بررسی تطبیقی اسماءالحسنی در روح¬الارواح و کشف¬الاسرار از نظر محتوایی
سکینه ایزدی شریف آباد
1
(
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی،واحد تهران جنوب ،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران ،ایران.
)
عفت نجار نوبری
2
(
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد تهران جنوب،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران.
)
فریده محسنی هنجی
3
(
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ،واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران
)
الکلمات المفتاحية: روح¬الارواح, احمد سمعانی, اسماء الحسنی, اصطلاحات عرفانی, بررسی محتوایی, رشیدالدّین میبدی, کشف¬الاسرار.,
ملخص المقالة :
معرفت اسماء و صفات الهی یکی از اساسی¬ترین و مهمترین دستاوردهای معرفتی عارفان اسلامی است و این اهمیت تا به آن جاست که به عرفان گاهی علم¬الاسماء نیز می¬گویند. در این میان عارفان در آثار خویش بسیار به شرح چیستی و چونی اسماءالله پرداخته¬اند و از زوایای گوناگون و با توصیفات متعدّد و با تقسیم¬بندی¬های متنوّع به بحث دربارۀ آن پرداخته¬اند و آن¬ها را در آثار خویش به کار گرفته¬اند. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی درصدد است پس از استخراج و واکاوی اسمای الحسنی در روح-الارواح سمعانی، اصطلاحات به کار رفته را با کاربرد اسمای الهی در کشف¬الاسرار میبدی مقایسه کند و نشان دهد که شباهت¬ها و تفاوت¬های این اسامی از نظر محتوایی در این آثار کدامند. بر اساس یافته-های پژوهش، سمعانی و میبدی هر یک بر اساس ذوق عرفانی و ادبی خود، به تشریح اسماءالله پرداخته¬ و از زوایای گوناگون و با توصیفات متعدّد و با تقسیم¬بندی¬های متنوّع به بحث دربارۀ آن مبادرت ورزیده¬اند و آن¬ها را در آثار خویش به کار گرفته¬اند. این دو شخصیت در تبیین و تحلیل اسماء الهی علی¬رغم شباهت¬های زیاد، در مواضعی با هم اختلاف دارند که ناشی از برداشت¬های ذوقی و عرفانی آن¬هاست. در این بین تاثیرپذیری میبدی در تفسیر خود از روح¬الارواح سمعانی قابل انکار نیست. نکتۀ قابل توجّه آنکه میبدی سعی داشته تا اسماء الهی را به فارسی سره معنی کند که در این امر تاحدود زیادی موفّق بوده است. امّا سمعانی کمتر به این امر توجّه داشته است و بیشتر از برابرهای عربی استفاده کرده است.
1- آیینه¬وند، صادق، شهریار نیازی (1379) «معناشناسی اسماءالحسنی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص 1 - 18.
2- ابن عربی، محی¬الدین (1339) انشاء الدوائر، ترجمۀ محمّد خواجوی، لیدن: بریل. ---------------- (بی‌تا) الفتوحات المکّیه فی معرفه الأسرار المالکیه و الملکیه، بیروت: دار صادر.
3- ابن‌منظور (۱۴۱۴ هـق) لسان العرب، بیروت: دار صادر.
4- احمدوند، معروف‌علی (1389) رابطة ذات و صفات الهی، قم: بوستان کتاب.
5- انزابی¬نژاد، رضا (1376) نواخوان بزم صاحبدلان، گزیدۀ کشف¬الاسرار و عدّه¬الابرار، چاپ چهارم، تهران: جامی.
6- پارسا، محمّد (1366) شرح فصوص¬الحکم، به کوشش جلیل مسگرنژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
7- جندی، مویّدالدّین (1362) شرح فصوص¬الحکم، با مقدّمه جلال¬الدّین آشتیانی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیّه قم (بوستان کتاب).
8- جیلی، عبدالکریم (1304 هـ.ق) الانسان الکامل، جلد 1، قاهره: بی¬جا.
9- سبحانی تبریزی، جعفر (1397) مفاهیم القرآن، قم: انتشارات موسسۀ امام صادق (ع).
10- سراج طوسی، ابونصر (1381) اللّمع فی التّصوف، تصحیح نیکلسون، ترجمۀ مهدی محبّتی، تهران: اساطیر.
11- سمعانى، احمدبن منصور (1368) روح الارواح فى شرح اسماء الملك الفتّاح، چاپ نجيب مايل هروى، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
12- شریعت، محمّدجواد (1363) فهرست کشف¬الاسرار، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
13- شمس، حامد، براتی خوانساری، محمد (1399) «تحلیل زبان عرفانی روح¬الارواح سمعانی بر اساس نشانه¬شناسی لایه¬ای»، مطالعات عرفانی، شمارۀ 31، صص 209-238.
14- زرّین¬کوب، عبدالحسین (1362) نقش بر آب، تهران: انتشارت سخن.
15- صدر حاج سیّدجوادی، احمد، فانی، کامران؛ خرّمشاهی، بهاءالدّین (1391) دایره¬المعارف تشیّع، چاپ اوّل، جلد 2، تهران، موسسۀ انتشارات حکمت.
16- طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن (1338) مجمع¬البیان، تصحیح و تعلیق ابوالحسن شعرانی، تهران: مکتبه العلمیه.
17- فخرالدّین رازی، محمّدبن عمر (بی¬تا) التفسیر الکبیر، قاهره: المطبعه البهیه.
18- قشيرى، عبدالكريم بن هوازن (1387) رسالۀ قشیریه، تهران: زوار.
19- کاشانی، عبدالرّزاق (1370) اصطلاحات الصّوفیه، تحقیق: محمّد کمال ابراهیم جعفر، قم: بیدار.
20- کاشانی، عزّالدّین محمود (1381) مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، با تصحیح و مقدمۀ جلال¬الدّین همایی، تهران: هما.
21- کتیبه، کتایون؛ نیکوبخت، ناصر؛ خزعلی، انسیه؛ قبادی، حسین¬علی (1398) «بررسی سیر تحوّل اسماء جلالی در متون عرفانی قرون چهارم و ششم مطالعۀ موردی در کشف¬المحجوب و روح¬الارواح سمعانی»، فصل¬نامۀ پژوهش¬های ادبی، سال 16، شمارۀ 64، صص 135 تا 176.
22- لاهیجی، شمس¬الدّین محمّد بن یحیی (1371) مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تهران: زوار.
23- مایل هروی، نجیب؛ پاکتچی، احمد (۱۳۸۸) «اسماء و صفات» دانش¬نامۀ بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائره¬المعارف بزرگ اسلامی.
24- مرتضایی، عزّت¬الله (1389) میبدی و تفسیر کشف¬الاسرار، چاپ اوّل، تهران: خانۀ کتاب.
25- مصطفوی، حسن (1360) التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: مرکز نشر آثار علّامه مصطفوی.
26- مکارم شیرازی، ناصر (1374) تفسیر نمونه، جلد اوّل، تهران: دارالكتب الاسلاميه.
27- میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین (1382) کشف¬الاسرار و عدّه¬الابرار، معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
28- موسوی گرمارودی، رویا؛ اسدی گرمارودی، محمّد؛ فعّالی، محمّدتقی (1396) «اسماء الهی: کلیدهای سلوک عرفانی»، پژوهش¬نامۀ ادیان، سال یازدهم، شمارۀ 21، صص 147- 160.
29- یوسف ثانی، سید محمود و زحمتکش، حسین (1391) «اسماء و صفات الهی در عرفان اسلامی با رویکردی به آرای امام خمینی»، پژوهش¬نامۀ متین، دورۀ 14، صص 141 تا16.
