پیکربندی عوامل موثر بر نوآوری تکنولوژیک مبتنی بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه در صنعت خودروی ایران

الموضوعات :

مجید لطفی حقیقت ¹ , طهمورث سهرابی ² , جمشید عدالتیان شهریاری ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت تکنولوژی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران1
2 - استادیار، گروه مدیریت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (عهده‌دار مکاتبات)2
3 - استادیار، گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 24 الثلاثاء , شعبان, 1445 تاريخ التأكيد : 09 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1446

الکلمات المفتاحية: نوآوری تکنولوژیک, فعالیت های تحقیق و توسعه, صنعت خودرو,

ملخص المقالة :

طراحي و عملکرد مطلوب مدل توسعه نوآوري تكنولوژي در گرو مجموعه عواملی است که در صورت وجود نقش‌آفرينی و تعامل مشترک مناسب، خواهد توانست زمینه و شرايط خلق، اكتساب و توسعه تكنولوژي‌هاي بومي در فناوري‌هاي مختلف صنعت خودرو را فرآهم سازد. هدف این پژوهش، موثر بر نوآوری تکنولوژیک مبتنی بر فعالیت های تحقیق و توسعه در صنعت خودروی ایران می باشد.روش پژوهش از نوع کیفی – کمی است. خبرگان پژوهش در هر دو بخش کیفی و کمی به صورت هدفمند از شرکت ایران خودرو دیزل انتخاب شده اند که تعداد ایشان بالغ بر 8 نفر می باشد. در ابتدا با بر اساس مصاحبه با خبرگان و انجام تکنیک تحلیل مضمون، 10 عامل اصلی شناسایی شدند که در مصاحبه با نفر ششم اشباع نظری حاصل شد. در گام بعدی، با استفاده از رویکرد ساختاری تفسیری، ساختاردهی متغیرها انجام شد. به این منظور، پرسشنامه مرتبط با این تکنیک میان 8 خبره توزیع و جمع آوری گردید. بر اساس گام های روش ساختاری تفسیری، پیکربندی نهایی حاصل و مدل اصلی بر مبنای شش سطح تدوبن شد. در سطح زیر بنایی (ششم) دو متغیر " احساس نیاز به تکنولوژی های جدید و رقابتی" و " فرهنگ سازمانی در جهت حمایت از تغییرات استراتژیک قرار گرفت. در سطح بعدی عامل " اجرای تعهدات تحقیق و توسعه و افزایش انگیزه افراد" و در سطح چهارم، عامل "کاهش فرایندهای فردمحور با توجه به فرهنگ سازمان" واقع شد.

المصادر:

[1] آذر، عادل، خسروانی، فرزانه، جلالی، رضا ( 1392)، تحقیق در عملیات نرم ( رویکردهای ساختار دهی مسئله)، تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی، تهران.
[2] آقاجانی، حسنعلی، رحمانی، سوما (1394)، بررسی ارتباط بین یادگیری فناورانه و قابلیت های نوآوری تکنولوژیک در ارتقای نوآوری شرکت های دانش بنیان کشاورزی، کنفرانس بین المللی مدیریت اقتصاد در قرن 21 ، اسفند 1394
[3] حقیقی کفاش مهدی، اسماعیلی محمدرضا، محمدیان محمود، تقوا محمدرضا (1395). دسته‌بندی عوامل مؤثر بر تقاضای محصولات فرهنگی در بازار داخلی. پژوهش های مدیریت در ایران، ۲۱ (۲) :۲۷-۴۶
[4] حمزه ای، آرزو، پورکیانی، مسعود (1397)، بررسی رابطه بین انواع ریسک هاي حوزه منابع انسانی با نوآوري تکنولوژیک در شرکت هاي دانش بنیان دارویی، فصل نامه مدیریت صنعتی، 7 (22) ، 19-28
[5] خاکی ، غلامرضا، روش تحقیق گرانددی در مدیریت ، انتشارات بازتاب فوژان ، سال 1398
[6] رستمی، علی رضا، حسینی، مریم، عسکری، الهه، فرشیدی، علی (1396)، نقش نوآوري تکنولوژیک بر عملکرد زنجیره تامین پایدار با تکیه برنوع فعالیت شرکت، فصل نامه مهندسی تصمیم، 2 (5) ، 150-166
[7] رضوانی حمیدرضا. گرایلی نژاد، رزا.(1392). ارائه الگویی برای گونه شناسی انواع نوآوری سازمانی، مجله رشد فناری، سال هفتم، شماره 28، صفحات 21 -26
[8] قاسمی نژاد، یاسر، سلامی، سیدرضا (1391)، اولویت بندی شاخص های همکاری های نوآورانه تکنولوژیک در شرکت ملی پتروشیمی ایران، فصل نامه مدیریت صنعتی، 7 (22) ، 19-28
[9] قاسمی، بهزاد، والمحمدی, چنگیز (1397). طراحی مدل بلوغ مدیریت دانش در کلاس جهانی بر اساس مدل تعالی: یک رویکرد آمیخته. پژوهش های مدیریت عمومی، 11، 40
[10] قاسمی، محمد. بیگی راد، الهام. مارگیر، علی. شیخانی، محسن. (1396). بررسی نقش نوآوری استراتژیک و نوآوری باز بر عملکرد شرکت‌های فعال در منظقه ویژه اقتصادی بوشهر، مجله پژوهش مدیریت عمومی، سال دهم شماره 38، صفحات 249-225
[11] کریمی زارچی، محمد، فتحی، محمدرضا، رییسی، سمانه (1398)، ارائه مدل توانمندسازهای نوآوری فناورانه در صنایع کوچک و متوسط با بکارگیری روش مدل سازی ساختاری تفسیری، فصل نامه توسعه تکنولوژی صنعتی، 36 ، 73-82
[12] Akcali, B. Y. & Sismanoglu, E. (2015). Innovation and the effect of research and development (R&D) expenditure on growth in some developing and developed countries. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 195, 768-775.
[13] An, H. J. & Ahn, S. J. (2016). Emerging technologies—beyond the chasm: Assessing technological forecasting and its implication for innovation management in Korea. Technological Forecasting and Social Change, 102, 132-161
[14] Anadon, L., Gabrial, C., (2016) , Making technological innovation work for sustainable development, Proc Natl Acad Sci U S A, No. 113 (35),
[15] Canuto, O., Dutz,S., Mark A., Reis, Jose,G., (2016) , Technological Learning and Innovation: Climbing a Tall Ladder, Poverty Production and Economic Management Network, No. 21, pp. 1-8.
[16] Chang, K.-L. (2015). A hybrid program projects selection model for nonprofit TV stations. Mathematical Problems in Engineering, 2015, 1-10.
[17] Fayomi, O., Adelakun, J.,Babar, K., (2019) , The Impact Of Technological Innovation On Production, Journal of Physics, No. 78,
[18] Filipescu, D., Szenker, E., & Almouzni, G. (2013). Developmental roles of histone H3 variants and their chaperones. Trends in Genetics, 29(11), 630-640.
[19] Hansen, U. E., & Ockwell, D. (2014). Learning and technological capability building in emerging economies: The case of the biomass power equipment industry in Malaysia. Technovation, 34(10), 617-630.
[20] Imbriani, C., Pittiglio, R., Reganati, F., & Sica, E. (2014). How much do technological gap, firm size, and regional characteristics matter for the absorptive capacity of Italian enterprises? International Advances in Economic Research, 20(1), 57.
[21] Ince, H.; Imamoglu, S.; Turkcan, H., (2016), “The Effect of Technological Innovation Capabilities and Absorptive Capacity on Firm Innovativeness: A Conceptual Framework”, Social and Behavioral Sciences, No. 235, pp. 764 – 770
[22] Kim, L. (2016). Imitation to Innovation: The Dynamics of Korea's Technological Learning. Harvard Business Press.
[23] Kocoglu, I., Imamoglu, S. Z., Ince, H., and Keskin, H. (2015). Learning, R&D and manufacturing capabilities as determinants of technological learning: Enhancin innovation and firm performance. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 58, 842-852
[24] Lee, V. H., Ooi, K. B., Chong, A. Y. L., & Seow, C. (2014). Creating technological innovation via green supply chain management: An empirical analysis. Expert Systems with Applications, 41(16), 6983- 6994.
[25] Madsen, Jakob, and Islam, Rabiul, and Ang, James, (2019), Catching up to the technology frontier: the dichotomy between innovation and imitation, Canadian Journal of Economics, Revue canadienne d’Economique, Vol.43, No. 4.
[26] Rodger, J. A., & George, J. A. (2017). Triple bottom line accounting for optimizing natural gas sustainability: A statistical linear programming fuzzy ILOWA optimized sustainment model approach to reducing supply chain global cybersecurity vulnerability through information and
communications technology. Journal of Cleaner Production, 142, 1931- 1949.
[27] Svona, K., Paolo,J., (2020) , The impact of technological innovations on money and financial markets, Public Policy Briefs, No. 150, pp. 2-11.
[28] Tseng, Lang., Ming; Lin, Hsiang, Sheng; Vy ,Nguyen Tuong, Truong, (2020), Mediate Effect of Technology Innovation Capabilities Investment Capability and Firm Performance in Vietnam, Procedia - Social and Behavioral Sciences 40, Pp 817- 829.

نص كامل:



مجله مدیریت توسعه و تحول 59 (1403) 71-61

پیکربندی عوامل موثر بر نوآوری تکنولوژیک مبتنی بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه در صنعت خودروی ایران

مجید لطفی حقیقت1، طهمورث سهرابی 2،* ،جمشید عدالتیان شهریاری3

دانشجوی دکتری، گروه مدیریت تکنولوژی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران1

استادیار، گروه مدیریت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (عهده‌دار مکاتبات)2

استادیار، گروه مدیریت صنعتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران3

تاریخ دریافت: 15/12/1402                تاریخ پذیرش نهایی: 20/09/1403

 

 

چكيده

      طراحي و عملکرد مطلوب مدل توسعه نوآوري تكنولوژي در گرو مجموعه عواملی است که در صورت وجود نقش‌آفرينی و تعامل مشترک مناسب، خواهد توانست زمینه و شرايط خلق، اكتساب و توسعه تكنولوژي‌هاي بومي در صنعت خودرو را فراهم سازد. هدف این پژوهش، پیکربندی عوامل موثر بر نوآوری تکنولوژیک مبتنی بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه در صنعت خودروی ایران می‌باشد. روش پژوهش از نوع کیفی–کمی است. خبرگان پژوهش در هر دو بخش کیفی و کمی به صورت هدفمند از شرکت ایران خودرو دیزل و شرکت‌های تابعه آن انتخاب شده‌اند که تعداد ایشان بالغ بر 8 نفر می‌باشد. در ابتدا با بر اساس مصاحبه با خبرگان و انجام تکنیک تحلیل مضمون، 10 عامل اصلی شناسایی شدند که در مصاحبه با نفر ششم اشباع نظری حاصل شد. در گام بعدی، با استفاده از رویکرد ساختاری تفسیری، ساختاردهی متغیرها انجام شد. به این منظور، پرسشنامه مرتبط با این تکنیک میان 8 خبره توزیع و جمع‌آوری گردید. بر اساس گام‌های روش ساختاری تفسیری، پیکربندی نهایی حاصل و مدل اصلی بر مبنای شش سطح تدوین شد. در سطح زیربنایی (ششم) دو متغیر "احساس نیاز به تکنولوژی‌های جدید و رقابتی"  و "فرهنگ سازمانی" در جهت حمایت از تغییرات استراتژیک مورد توجه قرار گرفت. در سطح بعدی عامل "اجرای تعهدات تحقیق و توسعه و افزایش انگیزه افراد" و در سطح  چهارم، عامل "کاهش فرایندهای فردمحور با توجه به فرهنگ سازمان" دارای اهمیت شناخته شد. در انتها نیز بر اساس سطوح مدل، پیشنهاداتی ارائه گردید که می‌توان به طراحی نظام پیشنهادات به منظور شناسایی ایده‌های نوین و یادگیری تکنولوژی‌های روز دنیا و نیز اجرای نظام انگیزشی منابع انسانی به منظور تشویق کارکنان برای همراهی با استراتژی‌های بنگاه اشاره کرد.

واژه‌های اصلی: نوآوری تکنولوژیک، فعالیت‌های تحقیق و توسعه، صنعت خودرو

1-                      مقدمه

امروزه به‌علت جهاني شدن بازارها و فضاي رقابتي شركت‌‌ها، تحقيق، توسعه تكنولوژي و نوآوري، نقشي حياتي در خلق ثروت و رشد اقتصادي كشورها ايفا مي‌كنند. نوآوري به ‌عنوان اصل اساسي در فرآيند توسعه كشورها و سازمان‌ها بوده و رشد سريع دانش‌هاي كاربردي و تكنولوژيك زماني به منافع اجتماعي براي كشورها منجر مي‌شوند كه اين دانش‌ها به‌صورتي اثربخش به نوآوري تبديل شوند. نوآوري براي شركت‌هايي كه مي‌خواهند رشد كنند و مزيت رقابتي داشته باشند و به بازارهاي جديد دست يابند، ضرورت دارد ]8[. در بازارهاي رقابتي امروز كه پيوسته در حال تغيير و تحول هستند، شركت‌ها براي بقا و موفقیت نيازمند نوآوري به‌عنوان مزيتي رقابتي برای ايجاد تغييراتي در رويه‌ها و استراتژي‌هاي خود هستند. مزیت رقابتی برخاسته از تحقيق و توسعه و نوآوری بیش از پیش به نفع سازمان‌هایی تغییر ‌‌مي‌کند که ‌‌مي‌توانند از دانش و مهارت‌های فناورانه و تجربه برای ایجاد نوآوری در محصولات خود (اعم از کالا یا خدمت) و نیز روش‌های توسعه و عرضه آنها استفاده کنند ]9[. با توجه به اهمیت تحقيق و توسعه به‌عنوان محرك اصلي توسعه و عملکرد سازمان‌ها در مسیر نوآوري مي‌باشد. ارزیابی قابلیت‌‌ها و توانمندي‌هاي تحقيق و توسعه و يا به‌كارگيري آن، مهمترین پیش نیاز حرکت به سوی استقرار سیستم‌های نوآورانه سازمان‌ها ‌‌مي‌باشد. امروزه تحقيق و توسعه در فضاي فناورانه حاضر براي سازمان‌‌ها الزامي و نقش مهمي ايفا مي‌نمايد ]9[. به‌طوری‌که، اكثر سازمان‌‌ها در جستجوي خلق ايده‌هاي نو، به‌جهت عرضه توليدات و خدمات جديد براي مشتريان و ذي‌نفعان بوده و از اين طريق زيرساخت‌هاي لازم را براي تحقيق، توسعه و نوآوري ايجاد می‌نمایند.

[e-mail]*

 همچنين سرعت پرشتاب پیشرفت تکنولوژی، موتور اصلی پویایی رقابت است.

 امروزه مشخصه‌‌های نوآوری تکنولوژیک و در نتیجه مشخصه‌‌های فعالیت‌های نوآورانه در شرکت‌‌ها تغییر کرده است. ماهیت تجمعی توانایی‌‌های تکنولوژیکی، تخصصی‌تر شدن فعالیت‌‌های فنی شرکت و عدم قطعیت همراه با توسعه تکنولوژی، همگی عواملی است که بر تصمیم‌‌های مرتبط با تکنولوژی اثری عمیق دارد و بنابراین تصمیم گیرندگان تکنولوژی را به چالش دچار ‌‌مي‌کنند ]13[. یک استراتژی تحقيق و توسعه که هدفش ایجاد و حفظ توانایی نوآوری تکنولوژیک در بلند مدت است، باید این عوامل را در نظر داشته باشد. بنابراین، اولین زمینه چالش برای مدیران تحقيق و توسعه شناسایی متغیرهای تاثیرگذار بر انتخاب‌‌های تکنولوژیک به‌منظور رسیدن به یک استراتژی تحقيق و توسعه مناسب در محیط‌‌های پویا است ]26[. پیچیدگی فرایند نوآوری تکنولوژی و ماهیت چندگانه آن، مدیریت و سازماندهی تحقيق و توسعه را به شدت به چالش ‌‌مي‌اندازد. از یک سو تأکید فراوانی بر ادغام تحقيق و توسعه و دیگر عملکردهای موجود در فرآیند نوآوری تکنولوژی وجود دارد و از سوی دیگر همانطور که نسل پنجم سبک‌‌های مدیریتی پیشنهاد ‌‌مي‌کند، طراحی ساختاری سازمان به‌شدت مورد چالش قرار گرفته است  ]28[. فعالیت‌های تحقيق و توسعه‌ تنها به یک واحد محدود نیست بلکه در واحدهای گوناگونی انجام ‌‌مي‌شود. علاوه بر این لازم است فعالیت‌‌های تحقيق و توسعه با هدف داشتن تعامل با محیط خارجی سازماندهی شوند. بنابراین، ممکن است لازم باشد آنها به‌صورت جغرافیایی پخش و طراحی شوند تا با بازیگران محیط خارجی همکاری کنند ]2[. به‌طور خلاصه، لازم است سازماندهی فعالیت‌‌های تحقيق و توسعه به گونه‌ای شکل داده شود که با دنیای بیرون مواجهه داشته باشد با توجه به اينكه نيازهاي جديد و لزوم اعمال تغييرات همواره وجود دارند بخش تحقيق و توسعه به عنوان ابزاري براي باز كردن چرخه‌هاي بسته عملياتي در جريان امور مختلف طراحي و سازماندهي شده است و از توان تزريق فرهنگ توسعه در كل پيكره سازمان برخوردار است. از ضرورت‌هاي ارتقاي كيفيت و تنوع محصول و رقابت‌پذيري در سطح واحدهاي توليدي، تحقيق و توسعه است تا اقدامات و فعاليت جامعه و راهبردهاي تحقيقاتي در زمينه بازار، فرآيند، محصول، افزايش دانايي توليد و حتي مهارت‌هاي تخصصي و حرفه‌اي مديران و كاركنان بخش‌هاي گوناگون صنعت مدنظر و ارزيابي دقيق قرار گيرد. با توجه به اينكه كسب توان رقابتي در عرصه جهاني، در كالاهاي صنعتي به‌طور اساسی بر پايه كسب توانايي‌هاي تكنولوژيك صورت مي‌گيرد تكنولوژي برتر امكان ماندن در صحنه رقابت را افزايش مي‌دهد ]25[. در واقع با كسب توانايي‌هاي تكنولوژيك جديد مزيت‌هاي نسبي در بازارهاي جهاني دست خوش تغيير شده و به‌تدريج كشور را از توليد و صدور كالاهاي كاربر يا مبتني بر مواد اوليه محلي به سمت توليد و صدور كالاهاي سرمايه‌بر و تكنولوژي‌بر حركت مي‌دهد. اکوسیستم به پیچیدگی ارگانیسم‌ها و محیطی که با آن در تعامل می‌باشند اشاره دارد. رهیافت اکوسیستم، مطالعه فرضیات رفتار بشری در چارچوبی از تعامل‌هایی است که بین افراد و محیط‌شان رخ می‌دهد ]21[. در مورد اکوسیستم تفاوت‌هایی میان تعاریف وجود دارد و انشعاب‌هایی نیز از این تفاوت‌ها استنباط شده است. ولی به‌طور‌کلی سه خصوصیت مشترک در بین تمام تعاریف وجود دارد که عبارتند از: عناصر جان‌دار - عناصر بي‌جان - تعامل میان آن‌ها. عناصر جان‌دار اکوسیستم به‌طور‌کلی به‌عنوان اجتماعی از موجودات در نظر گرفته می‌شوند و عنصر غیرجان‌دار در برگیرنده محیط فیزیکی و شیمیایی موجودات زنده می‌باشد. تعامل‌ها در برگیرنده جریان انرژی، مواد و اطلاعات می‌باشد ]9[. مفهوم اکوسیستم نوآوری اغلب بیان می‌کند که نوآوری از طریق شبکه‌های تعاملی در سطوح مختلف اتفاق می‌افتد. این شبکه یک طیف گسترده و پیچیده از ذینفعان در هر دو بخش دولتی و خصوصی هستند. یک کارکرد مهم اکوسیستم نوآوری شامل سازمان‌های دولتی هستند که در فعالیت‌های تحقیق و توسعه، حوزه‌های مهم سیاستی که بر اثربخشی نوآوری تاثیر می‌گذارند، شرکت‌های کوچک و بزرگ که تحقیقات و دانش جدید را به بازار تبدیل می‌کنند، دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و انواع مختلفی از زیرساخت‌ها همچون حمل و نقل و ارتباطات سرمایه‌گذاری می‌کنند. همه ذی‌نفعان به‌عنوان بخشی از اکوسیستم نوآوری، به‌طور پیچیده‌ای در فرآیند نوآوری با یکدیگر در ارتباط هستند. رفتار آنها کارایی اکوسیستم را بهبود می‌بخشد و این به نوبه خود، کارایی فردی را افزایش می‌دهد. فعالیت تولیدی در گروه صنعتی ایران خودرو شامل دو بخش سواری سازی و خودروکار می‌باشد. طراحی، تولید و عرضه خودروهای سواری در شرکت ایران خودرو و نیز طراحی، تولید و عرضه محصولات تجاری با خودروهای‌کار در شرکت ایران خودرو دیزل انجام می‌شود. طی سال‌های دهه هفتاد میلادی به این سو، با توجه به تاثیر انقلاب سوم صنعتی و ورود دیجیتال به عرصه کسب‌وکار و تولید، تغییرات داخلی و بیرونی سازمان ها با سرعتی بالاتر و روندی پیچیده‌تر روبرو شده است. بنابراین برای حفظ سهم بازار و  بقا در فضای رقابتی، بنگاه‌ها به توسعه دانش فنی و مدیریت تکنولوژی مرتبط با صنعت خود، اهتمام ویژه‌ای داشته‌اند. در این میان کشورهای صاحب تکنولوژی با کشورهای در حال توسعه فاصله معناداری گرفته‌اند و این امر منجر به تغییر سیاست‌گذاری علم و فناوری در کشورهای در حال توسعه شده و منجر به کاهش فاصله تکنولوژی میان این دو بخش گردیده است ]18[.

در مقام قیاس، بخش طراحی خودروهای تجاری گروه صنعتی ایران خودرو، به عنوان بزرگترین و قدیمی‌ترین سایت تولیدی در غرب آسیا، بسیار ایستا و بدون تحول بوده است. این امر پژوهشگر را برآن‌داشت تا در پی یافتن پاسخی به این سوال، گام در مسیر تحقیق حاضر بگذارد. در این پژوهش با مطالعه عمیق مفهوم نوآوری تکنولوژیک به بررسی نقش و تاثیرات اکوسیستم حاکم بر محیط داخلی و بیرونی شامل همه‌ی عناصر حیاتی و غیرحیاتی موثر بر خوشه‌های تحقیق و توسعه خودروهاي تجاري گروه صنعتي ايران خودرو پرداخته و با معرفی الگویی مبتنی بر تفکر سیستمی و توانمندی‌های پویا به بررسی وضعیت فعلی "خودروهای تجاري" يا "خودروكار" اقدام نموده و اثرات نوآوري‌هاي تكنولوژيك خوشه‌های تحقیق و توسعه در این اکوسیستم صنعتي بررسی می‌شود. برای این منظور شناسایی واحدهای تحقیق و توسعه مستعد اتصال به خوشه در این بخش از صنعت شامل "شركت ايران خودرو ديزل"، "شرکت تولید موتورهای دیزل ایران- ایدم"، "شركت چرخشگر (توليد كننده‌ي انواع گيربكس خودروهاي سنگين)"، "شركت توليد قطعات خاور"، "شركت توليد محور خودرو"، "شرکت مهندسی و تامین قطعات ایران خودرو – ساپكو" و "شرکت سهامی خاص گواه (خدمات پس از فروش ایران خودرو دیزل)" در مسير تحقيق قرار داشته، سپس ارزیابی اکوسیستم منتخب و شناسایی مجموعه اجزاء و روابط میان آن‌ها در اولویت قرار گرفت. عدم توفیق این بخش از صنعت کشور در خلق تکنولوژی با وجود گذشت بیش از شش دهه از فعالیت جدی آن پژوهشگر را با این سوال مواجه می‌کند که علت این امر وابسته به چه عواملی است؟ این پژوهش می‌تواند ضمن پاسخ به چرایی عدم تحرک بزرگترین بنگاه خودروسازی کشور در زمینه خلق و به کارگیری تکنولوژی، برای تولید و عرضه محصولات جدید و رقابتی، به ارائه راهکارهایی برای چگونگی مواجه فعال با این ابهام و پاسخی راهگشا برای این سوال اصلی و سوالات فرعی مرتبط باشد. شرکت مورد مطالعه در طی سال‌های فعالیت تولیدی خود، مونتاژ کننده محصولاتی از شرکت‌های بنز آلمان، هیوندایی کره‌جنوبی، شاک‌من، سی‌ان‌اچ‌تی‌سی، یوتونگ، فوتون از کشور چین بوده است و جز در تغییراتی محدود بر روی محصولات به اقتضای ذائقه‌ی بازار و یا رسیدگی به نیاز مشتریان، فعالیت ویژه‌ای نداشته است. ادامه این روند می‌تواند منجر به ناتوانی در تامین انتظارات مشتریان و در نهایت از دست دادن سهم بازار و یا پایان یافتن دوران انحصار و رانت بازار که توسط دولت‌ها در اختیار این‌گونه بنگاه‌ها قرار گرفته دچار تعطیلی و توقف فعالیت گردد.

نتایج حاصل از این پژوهش می‌تواند نقشه راهی برای آینده صنایع خودروسازی کشور باشد  تا با رویکردهاي نوین، اعتماد و اتكا به توانایی سرمایه انسانی و امکانات فنی مهندسی داخلی در حوزه مورد مطالعه‌ اين پژوهش را افزایش دهند.

هدف این پژوهش پیکربندی عوامل موثر بر نوآوری تکنولوژیک مبتنی بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه در صنعت خودروی ایران بوده که در ابتدا با استفاده از مصاحبه و تحلیل مضمون، عوامل شناسایی و سپس با استفاده از رویکرد ساختاری تفسیری، این عوامل ساختاردهی می‌شوند. دو سوال اصلی این پژوهش به شرح زیر است:

1- عوامل موثر بر نوآوری تکنولوژیک مبتنی بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه در صنعت خودروی ایران چه مواردی هستند؟

2- پیکربندی این عوامل با بهره‌گیری از رویکرد ساختاری تفسیری به چه صورتی است؟

 

2-                      مرور مبانی نظری و پیشینه پژوهش 

2-1- نوآوری

نوآوری عبارت است از ظرفیت کل نوآوری سازمان در معرفی محصولات جدید به بازار به همراه ترکیب گرایش راهبردی با رفتار و فرآیندهای نوآوری. متناسب با کاربردها و سطوح مورد بررسی، نوآوری به انواع گوناگونی تقسیم‌بندی شده است. معمولاً محققان بر این باورند که نوآوری را درک نموده‌اند اما انواع نوآوری، خروجی‌های مختلفی برای سازمان در پی دارد ]7[.

بهتر است که انواع نوآوری را از دیدگاه سازمان و به صورت کاربردی بررسی نماییم و انواع نوآوری را با توجه به منابع مالی مورد نیاز، مهارت‌های مورد نیاز، سطح ریسک، سرعت نواوری برای ورود به بازار و سایر موارد بررسی نماییم. این دیدگاه کاربردی و عملی است. در جدول 1 به انواع نوآوری پرداخته شده است ]7[.

جدول (1):  انواع نوآوری

انواع نوآوری	تعریف
نوآوری محصول	توسعه محصول جدید یا بهبود محصول فعلی
نوآوری تجدید	نوآوری تجدید فرمول‌سازی شامل تغییر در ساختار محصول فعلی بدون تغییر در اجزا آن می‌باشد.
نوآوری بنیادی	این نوع نوآوری منجر به خلق بازارهای جدید می‌شود. ویژگی نوآوری بنیادین توسعه انواع مواد جدید است.
نوآوری طراحی	نوآوری در طراحی با استفاده از کامپیوتر و سیستم‌های قابل انعطاف تولید صورت می‌گیرد.
نوآوری تجدید تکنولوژیکی	این نوع نوآوری مستلزم واردکردن مواد یا تجهیزات از دیگر حوزه‌های صنعت برای هر تولید هر محصول جدید می‌باشد.
نوآوری بازاریابی	شامل رویکردهای جدید شرکت برای تطبیق ورود و گسترش در بازار هدف است
نوآوری رفتار	در میان افراد و تیم‌ها نشان داده می‌شود و مدیریت را قادر می‌سازد تا فرهنگ نوآوری و قدرت پذیرش ایده‌های جدید و نوآوری‌ها را ایجاد ‌کند.
نوآوری استراتژیک	به توانایی سازمان در اداره کردن اهداف سازمانی جاه‌طلبانه و مشخص کردن ناهماهنگی موجود میان آرزوها و منابع موجود به منظور گسترش منابع محدودی چون خلاقیت دارد.
نوآوری اکتشافی	از جنس نوآوری بنیادی می‌باشد، طراحی جدید را پیشنهاد می‌دهد و بازار جدید را ایجاد نماید و کانال‌های توزیع جدید تهیه می‌کند.
نوآوری استثماری	از جنس نوآوری تدریجی است و طراحی شده تا موقعیت موجود را بهبود دهد.
نوآوری معمارانه	نوآوری است که معماری محصول را بدون تغییر در ترکیبات آن تغییر می‌دهد.
نوآوری پیمانی	به تغییر در مفهوم مرکزی بدون تغییر در معماری آن اشاره دارد.
نوآوری مکان	این نوع نوآوری مفهومی که خدمات و محصولات را معرفی می‌کند تغییر می‌دهد.
نوآوری باز	به عنوان یک مجموعه فعالیت برای سود بردن از نوآوری و همچنین یک مدل شناختی برای ایجاد و تفسیر و تحقق فعالیت‌ها می‌باشد.
نوآوری بسته	نوآوری بسته همان دیدگاهی است که موفقیت را درگرو اعمال کنترل بر فرآیند نوآوری باز می‌داند.
نوآوری فناورانه	تغییرات اساسی در فناوری در سطح کلان و ملی
نوآوری تجاری	تغییرات اساسی در بازار در سطح کلان و ملی
نوآوری هنری	تغییرات در بازار و فناوری در سطح خرد و بنگاه

قابليت نوآوري به عنوان ابزاری برای بدست آوردن مزیت رقابتی و افزایش بقا در بازار رقابت جهانی از آن استفاده می‌كند. با تمركز بر قابلیت نوآوری می‌توان زمینه ارتقا نوآوری را بوجود آورد ]8[.

2-2- نوآوری تکنولوژیک

با افزایش فشار رقابت جهانی، شرکت‌ها بطور مداوم مجبور به توسعه و نوآوري به منظور افزایش رقابت محصول سبز مانند طراحی محصول با کیفیت، خدمات تکنولوژیکی و قابلیت اعتماد می‌پردازند. یک شرکت باید بتواند قابلیت نوآوري براي توسعه و تجاري‌سازي تکنولوژي‌هاي جدید، تسهیل، ایجاد و اشاعه نوآوري‌هاي تکنولوژیک در سازمان و همچنین تقویت مزایای رقابتی را هماهنگ نماید ]16[. امروزه بقاي سازمانی، گرایش به سمت محصولات جدید و بکارگیري تکنولوژي‌هاي نوین براي ایجاد محصولات جدید و موفق است. با پیشرفت تکنولوژي، رقابتی شدن هر چه سریع‌تر سازمان‌ها، پیدایش تکنولوژي‌ها و علوم و تجهیزات جدید تولیدي و نیز تغییرات اساسی در نیازها و سلایق مشتریان، تولید محصولات جدید را با چالش‌هایی روبه‌رو کرده است. شرکت‌ها به دلیل مخاطراتی که در عرضه محصولات جدید وجود دارد، باید پیوسته در مورد بهبود فرآیند تولید محصولات جدید فکر کنند. توسعه محصول جدید یکی از مهم‌ترین عواملی است که اساس موفقیت شرکت را تشکیل می‌دهد. این حقیقت به‌ویژه در مورد شرکت‌هایی که بر پایه تکنولوژي‌هاي نوین بنیان گذاشته شده‌اند بیشتر صدق می‌کند، چراکه براي این شرکت‌ها داشتن یک ایده اولیه صحیح بسیار مهم است و زمینه و استعداد رشد شرکت را در آینده تعیین و تضمین می‌کند. هنسن و همکاران، نوآوري تکنولوژیک را به عنوان یک نوع خاص از نوآوري این‌گونه تعریف کرده است: نوآوري تکنولوژیک استفاده از تکنولوژي‌هاي جدید یا ارتقاء یافته در سازمان است. تکنولوژي شامل انواع فناوري‌هاي ارتباطات و اطلاعات و همچنین تکنولوژي‌هاي فنی مورد استفاده در یک صنعت خاص می‌باشد ]19[. ترکر، نوآوري تکنولوژیک را که حاصل جمع محصول (خدمت) و نوآوري در فرآیندها می‌باشد تعریف کرده است که مرتبط با توسعه یک محصول و فرآیند جدید می‌باشد و همچنین تغییرات عمده تکنولوژیکی در محصولات و فرآیندهاي موجود با توجه به موقعیت و شرایط در نظر گرفته شده می‌باشد ]6[. برخی متخصصین استدلال می‌کنند که نوآوري تکنولوژیک می‌تواند روشی جدید یا توانایی تولید یک روش براي تولید محصولات، فرآیندها، خدمات جدید به‌روز باشد ]18[. فرایند نوآوری تکنولوژیک، مجموعه‌ای است پیچیده از فعالیت‌ها که ایده‌ها و دانش علمی را به واقعیت فیزیکی و کاربردهایی در دنیای واقعی تبدیل می‌کند و تغییر شکل می‌دهد. همچنین دانش را به کالاها و خدمات مفیدی که اثر اجتماعی دارند تبدیل می‌نماید و با یکپارچگی و انسجام به اختراعات و تکنولوژی‌های موجود نیاز دارد تا محصولات و خدمات نوآورانه را به بازار عرضه کند ]9[.  در فرایند نوآوری تکنولوژی هشت مرحله وجود دارد که باید همواره تحلیل و ارزیابی گردد: تحقیقات پایه، تحقیقات کاربردی، توسعه‌ی تکنولوژی، اجرای تکنولوژی، تولید، بازاریابی، گسترش، تقویت تکنولوژی. نوآوری‌های تکنولوژیک، نوآوری‌هایی هستند که دربردارنده اختراعاتی از بخش‌های صنعتی، مهندسی، علوم کاربردی و یا محض می‌باشند. از این دسته می‌توان به نوآوری‌های صنعت الکترونیک، هوافضا، داروسازی و سیستم‌های اطلاعاتی اشاره کرد. اختراع بدون وارد شدن به فرایند تولید، بازاریابی و انتشار در بازار به نوآوری تبدیل نمی‌شود. مدیریت تکنولوژی و نوآوری، خاص نوآوری‌های تکنولوژیک نیست، بلکه به ارتقای توانمندی برای ایجاد تغییرات در محصول، خدمات و فرآیندهای عملیاتی بنگاه نیز توجه می‌کند ]23[. در حال حاضر در بسیاری از صنایع، نوآوری تکنولوژیک به مهم‌ترین محرک دست‌یابی به موفقیت رقابتی تبدیل شده است. شرکت‌های بسیار و در طیف گسترده‌ای از صنایع بیش از یک سوم فروش و سود خود را مدیون محصولاتی هستند که ظرف پنج سال گذشته ایجاد کرده‌اند. افزایش اهمیت نوآوری تا حدی به دلیل جهانی شدن بازارهاست. رقابت خارجی، شرکت‌ها را تحت فشار قرار داده است تا محصولات و خدمات متمایزی تولید کنند و به طور مداوم به نوآوری دست زنند. 

2-3- فعالیت‌های تحقیق و توسعه

فعالیت‌های تحقیق و توسعه و توانمندی تولید، به عنوان متغیرهای یادگیری تکنولوژیک در نظر گرفته می‌شوند.  با توجه به تحقیقات گذشته در بررسی نقش فعالیت‌های تحقیق و توسعه در یادگیری، کوهن و لوینتال (2012) بیان کردند که فعالیت‌های تحقیق و توسعه تعیین کننده اصلی اکتساب، شبیه‌سازی، انتقال و بکارگیری دانش جدید برای شرکت‌ها هستند که به عنوان توانایی یادگیری تکنولوژیک شرکت در نظر گرفته می‌شوند ]20[. توانمندی تحقیق و توسعه، توانمندی شرکت برای یکپارچه‌سازی استراتژی تحقیق و توسعه، اجرای پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه است ]8[. توانمندی تولید نیز که باعث ایجاد ساختار سازمانی متمرکز بر کیفیت، مقرون به صرفه بودن، انعطاف‌پذیری و قابل اعتماد بودن می‌شود، می‌تواند یک منبع کلیدی برای تجمیع و ادغام سریع و عمیق دانش تکنولوژیک برای از بین بردن عدم قطعیت، اجرای موفقیت‌آمیز فعالیت‌های تولیدی و خروجی بیشتر نوآورانه و یادگیری تکنولوژیک باشد و آن را بهبود بخشد ]23[.

2-4- پیشینه پژوهش

برخی پژوهش‌های صورت گرفته در حوزه نوآوری تکنولوژیک به این صورت می‌باشد: ساونا و همکاران (2020) در پژوهشی به بررسی نوآوری‌های تکنولوژیکی با رویکرد تحقیق و توسعه بر بازارهای تجاری پرداخته‌اند و موضوع ترویج ارزهای دیجیتال و کاربرد آن‌ها را مورد اشاره قرار داده‌اند. در انتها به این نتیجه رسیده‌اند انتشار ارزهای دیجیتال می‌تواند ثبات مالی را تقویت کرده و به ترمیم شرایط اقتصادی و مالی کمک کند ]27[. فایومی و همکاران (2019) به بررسی اثرات نوآوری تکنولوژی بر تولید در زمینه کشاورزی، نانوتکنولوژی و بیوتکنونولوژی پرداخته‌اند. نتیجه این بوده است که با توجه به نرخ افزایش جمعیت و فشار مضاعف بر منابع طبیعی، استفاده از نوآوری‌های تکنولوژیک به منظور افزایش سطح بهره وری در تولید بسیار ضرورت دارد ]17[. آنادون و همکاران (2016) به بررسی نوآوری‌های تکنولوژیک به منظور گسترش تحقیق و توسعه پرداخته‌اند. در این مطالعه، پیشنهاداتی به منظور به‌کارگیری بهتر نوآوری‌های تکنولوژیک در جهت دستیابی به توسعه پایدار اشاره شده است. اول اینکه مسیرهای مختلفی برای یادگیری منظم موضعات عملی ایجاد شود و صرفا تاکید بر یادگیری تئوریک نباشد. دوم اینکه در اجرا و پیاده‌سازی فرایند نوآوری، به افراد در جمعیت‌های محروم توجه روزافزون شود و سوم اینکه زیرساخت‌های نهادها و سازمان‌ها به نحوی پیاده و تغییر کنند که امکان پیاده‌سازی نوآوری در سازمان فراهم گردد]14[.  لی و همکاران (2014) در پژوهشی به بررسی ایجاد نوآوری تکنولوژیک از طریق زنجیره تامین سبز پرداخته‌اند و نتیجه گرفته‌اند که با افزایش نوآوري تکنولوژیک شرکت‌ها بر بهبود محیط زیست و ایجاد تولید تاثیر مثبت گذاشته و همچنین به دنبال افزایش نوآوري تکنولوژیک منجر به استفاده از شیوه‌هاي مدیریت زنجیره تامین سبز خواهد شد ]24[. کریمی و همکاران (1398)، به ارائه مدل توانمندسازی نوآوري تکنولوژیک با روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری در حوزه شرکت‌های کوچک و متوسط پرداخته‌اند. بر این اساس با بررسی ادبیات تحقیق و نظر خبرگان، 8 بعد توانمندسازی نوآوری تکنولوژیک شناسایی شده و با کمک مدل‌سازی ساختاری تفسیری، ابعاد ساختاربندی می‌شوند که "عوامل تکنولوژیک"، "مدیریت دانش" و "پیوندهای بیرونی"، مهم‌ترین عوامل بودند ]11[. حمزه‌ای و همکاران (1397) به بررسی رابطه ریسک‌های منابع انسانی با نوآوری تکنولوژیک پرداخته‌اند. در این پژوهش از میان مولفه‌های موثر، بیشترین تاثیر مربوط به ریسک‌های مرتبط با شکاف‌های مهارتی و پس از آن ریسک‌های مالی و در انتها ریسک‌های انسانی و رفتاری می‌باشند ]4[. رستمی و همکاران (1396) به تحلیل اثر نوآوری تکنولوژیک بر عملکرد زنجیره تامین پایدار پرداخته‌اند. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که نوآوری تکنولوژیک بر هر سه بعد عملکرد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی اثرگذار است. همچنین نوع فعالیت شرکت در مورد نوآوری تکنولوژیک، عملکرد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را تعدبل نمی‌کند ]6[. آقاجانی و همکاران (1394) به تدوین الگوی انتقال تکنولوژی با رویکرد نوآوري تکنولوژیک و فعالیت تحقیق و توسعه پرداخته و معیارهای مختلف را در چهار دسته عوامل مرتبط با صنعت، عوامل سازمانی، عوامل تجاری‌سازی و عوامل مدیریت تکنولوژی دسته‌بندی کرده‌اند. در بین عوامل مرتبط با صنعت، همکاری بین مراکز تحقیقاتی، در بین عوامل سازمانی، مدیریت کارا و موثر، در بین عوامل تجاری‌سازی، نحوه عقد و اجرای قرارداده‌ها و در بین عوامل مدیریت تکنولوژی، انتقال دانش‌فنی به دریافت‌کننده تکنولوژی در اولویت اول قرار گرفته‌اند ]2[. قاسمی‌نژاد و همکاران (1391)، به اولویت‌بندی شاخص‌های همکاری نوآوری تکنولوژیک در صنعت پتروشیمی پرداخته‌اند که بر این اساس، خصوصیات سازمان همکار، روش‌های همکاری تکنولوژیک، اندازه سازمان همکار و انتقال موضوعات علمی و آموزشی، اولویت‌های اول تا چهارم را تشکیل می‌دهند ]8[.

مرور منابع و پیشینه پژوهش بیانگر کمبود مطالعات انجام شده در حوزه نوآوری تکنولوژیک با رویکرد تحقیق و توسعه به ویژه در صنعت خودرو بوده و نشان می‌دهد که در این صنعت مهم و زیربنایی به این موضوع پرداخته نشده و رفع این فقدان تحقیقاتی در این حوزه ضروری است. استفاده از مصاحبه که بیانگر عوامل دقیق و اصلی موضوع مورد پژوهش است و نیز استفاده از رویکرد ساختاری تفسیری که عوامل موثر را در قالب یک نمودار منظم و قابل فهم ساختاردهی می‌کند نیز از نوآوری‌های این پژوهش می‌باشد.

3-                      روش تحقیق

پژوهش حاضر از نوع پژوهش آميخته (كيفي – كمي) به شمار مي‌آيد و از لحاظ قطعيت اطلاعات از نوع پژوهش‌هاي اكتشافي است و از جنبه‌ی هدف در حيطه‌ی پژوهش‌هاي كاربردي مي باشد. جامعه آماری مدیران و کارشناسان شرکت ایران خودرو دیزل و شرکت‌های تابعه آن بوده است و خبرگان پژوهش از میان این افراد انتخاب شدند. خبرگان پژوهش که در مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته و نیز تکمیل پرسشنامه‌های رویکرد ساختاری تفسیری مشارکت داشتند بر اساس شروط: مدیر یا کارشناس صنعت خودرو با حداقل 15 سال تخصص در این حوزه و دارا بودن حداقل مدرک کارشناسی ارشد، آشنایی با مفاهیم مدیریت تکنولوژی و تمایل به مشارکت در پژوهش، انتخاب شدند. این تعداد بالغ بر 8 نفر بوده است.

3-1-بخش کیفی

در بخش کیفی از فرایند تحلیل مضمون استفاده شده که مبتنی بر مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته است. این فرایند بر اساس شناخت گزاره‌های کلامی و سپس مقوله و مفهوم‌سازی حاصل می‌شود ]3[.

در پژوهش حاضر براى گرد‌‌آوری داده‌های کیفی از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته، هدفمند، اکتشافی و مشارکتی با خبرگان استفاده شد و با روش نمونه‌گیری هدفمند تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت که در نفر ششم اشباع حاصل شد.

3-1-1-كد گذاري باز 

در  بررسی مصاحبه‌ها، مفاهيم و مقوله‌ها شناسایی و ویژگي و ابعاد آن‌ها در داده‌ها کشف می‌شود ]5[.  این موضوع به صورت جدول 3 می‌باشد:

بر مبنای جدول 2، مدل ابتدایی تحقیق به صورت شکل 1 می‌باشد که موارد به صورت خلاصه ذکر شده‌اند.

 

جدول (2): مفاهیم و مقولات استخراجی از مصاحبه

 

مقولات	مفاهيم	رديف
وجود افراد مبتكر در صنعت و جامعه     (سرمايه انساني مشهود و نامشهود)	- انباشت دانش در افراد دانشي خلاق - بالا بودن انگيزه همكاري افراد مبتكر	1
وجود زيرساخت‌هاي توليد و تامين قطعات و مواد مورد نياز	-  انگيزه نيروي انساني - رونق فعاليت‌ها و كسب مجدد سهم از دست رفته شركت در بازار - كاهش خروجي سرمايه شركت با بكارگيري دستاوردهاي تحقيق و توسعه -  بهبود وضعيت اقتصادي و در نتيجه ارتقاء وضعيت دريافتي و معيشت كاركنان	2
انباشت دانش در حوزه‌هاي مختلف صنعت خودروهاي تجاري	- در طراحي و تامين و ساخت استقلال داريم. - بر تست خودرو و اخذ تاييديه نوع محصول نهايي مسلط هستيم.	3
احساس نياز به تكنولوژي‌هاي جديد و رقابتي	-  تكنولوژي‌هاي به‌روز و جديد محصولات رقيب در بازار - رشد روزافزون شبكه خدمات پس از فروش نسبت به خدمات شركت‌هاي رقيب در بازار	4
ایجاد فرهنگ سازماني در جهت حمايت از تغييرات استراتژيك براي دستيابي به تكنولوژي‌هاي جديد	-  ایجاد فرهنگ تحقيق، نوآوري و توسعه در سازمان -  اهمیت نسبت به برنامه‌هاي بلندمدت و استراتژيك محصول جديد	5
كاهش فرايندهاي فردمحور با توجه به تغيير فرهنگ سازمان و اتلاف سنواتي ناشي از فرد محوري	-  مردود بودن تك‌روي و فردگرايي در تصميمات كلان و استراتژيك - درك جمعي نسبت به خسارات و اتلاف‌هاي ناشي از تصميمات دستوري و فردمحور	6
ایجاد فرهنگ سازماني در جهت حمايت از تغييرات استراتژيك براي دستيابي به تكنولوژي‌هاي جديد	-  ایجاد فرهنگ تحقيق، نوآوري و توسعه در سازمان -  اهمیت نسبت به برنامه هاي بلندمدت و استراتژيك محصول جديد	7
سرعت تحقيق و توسعه تكنولوژي و دستیابی به نتایج مورد نیاز	-  تسریع در فرايند تحقيق و توسعه - تسریع فرايند طراحي، نمونه‌سازي و آزمون‌هاي صحه‌گذاري نوع خودرو - انتقال تكنولوژي سريع و منظم است.	8
تسریع در اجراي تعهدات تحقيق و توسعه و اثرات كاهشي بر انگيزه مديران عالي و ساير همكاران	- شناسایی و تشخیص موانع پيش‌بيني نشده در انجام فعاليت‌هاي تحقيق و توسعه - ایجاد و کاربرد دانش و الزامات زيرساختي در بخشي از پروژه‌ها -  ایجاد انگيزه در نيروي انساني براي فعاليت‌هاي تحقيق و توسعه از سطوح عالي تا كاركنان	9
هموارسازي مسير توسعه تكنولوژي از تحقيق و توسعه تا مراحل ورود به بازار	- فرهنگ‌سازي براي پذيرش و اعتماد به دستاوردهاي تكنولوژيك داخل شركت - طراحي زنجيره ارزش و مسير حركت تكنولوژي از تحقيق و توسعه به واحدهاي اجرايي بنگاه	10

 

 

شکل (1): مدل ابتدایی تحقیق

 

 

جدول (2): نمونه جدول تک‌ستونی در ابتدا يا انتهای صفحه و يا انتهای مقاله پيش از مراجع

 

 

 

3-2- مدل‌سازی ساختاری تفسیری:

مدل‌سازی ساختاری تفسیری تکنیکی است که بررسی پیچیدگی سیستم را امکان‌پذیر نموده و سیستم را به نوعی ساختاردهی می‌کند که به سادگی قابل درک باشد. از جمله مزایای این روش می‌توان به قابل درک بودن آن برای کاربران، یکپارچگی آن در ترکیب نظرات خبرگان و قابلیت کاربرد آن در مطالعه سیستم‌های پیچیده و دارای اجزای متنوع اشاره نمود. این متدولوژی در گام‌های زیر خلاصه شده است ]1[:

3-2-1- گام اول) شناسایی متغیرهای مرتبط با مسئله

همانطور که ملاحظه شد، این مرحله با بررسی ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق و نظرسنجی از خبرگان حاصل شد.

3-2-2-گام دوم) تشکیل ماتریس خود تعاملی ساختاری

براي تهيه ماتريس خودتعاملي ساختاري لازم است، وابستگي تمام عناصر شناسايي شده، به صورت دو به دو مورد بررسي قرار گيرند. بدين منظور از چهار نماد به شرح زير استفاده مي‌شود:

V:  براي نشان‌دادن تأثير يك طرفه (سطر بر ستون)

A:  براي نشان‌دادن تأثير يك طرفه (ستون بر سطر)

X:  براي نشان‌دادن تأثير دو طرفه

O:  برای نشان‌دادن عدم رابطه دو عامل        

به این منظور، در ابتدا پرسشنامه‌ای طراحی و از خبرگان خواسته شد که با استفاده از علائم (V,A,X,O) نوع ارتباطات دو به دوی متغیرها را نشان دهند. نتایج این قسمت در جدول شماره سه نشان داده شده است:

جدول (3):  ماتریس خودتعاملی سازگاری (SSIM)

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	ردیف
	A	A	A	O	V	A	A	A	O	1
		O	A	O	V	A	V	O	O	2
			X	O	V	A	V	V	O	3
				O	V	X	V	V	V	4
					V	O	O	O	O	5
						A	A	A	A	6
							V	V	V	7
								O	O	8
									O	9
										10

3-2-3-گام سوم) ایجاد ماتریس دستیابی اولیه

براي به‌دست آوردن ماتريس دستيابي بايد نمادهاي بالا به صفر و يك تبديل شوند. بر حسب قواعد زير مي‌توان به ماتريس مورد نظر دست پيدا كرد:

  - اگر خانه (i,j) در ماتريس خودتعاملي ساختاري نماد V گرفته است، خانه مربوطه در ماتريس دستيابي عدد يك می‌گيرد و خانه قرينه آن يعني خانه (j,i) عدد صفر مي‌گيرد.

  - اگر خانه (i,j) در ماتريس خودتعاملي ساختاري نماد A گرفته است، خانه مربوطه در ماتريس دستيابي صفر مي‌گيرد و خانه قرينه آن يعني خانه (j,i) عدد یک مي‌گيرد.

  - اگر خانه (i,j) در ماتريس خودتعاملي ساختاري نماد X گرفته است، خانه مربوطه در ماتريس دستيابي عدد يك مي‌گيرد و خانه قرينه آن يعني خانه (j,i) هم عدد یک مي‌گيرد.

  - اگر خانه (i,j) در ماتريس خودتعاملي ساختاري نماد O گرفته است، خانه مربوطه در ماتريس دستيابي عدد صفر مي‌گيرد و خانه قرينه آن يعني خانه (j,i) هم عدد صفر مي‌گيرد.

- در صورتیکه i=j باشد، در ورودی ماتریس دسترسی یک قرار داده می‌شود.

بر اساس قواعدی که بیان شد، ماتریس دستیابی اولیه به صورت جدول چهار، نمایش داده شده است:

جدول (4):  ماتریس دستیابی اولیه

10	9	8	7	6	5	4	3	2	1	متغیرها
1	1	0	1	1	0	0	0	1	1	1
0	1	0	0	0	0	1	0	1	1	2
0	1	0	0	0	0	0	1	0	1	3
1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	4
0	1	0	1	1	1	0	1	1	1	5
1	0	0	1	1	0	0	0	0	1	6
0	0	0	1	1	0	0	0	0	1	7
0	1	1	0	1	0	0	0	0	1	8
0	1	0	1	1	1	0	0	1	0	9
1	1	0	1	1	1	0	0	1	1	10

 

3-2-4-گام چهارم) ایجاد ماتریس دستیابی نهایی

پس از به‌دست آوردن ماتريس دستيابي اوليه، با در نظر گرفتن خاصيت انتقال‌پذيري اگر چنانچه (j,i) با هم در ارتباط باشد و نيز (j,k) با هم رابطه داشته باشند؛ آنگاه (i,k) با هم در ارتباط هستند، ماتریس دستیابی نهایی بدست می‌آید.

روش بدست آوردن ماتریس دسترسی با استفاده از نظریه اویلر است که در آن ماتریس مجاورت را به ماتریس واحد اضافه می‌کنیم و سپس این ماتریس را در صورت تغییر نکردن درایه‌های ماتریس به توان n می‌رسانیم که ماتریس باید طبق قاعده بولین ساخته شود (جدول 5).

جدول (5):  ماتریس دستیابی نهایی

10	9	8	7	6	5	4	3	2	1	متغیرها
1	1	1	1	1	1	1	1	1		1
1	0	1*	1	1*	0	0	0		0	2
1	1*	1	1	1	0	1		1	0	3
1	0	1	1	0	0		0	0	0	4
1	1	1	1	1		1	1	1	1	5
1	0	0	1*		0	0	0	0	1*	6
1	0	1		0	0	0	0	0	0	7
1	1*		1	0	0	0	0	0	1*	8
1		1	1	1	0	1	1	1	0	9
	0	0	0	0	0	0	0	0	0	10

3-2-5-گام پنجم) تعیین سطوح و تشکیل مدل ساختاری تفسیری

براي تعيين سطح، با استفاده از ماتريس دستیابي مجموعه قابل دستيابي (خروجي) و مجموعه پیش‌نیاز (ورودی) برای هر متغیر تعیین می‌شود. مجموعه قابل دستيابي هر متغير شامل متغيرهايي مي‌شود كه از طريق اين متغير می‌توان به آنها رسيد و مجموعه پيش‌نياز شامل متغيرهايي مي‌شود كه از طريق آن‌ها مي‌توان به اين متغير رسيد. به جهت جلوگیری از طولانی شدن مقاله از توضیح بیشتر صرف‌نظر می‌گردد  و به تکرار اول و ششم اکتفا می‌گردد (جدول شماره 6 و 7):

جدول (6): تکرار اول در سطح‌بندی عوامل نوآوری تکنولوژیک مبتنی بر تحقیق و توسعه

عامل	مجموعه ورودی	مجموعه خروجی	مجموعه مشترک	سطح
1	1-2-3-4-5-6-7-8-9-10	1-5	1-5
2	2-6-7-8-10	1-2-3-5-9	2
3	2-3-4-6-7-8-10	1-3-5-9	3
4	4-7-8-10	1-3-4-5-9	4
5	1-2-3-4-5-6-7-8-9-10	1-5	1-5
6	6-10	1-2-3-5-6-9	6
7	7-8-10	1-2-3-4-5-7-8-9	7-8
8	7-8-10	1-2-3-4-5-7-8-9	7-8
9	2-3-4-6-7-8-9-10	1-5-9	9
10	10	1-2-3-4-5-6-7-8-9-10	10	یک

 

جدول (7): تکرار ششم در سطح‌بندی عوامل نوآوری تکنولوژیک مبتنی بر تحقیق و توسعه

عامل	مجموعه ورودی	مجموعه خروجی	مجموعه مشترک	سطح
1	1-5	1-5	1-5	شش
2	1-5	1-5	1-5	شش

با توجه به سطوح هر يك از معيارها و همچنين ماتريس دستيابي نهايي، مدل اوليه ساختاري تفسيري با در نظر گرفتن انتقال‌پذيري‌ها رسم مي‌شود. سپس مدل نهايي ساختاري تفسيري با حذف انتقال‌پذيري‌ها امكان‌پذير می‌شود (شکل شماره 2 ):

 

شکل (2): مدل نهایی پیکربندی با رویکرد ساختاری تفسیری

با انجام روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری بر روی متغیرهای ده‌گانه خروجی از مصاحبه‌ها، مدل نهایی پیکربندی به صورت شکل 2 حاصل گردید. همان‌طور که در شکل نشان داده شده است، عوامل زیربنایی مدل، عوامل 4 و 10 و سپس 3 می‌باشند که به ترتیب عبارتند از "احساس نياز به تكنولوژي‌هاي جديد و رقابتي"، " هموارسازي مسير توسعه تكنولوژي از تحقيق و توسعه تا مراحل ورود به بازار" و " انباشت دانش در حوزه‌هاي مختلف خودروهاي تجاري". بر این اساس به منظور دستیابی به نوآوری‌های تکنولوژیک مبتنی بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه در صنعت خودروی ایران در ابتدا باید بر روی این سه عامل تمرکز نمود و سپس به عوامل موجود در سطوح بالاتر توجه کرد.

4-                      نتیجه‌گیری و پیشنهادها

نوآوري تكنولوژيك مبتنی بر تحقیق و توسعه به عنوان موتور محركه رشد و توسعه صنعتي در قالب سياست‌هاي توسعه اقتصادي جهان امروز قرار دارد. نوآوري تکنولوژیک مجموعه‌ای از مهارت‌های فناورانه مختلف، دارایی‌های مکمل، کارهای روتین سازمانی و ظرفیت‌های سازمانی است که در جهت ایجاد مزیت رقابتی به‌کار می‌رود (رستمی و همکاران، 1396).  نوآوري تکنولوژیک بیان می‌کند که فرآیندهای وجود دارد که سازمان تکنولوژی محور، قابلیت‌های موجود را توسعه دهد، بهبود بخشد و نوسازی کند. نوآوري تکنولوژیک روشی است که شرکت‌ها دانش را درون فرهنگ خود خلق و سازماندهی می‌کنند و کارآیی سازمان را از طریق توسعه کاربرد مهارت‌های پیشرفته نیروی کار خود، توسعه می‌دهند و سبب سازگاری سازمان می‌شوند. در پژوهش حاضر با نگاه اکوسیستمی به خوشه‌هاي تحقيق و توسعه به طراحي مدل‌ توسعه نوآوري تكنولوژي، به عنوان يكي از راه‌کارهای کلیدی، مهم و زمینه‌ساز بروز رشد و توسعه در كيفيت صنعت خودرو پرداخته شده است. اين رويکرد، تعاملی بین فاکتورها و شرايط اثرگذار در ايجاد، تقويت و رشد خوشه‌هاي تحقيق و توسعه را مد نظر قرار داده و بیانگر تصويری جامع از آن‌ها است. اين خوشه‌ها به‌واسطه فراهم ساختن قابليت دستيابي به تكنولوژي، ارزش و اثر قابل توجهی را در سطح بنگاه‌هاي مرتبط ايجاد نموده و منجر به افزايش رقابت‌پذيری و افزايش عمق تكنولوژي بومي می‌گردد (حمزه‌ای، 1397). بديهی است، طراحي و عملکرد مطلوب مدل توسعه نوآوري تكنولوژيک بر مبنای تحقیق و توسعه در گرو مجموعه عواملی است که در صورت وجود نقش‌آفرينی و تعامل مشترک مناسب، خواهد توانست زمینه و شرايط خلق، اكتساب و توسعه تكنولوژي‌هاي بومي در فناوري‌هاي مختلف صنعت خودرو را فراهم سازد. چنین زمینه‌ای را می‌توان، تحت عنوان طراحي مدل توسعه نوآوري‌هاي تكنولوژيك مبتني بر اكوسيستم خوشه‌هاي تحقيق و توسعه معرفی نمود که تبیین آن خواهد توانست به‌طور مستقیم صنعت خودرو را، در توسعه و بهبود تكنولوژي و پیامد آن، توسعه کلان در ابعاد مختلف از جمله بازار محصولات ياری نمايد. فارغ از ضعف مفهوم‌سازی، مدل‌هاي توسعه نوآوري در حوزه تكنولوژي در متون آکادمیك و عملیاتی، تاکنون حوزه‌های اکوسیستمی مرتبط و کلان‌تر نظیر خوشه‌هاي تحقيق و توسعه نیز با چالش‌های نظری متعددی مواجه بوده‌اند که از آن‌جمله می‌توان به ضعف در به‌کارگیری روش‌های عملیاتی و بنیادی برای تعريف چارچوب‌های اکوسیستمی، فقدان ساختار و منطق درونی مستحکم و همچنین دسته‌بندی ناهمگون مولفه‌ها، اشاره نمود. محور اصلی پژوهش حاضر با رویکرد ساختاری تفسیری، پیکربندی و ارائه تصویری از عوامل موثر بر نوآوری تکنولوژیک مبتنی بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه با تمرکز بر صنعت خودرو در کشور ايران بوده است.

در این راستا، در ابتدا با کمک مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته در صنعت خودرو، عوامل موثر شناسایی و سپس با بهره‌گیری از مدل‌سازی ساختاری تفسیری پیکربندی شدند.

مهم‌ترين و اصلي‌ترين نتیجه و پيشنهاد اين پژوهش، توجه به مدل ارائه شده فوق به منظور پیاده‌سازی یادگیری تکنولوژی با رویکرد تحقیق و توسعه در حوزه صنعت خودرو می‌باشد. پیشنهادات کاربردی بر اساس یافته‌های آماری پژوهش و سطوح مدل، به شرح زیر می‌باشند:

1- پیشنهادها بر اساس سطح 6:

 الف)  طراحی و اجرای نظام پیشنهادات به منظور  شناسایی ایده‌های نوین و یادگیری تکنولوژی‌های روز دنیا

ب)  طراحی نظام جبران خدمات مناسب و اجرای طرح‌های انگیزشی به منظور تشویق کارکنان برای همراهی با استراتژی‌های بنگاه در جهت نیل به اهداف توسعه تکنولوژی

2- پیشنهادها بر اساس سطح 5:

الف) کنترل پروژه‌های تحقیق و توسعه به کمک نرم‌افزارهای تخصصی به منظور اجرای طرح‌های تکنولوژیک

ب) اتکاء به توان و پتانسیل داخلی و جلوگیری از وابستگی به خارج

3-  پیشنهاد بر اساس سطح 4:

الف)  تشکیل کمیته فرهنگ تحقیق، توسعه و نوآوری در سازمان

ب) تشکیل حلقه‌های مشورتی به منظور مشارکت کارکنان در تدوین برنامه‌های استراتژیک منجر به توسعه محصول

4- پیشنهاد بر اساس سطح 3:

الف) تامین قطعات، مجموعه‌ها و تجهیزات مورد نیاز از شرکت‌های داخلی

ب) جذب و استخدام نیروهای جوان دانش‌آموخته از دانشگاه‌های معتبر ج) شناسایی و دعوت به همکاری متخصصین سایر شرکت‌های هم اتمسفر 

5- پیشنهاد بر اساس سطح 2:

الف) آموزش و توسعه منابع انسانی شرکت با اجرای روش مدرسان همکار در سطوح مهندسی و دانشی و روش استاد-شاگردی برای سطوح حرفه‌ای و مهارتی 

ب) تخصیص امتیاز به پیشنهادات نوآورانه، تکنولوژیک و کارآفرینانه در نظام پیشنهادات و اعمال آن در ضرایب حقوق مستمر و غیرمستمر کارکنان

به سایر محققین پیشنهاد می‌شود سایر عوامل محتمل نیز در مورد مفهوم یادگیری تکنولوژیک مبتنی بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه را مورد بررسی قرار دهند. همچنین  پیشنهاد می‌شود که چنین پژوهشی  را در سایر سازمان‌ها و صنایع انجام داده و نتیجه آن‌ها را با نتایج این تحقیق مقایسه کنند.

منابع و مأخذ

[1]       آذر، عادل، خسروانی، فرزانه، جلالی، رضا ( 1392)،  تحقیق در عملیات نرم (رویکردهای ساختاردهی مسئله)، تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی، تهران.

[2]       آقاجانی، حسنعلی، رحمانی، سوما (1394)،  بررسی ارتباط بین یادگیری فناورانه و قابلیت‌های نوآوری تکنولوژیک در ارتقای نوآوری شرکت‌های دانش بنیان کشاورزی،  کنفرانس بین‌المللی مدیریت اقتصاد در قرن 21، اسفند 1394

[3]       حقیقی کفاش مهدی، اسماعیلی محمدرضا، محمدیان محمود، تقوا محمدرضا (1395). دسته‌بندی عوامل مؤثر بر تقاضای محصولات فرهنگی در بازار داخلی. پژوهش‌های مدیریت در ایران، ۲۱ (۲) :۲۷-۴۶

[4]       حمزه‌ای، آرزو، پورکیانی، مسعود (1397)،  بررسی رابطه بین انواع ریسک‌هاي حوزه منابع انسانی با نوآوري تکنولوژیک در شرکت‌هاي دانش بنیان دارویی،  فصلنامه مدیریت صنعتی،  7 (22) ، 19-28

[5]       خاکی، غلامرضا، روش تحقیق گرانددی در مدیریت ، انتشارات بازتاب فوژان، سال 1402

[6]       رستمی، علی‌رضا، حسینی، مریم، عسکری، الهه، فرشیدی، علی (1396)،  نقش نوآوري تکنولوژیک بر عملکرد زنجیره تامین پایدار با تکیه بر نوع فعالیت شرکت،  فصل نامه مهندسی تصمیم،  2 (5) ، 150-166

[7]       رضوانی، حمیدرضا. گرایلی نژاد، رزا.(1392). ارائه الگویی برای گونه شناسی انواع نوآوری سازمانی، مجله رشد فناری، سال هفتم، شماره 28، صفحات 21 -26

[8]                ذوالفقاری، اکبر، عشایری، طه، خوش‌سیرت، محسن (1403)، رابطة مؤلفه‌ها و ابعاد سرمایة اجتماعی با فرهنگ کارآفرینی سازمانی: فراتحلیل پژوهش‌های بازة زمانی 1390 تا 1400، مدیریت فرهنگ سازمانی؛ دوره 21، شماره 2

[9]       قاسمی، بهزاد، والمحمدی, چنگیز  (1397). طراحی مدل بلوغ مدیریت دانش در کلاس جهانی بر اساس مدل تعالی: یک رویکرد آمیخت.  پژوهش‌های مدیریت عمومی، 11، 40

[10]       قاسمی، محمد. بیگی راد، الهام. مارگیر، علی. شیخانی، محسن. (1396). بررسی نقش نوآوری استراتژیک و نوآوری باز بر عملکرد شرکت‌های فعال در منطقه ویژه اقتصادی بوشهر، مجله پژوهش مدیریت عمومی، سال دهم شماره 38، صفحات 249-225

[11]       کریمی زارچی، محمد، فتحی، محمدرضا، رییسی، سمانه (1398)،  ارائه مدل توانمندسازهای نوآوری فناورانه در صنایع کوچک و متوسط با بکارگیری روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری،  فصلنامه توسعه تکنولوژی صنعتی،  36 ، 73-82

[12]       Akcali, B. Y. & Sismanoglu, E. (2015). Innovation and the effect of research and development (R&D) expenditure on growth in some developing and developed countries. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 195, 768-775.

[13]       An, H. J. & Ahn, S. J. (2016). Emerging technologies—beyond the chasm: Assessing technological forecasting and its implication for innovation management in Korea. Technological Forecasting and Social Change, 102, 132-161

[14]       Anadon, L., Gabrial, C., (2016) , Making technological innovation work for sustainable development, Proc Natl Acad Sci U S A, No. 113 (35),

[15]       Canuto, O., Dutz,S., Mark A., Reis, Jose,G., (2020) , Technological Learning and Innovation: Climbing a Tall Ladder, Poverty Production and Economic Management Network, No. 21, pp. 1-8.

[16]       Chang, K.-L. (2020). A hybrid program projects selection model for nonprofit TV stations. Mathematical Problems in Engineering, 2015, 1-10.

[17]       Fayomi, O., Adelakun, J.,Babar, K., (2019) , The Impact Of Technological Innovation On Production, Journal of Physics, No. 78,

[18]       Paget, N., Le Gal, P. Y., & Goulet, F. (2024). Motivations and challenges of intrapreneurship in research organizations. The case of decision support systems in agricultural research for development. Technovation, 130, 102924

[19]       Hansen, U. E., & Ockwell, D. (2014). Learning and technological capability building in emerging economies: The case of the biomass power equipment industry in Malaysia. Technovation, 34(10), 617-630.

[20]       Imbriani, C., Pittiglio, R., Reganati, F., & Sica, E. (2014). How much do technological gap, firm size, and regional characteristics matter for the absorptive capacity of Italian enterprises? International Advances in Economic Research, 20(1), 57.

[21]       Ince, H.; Imamoglu, S.; Turkcan, H., (2016), “The Effect of Technological Innovation Capabilities and Absorptive Capacity on Firm Innovativeness: A Conceptual Framework”, Social and Behavioral Sciences, No. 235, pp. 764 – 770

[22]       Kim, L. (2016). Imitation to Innovation: The Dynamics of Korea's Technological Learning. Harvard Business Press.

[23]       Kocoglu, I., Imamoglu, S. Z., Ince, H., and Keskin, H. (2015). Learning, R&D and manufacturing capabilities as determinants of technological learning: Enhancin innovation and firm performance. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 58, 842-852

[24]       L Xiao, D. & Jinxia, S.(2024). Role of Technological Innovation in Achieving Social and Environmental Sustainability: Mediating Roles of Organizational Innovation and Digital Entrepreneurship. Journal of Green Environment and Economy, 10(33), 44-71.

[25]       Madsen, Jakob, and Islam, Rabiul, and Ang, James, (2019), Catching up to the technology frontier: the dichotomy between innovation and imitation, Canadian Journal of Economics, Revue canadienne d’Economique, Vol.43, No. 4.

[26]       Mokaya,S.O.(2024). Corporate Entrepreneurship and Organizational Performance: Theoretical Perspectives, Approaches and Outcomes International Journal of Arts and Commerce, Vol. 1 No. 4 :133-143

[27]       Svona, K., Paolo,J., (2020) , The impact of technological innovations on money and financial markets, Public Policy Briefs, No. 150, pp. 2-11.

[28]       Tseng, Lang., Ming; Lin, Hsiang, Sheng; Vy ,Nguyen Tuong, Truong, (2020), Mediate Effect of Technology Innovation Capabilities Investment Capability and Firm Performance in Vietnam, Procedia - Social and Behavioral Sciences 40, Pp 817- 829.

 

 

 

 

 

61