to ancient civilization), ABC-CLIO

-          Duchesne, G.J. (1958). The western response to Zoroaster, Oxford and Clarendon press.

-          Nyberg, H.S. (1974). A manual of Pahlavi, Vol2, Wiesbaden.

-          Zeahner, R.C. (1961). The dawn and twilight of Zoroastrianism, reprint Putnam.