بررسی ساقی‌نامه و وجوه مشترک آن در اشعار معین‌الدین احمد با شعر شاعران منتخب در نسخة کأس‌الکرام

الموضوعات :

زهرا علیزاده شورکی ¹ , محمود صادق زاده ² , هادی حیدری‌نیا ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.
2 - استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.
3 - دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

تاريخ الإرسال : 17 السبت , رمضان, 1444 تاريخ التأكيد : 08 الإثنين , ذو الحجة, 1444 تاريخ الإصدار : 23 الأحد , رجب, 1445

الکلمات المفتاحية: شعر غنایی, ساقی‌نامه‌, کأس‌الکرام, معین‌الدین احمد کاشانی,

ملخص المقالة :

ساقی‌نامه یکی از دل‌انگیزترین انواع شعر فارسی است که در آن مضامین متنوع به کار می‌رود. شاعر در ساقی‌نامه ابیاتی را خطاب به ساقی، مغنّی و مطرب می‌سراید و از او طلب باده و نواختن ساز و سرود می‌کند. این پژوهش، به روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای نوشته شده است. در این مقاله به تعریف و تبیین ویژگی‌های ساقی‌نامۀ معین‌الدین احمد بن محسن فیض کاشانی پرداخته‌شده است. از این جهت که این پژوهش دربردارندة تعبیرات و توصیفاتی دربارۀ ساقی، باده، میخانه، مطرب، آلات و نغمات موسیقی و همچنین مضامین عرفانی است اهمیت دارد. بررسی مضامین طرح شده در شعر معین‌الدین احمد نشان می‌دهد که وی در مهم‌ترین بخش ساقی‌نامه که نکوهش روزگار و مذمت اهل آن است، در جايگاه عارف و واعظ، با نگاهي اعتقادي بيشتر از ناپايداري و زودگذر بودن هستي سخن مي‌گويد، تا مخاطب خود را متوجه عالم آخرت كند كه دست از بدكاري و مال‌اندوزي صرف بردارد. شراب هم در ساقي‌نامه معين‌الدين احمد، مِي عرفاني  و محبت الهي است و شاعر آن را همان حس سرخوشي وصل با محبوب ازلي مي‌داند. نكته ديگر حضور تفكر خيامي در ساقي‌نامه اين شاعر است.  .

المصادر:

ابوالقاسمی، سیده مریم (1386). تأملی بر ساقی‌نامۀ حکیم فغفور گیلانی. فصل‌نامۀ پژوهشنامۀ علوم انسانی. 14 (54)، 1-18.
ثروت، منصور (1378). گنجینة حکمت در آثار نظامی. با راهنمایی سیدحسن سادات‌ناصري. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
جوکار، منوچهر (1385). ملاحظاتی در ساختار ساقی‌نامه با تأکید بر دو نمونۀ گذشته و معاصر. فصل‌نامۀ پژوهش‌های ادبی.4 (12 و 13)، 99-122.
حافظ، شمس الدین محمد (1364). دیوان حافظ. به تصحیح محمد قدسی. به کوشش حسن ذوالفقاری و ابوالفضل علی محمدی. تهران: چشمه.
حسینی کازرونی، سید احمد (1386). تبیین حقایق عرفانی و معرفت‌شناسی در ساقی‌نامه‌های ادب فارسی. نشریۀ ادبیات تطبیقی. 1 (2)، 31-51.
خیام، عمر بن ابراهیم (1312). نوروزنامه. به کوشش مجتبى مینوی. تهران: کتابخانۀ کاوه.
رازي، شمس قيس (1335). المعجم في معايير الاشعار العجم. تصحيح محمد بن عبدالوهاب قزويني. با مقدمۀ مدرس رضوي. تهران: دانشگاه تهران.
زرین کوب، عبدالحسین (1384). سیري در شعر فارسی. چاپ چهارم. تهران: سخن.
سجادی، سیدجعفر (1380). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چاپ هفتم. تهران: طهوری.
صفا، ذبیح الله (1387). تاریخ ادبیات ایران. تلخیص سیدمحمد ترابی. ج. اول و دوم. چاپ دهم. تهران: انتشارات فردوس.
علیزاده شورکی، زهرا؛ صادق‌زاده، محمود؛ حيدري‌نيا، هادی (1401). معرفی و بررسی نسخه خطی کأس الکرام. نشریۀ نسخه‌پژوهی و تصحیح متون. 1 (1)، 177-190.
فخرالزمانی، عبدالنبی بن خلف (1362). تذکره میخانه. به تصحیح احمد گلچین معانی. چاپ سوم. تهران: اقبال.
فیض کاشانی، مصطفی (1371). کلیات فیض کاشانی. قم: اسوه (وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه).
کاشانی، احمد بن محسن (بی تا). نسخة خطی کأس‌الکرام.
لاهیجی، محمد بن یحیی (1393). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح زهره چهکندی. تهران: تک تاج.
میهنی، محمد بن منور (1357). اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابی السعید. به اهتمام ذبیح االله صفا. تهران: طهوري.
نظامی، الیاس بن یوسف (1388). کلیات نظامی گنجوي. تصحیح حسن وحید دستگردي. به اهتمام پرویز بابایی. تهران: نگاه.