بازتاب آموزه های تعلیمی در آیینه ی اشعار حکیم شیخ حسین شهرت شیرازی
الموضوعات :
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سلماس، دانشگاه آزاد اسلامی، سلماس، ایران.
الکلمات المفتاحية: ادبیات تعلیمی, آموزه های تعلیمی, دیوان اشعار, شهرت شیرازی, سبک هندی, تمثیل فشرده,
ملخص المقالة :
شعر تعلیمی، یکی از گسترده ترین انواع ادبی فارسی است که دلنشین ترین آموزه های ناب اخلاقی ، عرفانی و مذهبی را در ادوار شعر فارسی، به مخاطب عرضه داشته تا در راه رستگاری خویش گام بردارد. هر چه از آغاز شکل گیری ادب فارسی فاصله می گیریم، بر اساس تأثیر پذیری شعرا و نویسندگان از قرآن و احادیث ، بسامد آموزه های تعلیمی نیز در آثارشان زیاد است. حکیم شیخ حسین شیرازی متخلص به شهرت از شعرای گمنام بنام سبک هندی و عصر صفوی است. آموزه های تعلیمی اشعار شهرت، با تأسی از پیشینیان، به سه طریق مطرح شده است: نخست اینکه: نوع انسان را مورد خطاب قرار می دهد. دوم اینکه: خطاب خود شاعر است، امّا منظور مخاطب است. سوم اینکه: فرد خاصی را مورد خطاب قرار نداده و غیر مستقیم آموزه های تعلیمی را به مخاطب گوشزد می کند. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای، اکثر آموزه های تعلیمی در کلّ اشعار شهرت استخراح و مورد بررسی واقع شده است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که در اشعار شهرت، با تأسی از شعرای سبک هندی، بسامد آموزه های تعلیمی- اخلاقی، بیشتر از آموزه های تعلیمی- عرفانی و بسامد آموزه های تعلیمی- عرفانی هم بیشتر از آموزه های تعلیمی- مذهبی است. در اشعار وی، بخصوص غزلیّات، با تأسی از شعرای سبک هندی، آموزه های تعلیمی به دلیل ارتباط افقی ابیات غزل و استفاده از تمثیل( اسلوب معادله) بازتاب بسیار گسترده ای دارد.
الف- کتابها:
1-آرزو، سراج الدین علی خان، (1383)، تذکرۀ مجمع النّفایس، سه جلدی، ج اوّل، به کوشش: زیب النساء علی خان( سلطان علی)، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان- اسلام آباد، چ اوّل
2- آزاد بلگرامی، میر غلامعلی،(1393)، کلیّات آزاد بلگرامی، تصحیح، مقدمه و حواشی: پروفسور سیّد حسن عبّاس، هند: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران- دهلی نو، چ اوّل
3- اصلح، محمد میرزا، (1346)، تذکرۀ شعرای کشمیر، ج اوّل، تصحیح و حواشی: سیّد حسام الدین راشدی، پاکستان: اقبال آکادمی پاکستان- لاهور، چ اوّل
4- تأثیر تبریزی، محسن،(1373)، دیوان، تصحیح: امین پاشا اجلالی، تهران: نشر دانشگاهی، چ اول
5- جویای تبریزی،(1378)، دیوان، به اهتمام: پرویز عباسی داکانی، تهران: انتشارات برگ، چ اول
6-حافظ، شمس الدین محمد،(1374)، دیوان، با مجموعۀ تعلیقات و حواشی علّامه محمد قزوینی، به اهتمام: عبد الکریم جربزه دار، تهران: اساطیر، چ پنجم
7- دهخدا، علی اکبر،(1377)، لغت نامه، ج چهاردهم، زیر نظر: دکتر محمد معین و دکتر سید جعفر شهیدی، تهران: مؤسسه ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چ دوم از دورۀ جدید
8- رستگار فسایی، منصور،(1372)، انواع شعر فارسی، شیراز: انتشارات نوید شیراز، چ اول
9- رکن زاده (آدمیّت)، محمد حسین،( 1339)، دانشمندان و سخن سرایان فارس، ج سوم( چهار جلدی)، تهران: انتشارات کتابفروشی های اسلامیّه و خیّام، چ اوّل
10- سعدی ،(1374)،گلستان، تصحیح و توضیح:غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی ، چ چهارم
11- سيّداي نسفي،(1383)، ديوان، به اهتمام: حسن رهبري، تهران: بين المللي الهدي، چ اول
12- شانی تکلّو، وجیه الدین نسف آقا، (1390)، دیوان، تصحیح: امیر بانو کریمی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ اول
13- شاه نعمت الله ولی، (1385)،دیوان، به کوشش: بهمن خلیفه بناروانی،تهران: طلایه، چ اول
14- شبستری، شیخ محمود،( 1371)،مجموعه آثار،باهتمام:صمد موحّد، تهران: طهوری، چ اول
15- شمیسا، سیروس،(1381)، انواع ادبی، تهران: فردوس، چ نهم
16- شهرت شیرازی، شیخ حسین،(1388)، دیوان، شاعر ایرانی مقیم هند(قرن دوازدهم هجری)، تصحیح و تحقق: غلام مجتبی انصاری، بازنگری و ویراستاری: علیرضا قزوه، دهلی نو: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران- دهلی نو، چ اول
17- صائب تبریزی، (1374)،دیوان،ج پنجم،به كوشش:محمّد قهرمان،تهران:علمي و فرهنگي، چ سوم
18 - عرفی شیرازی، (1337)، کلیّات اشعار، به کوشش: جواهری«وجدی»، تهران: سنایی، چ اول
19- غني كشميري،( 1362)، ديوان، به كوشش: احمد كرمي، تهران: انتشارات ما، چ اول
20- فانی کشمیری، محسن، (1342)، دیوان، گرد آوری و تصحیح و حواشی از: دکتر گ.ل. تیکو، با مقدمه: سعید نفیسی، تهران: انتشارات انجمن ایران و هند، چ اوّل
21-فروزانفر،بدیع الزمان،(1376)،احادیث وقصص مثنوی،ترجمۀ:حسین داودی،تهران:امیرکبیر،چ اول
22 - فیض کاشانی، ملّا محمّد محسن(1387)، دیوان، دو جلدی، ج دوم، قم: انتشارات اسوه، چ سوم
23- کلیم کاشانی،(1387)، دیوان، تصحیح و مقدمه: حسین پرتو بیضایی، بازخوانی و ویرایش: سید محسن آثارجوی، تهران: سنایی، چ اول
24- گوپاموی، محمد قدرت الله،(1387)، تذکرۀ نتایج الافکار، تصحیح و تعلیق: یوسف بیگ بابا پور، قم: مجمع ذخائر اسلامی، چ اول
25- محمدی، محمد حسین،(1374)، بیگانه مثل معنی، تهران: میترا، چ اول
26- مشرّف، مریم،( 1389)، جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: سخن، چ اول
27- ناظم هروی،(1374)، دیوان، تصحیح: محمد قهرمان، مشهد: آستان قدس رضوی، چ اول
28- نظیری نیشابوری، (1379)، دیوان، با تصحیح و تعلیقات: محمد رضا طاهری، تهران: نگاه، چ اول
29- واعظ قزويني، ملّا محمّد رفيع،( 1359)، ديوان، به كوشش: سيّد حسن سادات ناصري، تهران: مؤسسه ی مطبوعاتي علي اكبر علمي، چ اول
30 - وحید قزوینی، میرزا محمد طاهر،(1394)، دیوان، دو جلدی، تحقیق و تصحیح: رقیه صدرایی، چ اول، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، چ اوّل
ب- مقالات:
1- اسکندری شرفی، فرشاد، مبارک، وحید،(1399)،«بازنمایی مضامین اخلاقی و تعلیمی در پنج گنج عماد فقیه کرمانی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال دوازدهم، شماره چهل وهفتم، صص: 37-1
2- اسکویی، نرگس،( 1394)، «مشرب شاعران سبک هندی»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی «عرفانیات در ادب فارسی»، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان، شمارۀ 23، دورۀ 6، صص: 170-148
3- امامی، نصر الله ویوسف قنبری، فرزانه، فضیلت راد، سهیلا، (1394)، «بازتاب کعبه در اشعار مولوی»، فصلنامۀ تخصصی تحلیل و نقد متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، شمارۀ 24، صص: 136-119
4- بومری، احمد، واثق عباسی، عبدالله، مشهدی، محمد امیر،(1400)، «بازتاب ادب تعلیمی در شعر غنی کشمیری و شاپور تهرانی»، دو فصلنامۀ مطالعات شبه قارۀ دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 13، شمارۀ 40،صص 120-103
5- توحیدیان، رجب و عزیزه، خان چوبانی، (1390)، «صائب، همدم دارالامان خاموشی»، پژوهشنامۀ ادب حماسی دانشگاه آزاد اسلامی واحدرودهن، دورۀ 7، شمارۀ 12(پیاپی 12)، صص: 54-29
6- توحیدیان، رجب، (1386)، «دل محوری و سیر و سلوک درونی در دیوان شاه نعمت الله ولی و دیگر عرفا»، بهارستان سخن(فصلنامۀ علمی پژوهشی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد خوی) ، شمارۀ 10، صص: 109-140
7- -----،-------،(1402)،«بازتاب آموزه های تعلیمی در آیینۀ اشعار تقی دانش»، نشریۀ علمی پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال پانزدهم، شمارۀ پنجاه و هفتم، صص: 38-1
8 - خسروی، حسین،( 1397)، «بازشناسی ویژگی های سبک هندی»، پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر کرد، شمارۀ 1(پی در پی 31)، صص: 106-75
9- سلیمی خراشاد، سودابه و کیخای فرزانه، احمد رضا،(1398)، «بررسی مضامین عرفانی در شعر احمد عزیزی»، فصلنامه ی عرفان اسلامی دانشگاه آزاد زنجان، سال پانزدهم، شمارۀ 59، صص: 146-123
10 - شیری، قهرمان، 1388، «سبک هندی مظهر مقاومت منفی»، فصلنامۀ زبان و ادبیات پارسی دانشگاه علامه طباطبایی، شمارۀ 41، صص: 82-65
11- محسنی نیا، ناصر و بزرگر خالقی، محمد رضا و نوروز زاده چگینی، وحیده،( 1390)، «پژوهشی دربارۀ جایگاه ادبیات تعلیمی در قصاید پارسی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال سوم، شماره ی دهم، صص: 122-103
12- ممتحن، مهدی و محمدی، گرد آفرید،( 1391)، «بررسی تجلّی و حضور مضامین دینی در ادبیات فارسی پیش از قرن هفتم»، فصلنامه ی تخصصی متون اسلامی مطالعات ادبی، دوره ی 1، شماره ی 2، شماره ی پیاپی 2، صص: 124-105
13- یلمه ها، احمد رضا،(1390)، «آموزه های تعلیمی در منظومه غنایی محب و محبوب»، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی ادب فارسی دانشگاه آزاد واحد بوشهر، شمارۀ پیایی: نهم، صص: 28-11
14- -----، ------(1395)، «بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران»، پژوهشنامه ی ادبیات تعلیمی، سال هشتم، شماره ی بیست و نهم، صص: 90-61
