بررسی تشبیهات اساطیری در توصیف طبیعت در سبک خراسانی و عراقی

الموضوعات :

محمد خشکاب ¹ , علی عشقی سردهی ² , ابوالقاسم امیر احمدی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار.ایران
2 - عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار، ایران
3 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار،ایران

تاريخ الإرسال : 03 الجمعة , رمضان, 1439 تاريخ التأكيد : 23 الأربعاء , رجب, 1441 تاريخ الإصدار : 26 الخميس , جمادى الثانية, 1441

الکلمات المفتاحية: توصیف طبیعت, تشبیهات اساطیری, اشارات شاهنامه‌ای,

ملخص المقالة :

بررسی تشبیهات اساطیری در توصیف مظاهر طبیعتدر سبک خراسانی و عراقی محمد خشکاب* دانش جوی دورۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی واحد سبزوار، دانش گاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران. علی عشقی سردهی** دانش یارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانش گاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران (نویسندۀ مسؤول). ابوالقاسم امیراحمدی*** دانش یار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانش گاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران. تاریخ دریافت: 28/2/1397 تاریخ پذیرش: 2/7/1397 چکیده کم تر اثر ادبی را می‌توان یافت که بر حسب نیاز خویش از خوان شاهنامه بهره‌ای نبرده باشد. از میان کارکردهای مختلف اشارات شاهنامه‌ای در موضوعاتی چون: مدح، تبیین مسائل حکمی و تعلیمی، پیوند با عرفان، مضامین غنایی و تغزل‌گونه، ساخت تمثیل، ترکیب سازی‌های بلاغی و...کارکرد آن در توصیف مظاهر طبیعت جلوه ای خاص یافته است. در این میان شعرا در قلمرو ادبی از تشبیهات اساطیری و حماسی در تصویرسازی‌های طبیعت گرایانۀ خود بهره برده‌اند. یکی از طرق وصف طبیعت، مشبهٌ‌به قراردادن هر یک از اشارات اساطیری و حماسی در مقابل مظاهر طبیعت است. عناصر رنگ، سپاهی، اشرافی و شکل هندسی بهترین وجوه تشابه مظاهر طبیعت با قهرمانان حماسی قرار می‌گیرد. الگوپذیری از اعمال و کردار بارز قهرمانان، اشارۀ صریح به اصل داستان، استفاده از تقابل‌های دوگانه و فضا سازی (براعت استهلال) از ویژگی های این نوع توصیفات به شمار می‌آید. تصاویر مادر در تشبیهات اساطیری در سبک خراسانی ساده، ابتکاری و دارای اصالت است و نتیجۀ احساس طبیعی و مستقیم شاعر از طبیعت است، امّا در سبک عراقی این نوع تشبیهات به هم راه عاطفه ای رقیق تر، با ایهام و پیچیدگی و بازی با کلمات تقلید، تکرار و تلفیق می شود. در این مقاله قصد داریم به بررسی تشبیهات اساطیری در توصیف هر یک از مظاهر طبیعت در شعر برخی از شاعران سبک خراسانی و عراقی بپردازیم. * . [e-mail] ** . [e-mail] *** . [e-mail]

المصادر:

فهرست منابع

- آذری اسفراینی، نورالدین حمزه بن علی ملک طوسی. (1390). دیوان، تحقیق و تصحیح محسن کیانی و سید عباس رستاخیز، تهران: کتاب­خانه، موزه و اسناد مجلس شورای اسلامی.

- آیدنلو، سجاد. (1387). «آشناترین شاعر ادب فارسی با شاهنامه»، ادب­پژوهی، شمارۀ ششم، صص133 – 161.

- ابن یمین فریومدی. (1363). دیوان، به تصحیح و اهتمام حسین­علی باستانی­راد، تهران: کتاب­خانۀ سنایی.

- اسفرنگی، سیف‌الدین الاعرج احمد. (1396). دیوان، تصحیح انتقادی فرزاد جعفری، تهران: پژوهش­گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- اسماعیل پور، ابوالقاسم. (1393). اسطوره، بیان نمادین، تهران: سروش.

- امامی، نصرالله. (1385). مبانی و روش­های نقد ادبی، تهران: جامی.

- انوری، علی بن محمد. (1337). دیوان، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی،2 جلد، تهران: بُن­گاه ترجمه و نشر کتاب.

- اومانی، اثیر. (1390). دیوان، تحقیق و تصحیح امید سروری و عباس بگ جانی، تهران: کتاب­خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

- بخارایی، ناصر. (1353). دیوان، به کوشش مهدی درخشان، تهران: انتشارات بنیاد نیکوکاری نوریانی.

- بدر چاچی. (1387). دیوان، تحقیق و تصحیح علی محمد گیتی­فروز، تهران: کتاب­خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

- بیلقانی، مجیرالدین. (1358). دیوان، تصحیح و تعلیق محمد آبادی، تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.

- جامی، نورالدین عبدالرحمان. (1341). دیوان کـامل، ویراستۀ هاشم رضی، تـهران: چاپ­خانه پیروز.

- حسن­لی،کاووس و لیلا احمدیان. (1386). «کارکرد رنگ در شاهنامۀ فردوسی با تکیه بر سیاه و سفید»، ادب­پژوهی، شمارۀ دو، صص 166-143.

- خاقانی شروانی، افضل­الدین بدیل بن علی نجار. (1338). دیوان، به کوشش ضیاالدین سجادی، تهران: زوار.

- خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال­الدّین محمود. (1369). دیوان، به اهتمام و تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران: پاژنگ.

- خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال­الدّین محمود. (1370). خمسۀ خواجوی کرمانی، به تصحیح سعید نیاز کرمانی، کرمان: دانش­گاه شهید باهنر کرمان.

- خوسفی، محمد بن حسام. (1366). دیوان، به اهتمام احمد احمدی بیرجندی و محمد تقی سالک، مشهد: سازمان حج  و اوقاف و امور خیریۀ استان خراسان.

- ساوجی، سلمان. (1376). کلیات، به تصحیح عباس­علی وفایی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

- سعد سلمان، مسعود. (1339). دیوان، به تصحیح رشید یاسمی، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات پیروز.

- شمس طبسی، قاضی شمس الدّین محمّد بن عبدالکریم. (1343). دیوان، به اهتمام تقی بینش، مشهد:کتاب­فروشی زوّار.

- عرفان، مصطفا و مهدی ماحوزی. (1391). «جای­گاه تشبیهات تلمیحی در ساختار غنایی شعر استاد حمیدی شیرازی»، پژوهش نامۀ فرهنگ و ادب، سال هشتم، بهار و تابستان، شمارۀ سیزدهم، صص27-62.

- عطار، شیخ فرید الدین محمّد. (1368). دیوان، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.

- غیاث ‌شیرازی،کمال. (1390).دیوان، تحقیق‌ و تصحیح ‌محسن‌ کیانی و سید احمد بهشتی، تهران:کتاب­خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

- رامپوری، غیاث‌الدین محمد بن جلال‌الدین بن شرف‌الدین. ( 1375)‌. غیاث اللغات، به کوشش منصور ثروت، تهران: امیر کبیر.

- غزالی، محمد. (1364). کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، جلداول، تهران: علمی و فرهنگی.

- فاریابی، ظهیرالدین. (1381). دیوان، تصحیح امیر حسن یزدگردی به اهتمام اصغر دادبه، تهران: قطره.

- فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر، تهران: سخن.

- فرخی سیستانی. (1388). دیوان، به کوشش محمّد دبیر سیاقی، تهران: زوّار.

- فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد اول، نیویورک:
Bibliotheca  

- فردوسی، ابوالقاسم.  (1369). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد دوم، کالیفرنیا و نیویورک:
Bibliotheca

- فردوسی، ابوالقاسم. (1371). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد سوم، کالیفرنیا و نیویورک: بنیاد میراث ایران.

- فردوسی، ابوالقاسم.  (1375). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد پنجم، کالیفرنیا و نیویورک: انتشارات مزدا با هم­کاری بنیاد میراث ایران.

- فلکی شروانی، نجم­الدین محمّد. (1345). دیوان، به اهتمام و تصحیح و تحشیه طاهری شهاب، تهران: کتاب­خانه ابن­ سینا.

- قبولی هروی. (1386). دیوان، به کوشش یحیا خان­ محمد آذری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

- قطران تبریزی. (1362). دیوان، از روی نسخه تصحیح شده مرحوم محمد نخجوانی، تهران: ققنوس.

- قمر اصفهانی، نظام الدین محمود. (1363). دیوان، به اهتمام تقی بینش، مشهد: انتشارات باران مشهد.

- کزّازی، میر جلال‌الدّین. (1393). رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: نشر مرکز.

- کمال‌الدّین اصفهانی، ابوالفضل. (1348). دیوان، به اهتمام حسین بحرالعلومی، تهران: کتاب­فروشی دهخدا.

- لطف الله نیشابوری، ابن سلیمان شاه. (1390). دیوان (چاپ عکس از روی دست­نویس شمارۀ 2321 کتاب­خانۀ ملی)، به کوشش رسول جعفریان، تهران، کتاب­خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

- ماحوزی، امیرحسین. (1390). بررسی تشبیه در غزلیات شمس تبریزی بر اساس ساختار و قلمرو، تهران: سازمان چاپ و انتشارات دانش­گاه آزاد اسلامی.

- مختاری غزنوی، عثمان بن عمر. (1341). دیوان، به اهتمام جلال­ الدین همایی،: بن­گاه ترجمه و نشر کتاب.

- معزی نیشابوری، امیر. (1385). کلیات دیوان، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد رضا قنبری، تهران: زوار.

- منوچهری دامغانی. (1375). دیوان، به اهتمام سیّد محمّد دبیر سیاقی، تهران: زوّار.

- مهرکی، ایرج و آرش غفرانی. (1393). «ازدواج مقدس»، پژوهش­نامۀ ادب حماسی، سال دهم، شمارۀهجدهم، صص 114- 95.

- ناصرخسرو قبادیانی. (1357). دیوان اشعار، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، ج 1، تهران: دانش­گاه مک­گیل منترال کانادا، مؤسسۀ مطالعات شعبۀ تهران با هم­کاری دانش­گاه تهران.

- نظامی گنجه‌ای. (1376 الف). شرفنامه، تصحیح و حواشی وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

- نظامی گنجه‌ای. (1376 ب). لیلی و مجنون، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

- نظامی گنجه‌ای. (1376 ج). خسرو و شیرین، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

- یاحقی، محمّد جعفر. (1394). فرهنگ اساطیر و داستان واره­ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.