واکاوی رویکرد تمثیلی ناصر خسرو به مقوله ی سخن در دیوان اشعار
الموضوعات :
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی-دانشکده علوم انسانی-دانشگاه آزاد اسلامی-آزادشهر -ایران
الکلمات المفتاحية: ناصر خسرو, شعر, تصویر آفرینی, تمثیل, سخن.,
ملخص المقالة :
چکیده سخن کلید در اندیشه ها و بیان کننده احساسات و عواطف آدمی است. یکی از مفاهیم قابل تامّل در دیوان شعری حکیم ناصر خسرو مقوله ی«سخن و معیار های آن» است. به همین سبب این کلمه با توجه به ضرورتی که به جهت انتقال معنی دارد و ابزاری موثر برای دعوت و تعلیم است، بارها در اشعار وی به آن اشاره شده است. ناصر خسرو وجه امتیاز انسان را بر سایر موجودات، به داشتن «جان سخندان یا سخنگو» و به اصطلاح علمای منطق در نطق و بیان می داند، بیانی که از مواهب حکمت، خرد و فضائل اخلاقی سرچشمه می گیرد. هدف از پژوهش پیش رو، بررسی نگاه زیباشناسانه و تمثیلی شاعر به مقوله ارزشی سخن بوده است. بنابراین، شیوه پژوهش کتابخانه ای و روش کار تحلیلی و توصیفی دنبال شده است. نگارنده در این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش اساسی بوده که ناصر خسرو اهمیّت و ارزش سخن را در دید هنرمندانه خویش چگونه به تصویر کشیده و از چه عناصری برای تمثیل سازی بهره برده است. یافته ها حکایت از آن دارد که کارکردهای برجسته تمثیل در شعر شاعر، تسریع، تسهیل و درک مفاهیم شعری و گذشته از آن، عرصه ای برای بروز خلاقیّت و توانایی او، برای به کارگیری شیوه بلاغی در جهت تبیین و تشریح اندیشه های تعلیمی و مذهبی اوست. ناصر خسرو برای خلق تمثیلات زیبا و بدیع خویش در موضوع سخن از عناصر طیبعت و مظاهر آن از قبیل پرندگان، گیاهان، احجارکریمه، کانی ها و جز آن سود جسته است.
قرآن کریم
1. آمدی، عبدالواحد، (1337)، غرر الحکم و در رالکلم، ترجمه محمدعلی انصاری قمی، : قم: دارالکتاب.
2. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1389)، فلسفه و ساحت سخن، تهران: هرمس.
3. ابن خلدون، عبدالرحمن، (1352)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: ترجمه نشر کتاب.
4. امیر مشهدی، محمد، حیدری، محمدرضا، (1396)، کاربردهای تمثیل در اشعار ناصر خسرو قبادیانی، سبک شناسی نظم و نثر فارسی، سال دهم، شماره یک،267-249.
5. جامی، عبدالرحمن، (1337)، هفت اورنگ، تصحیح و مقدمه آقا مرتضی مدرس گیلانی، تهران: سعدی.
6. جوهری نیشابوری، محمد بن اب البرکات، (1383)، جواهرنامه ی نظامی، به تصحیح ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
7. حسینی کازرونی، سیداحمد، خیاطان، لیلا، (1396)، مضامین تمثیلی در اشعار ناصر خسرو، تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، سال 9، شماره 33، 19-8.
8. حق شناس مریم، (1402)، بررسی تطبیقی درخت به عنوان ایماژی اساطیری و عرفانی در رساله های تمثیلی سهروردی و مثنوی مولانا، عرفان پژوهی در ادبیات، سال 2، شماره 3، 62-33.
9. دشتی، علی، (1388)، تصویری از ناصرخسرو، به کوشش مهدی ماحوزی، تهران: زوار.
10. سعدی، مصلح الدین عبدالله، (1381)، کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: پیمان.
11. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1380)، صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
12. فردوسی، ابوالقاسم، (1379)، شاهنامه، ج 8 ،به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
13. محمدی ری شهری، محمد، (1386)، میزان الحکمه، ج 10، قم: دارالحدیث.
14. مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، (1958)، مروج الذهب و معادن الجوهر، به تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید،مصر: المکتبه التجاریه الکبری.
15. مهربانی ممدوح، فاطمه، (1395)، تصویر در سایه تاثیر،تاثیر دید مذهبی ناصرخسرو برتصاویرشعری او، یازدهمین گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه گیلان،1041-1070.
16. ناصر خسرو، حکیم ابومعین، (1389)، دیوان اشعار، تصحیح عزیزالله علیزاده، تهران: فردوسی.
17. نصیریان، یدالله، (1374)، علوم بلاغت و اعجازقرآن، تهران: سمت.
18. نوری، محمد، (1385)، اخلاق و عرفان تمثیلی: بررسی اسب به عنوان یک نماد معنوی، مطالعات اخلاق کاربردی، سال 2، شماره4، 87-57.
