بررسی شیوه¬های نمادپردازی عطار در اسرارنامه

الموضوعات :

محمد علی آتش سودا ¹ , لیلا فخری ² , سید محسن ساجدی راد ³

1 - دانشیار، هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا
2 - زبان و ادبیات فارسی، علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا،فسا، ایران/ دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، ایران

تاريخ الإرسال : 18 الأربعاء , شعبان, 1445 تاريخ الإصدار : 03 السبت , محرم, 1447

الکلمات المفتاحية: عطار, اسرارنامه, عرفان, شهود, نماد و اسطوره ,

ملخص المقالة :

چکیده مقاله اسرارنامه عطار اسرارنامه، اگرچه در نهایت در شمار کتب تعلیمی صوفیان قرار می‌گیرد، کتاب اسرار و بیانگر نگاه شهودی عطار به هستی است زیرا او همه‌چیز را تجلی خدا بر هستی و نا گزیر اسرارآمیز می‌داند. بدیهی است وقتی دنیای محسوس سایه‌ای از عالم غیب دانسته شود و نمونة اعلای هرچه در این عالم وجود دارد، در جهانی نادیدنی موجود ‌باشد، کشف این رابطۀ عین و ذهن، همه‌چیز را مرموز می‌کند و بیان آن جز از طریق رمز ممکن نیست. صوفی به‌دلیل همین طرز نگاه به زبانی خاص نیاز دارد. زبانی که بتواند ظرفیت مکتوم نشانه‌ها را آشکار سازد و دریافت‌های شهودی او را توضیح دهد. همین بهره‌گیری از زبان، بستر شکل‌گیری زبان نمادین صوفیان بوده‌است. اسرارنامه مجموعۀ هجده مقالۀ منظوم عطار برای توضیح اندیشه‌های عرفانی اوست. عطار برای تجسم بخشیدن به مفاهیم ذهنی خود از حکایت‌های تمثیلی متعددی که حاوی نمادهای بسیار است، استفاده کرده‌است. در مجموع می‌توان نمادهای این اثر را در سه دسته نمادهای تأویلی، نمادهای منفرد و نمادهای اساطیری تقسیم¬بندی کرد. در این مقاله از این سه به اختصار سخن گفته‌شده است. داده‌های این پژوهش کتابخانه‌ای است و با استفاده از روش کیفی توصیف شده‌است. هدف نگارندگان نشان‌دادن شیوۀ نمادپردازی عطار برای نمایش اندیشه‌های نهان¬گرایانه¬اش بوده‌است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که عطار توانسته با تکیه بر تجربۀ صوفیان پیش‌از خود، درک خود از هستی اسرارآمیز را با زبان «اشارت» و از رهگذر نمادهایی که تنها ابزار بیان این دریافت ها است، گزارش کند. کلید واژه: عطار، اسرارنامه، عرفان، شهود، نماد و اسطوره

المصادر:

آشوری، داریوش، ۱۳۷۷، شعر و اندیشه، چاپ دوم، تهران، نشر مرکز
ابوزید، نصر حامد، ۱۳۹۱، چنین گفت ابن‌عربی، مترجم سید محمد راستگو، چاپ سوم، تهران، نشر نی
براهنی، رضا، ۱۳۶۶، کیمیا و خاک، چاپ دوم، تهران، نشر آمین
پورجوادی، نصرالله، ۱۳۸۵، زبان حال در عرفان و ادبیات پارسی، چاپ اول، تهران، انتشارات هرمس
پورنامداریان، تقی، ۱۳۶۷، رمز و داستان‌های رمزی، چاپ دوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
پورنامداریان، تقی، ۱۳۷۴، دیدار با سیمرغ، چاپ اول، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی
پورنامداریان، تقی، ۱۳۹۴، داستان پیامبران در کلیات شمس، چاپ اول، ویرایش جدید، تهران، سخن
ترینی قندهاری، نظام‌الدین، ۱۳۷۴، قواعد العرفا و آداب الشعراء، به اهتمام احمد مجاهد، چاپ اول، تهران، سروش
چدویک ، چارلز، ۱۳۷۵، سمبولیسم، مترجم مهدی سحابی، چاپ اول، تهران، نشر مرکز فتوحی، محمود، 1386، بلاغت تصویر، چاپ اول، تهران، سخن
حافظ، شمس‌الدین محمد، ۱۳۶۲، دیوان حافظ، تصحیح پرویز ناتل خانلری، چاپ دوم، تهران، خوارزمی
روتون، ک . ک،۱۳۷۸، اسطوره، مترجم ابوالقاسم اسماعیل‌پور، چاپ اول، تهران، نشر مرکز
زرین کوب، عبدالحسین، ۱۳۶۳، جستجو در تصوف ایران، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر
زمانی، کریم، ۱۳۷۹، شرح جامع مثنوی معنوی، چاپ هشتم، تهران، انتشارات اطلاعات
ساغر وانیان ، جلیل، ۱۳۶۹ فرهنگ اصطلاحات زبان‌شناسی، چاپ اول، مشهد، انتشارات ترانه
ستاری، جلال، ۱۳۶۶، رمز و مثل در روان‌کاوی، چاپ اول، تهران، انتشارات توس
ستاری، جلال، ۱۳۷۲، مدخلی بر رمز شناسی عرفانی، چاپ اول، تهران، نشر مرکز
سید حسینی، رضا، ۱۳۷۶، مکتب های ادبی، چاپ دهم، تهران، انتشارات نگاه
شبستری، شیخ محمود، ۱۳۶۸، گلشن راز، به اهتمام صمد موحد، چاپ اول، تهران، طهوری
شفیعی کدکنی، محمدرضا ، ۱۳۹۲، زبان شعر در نثر صوفیانه، چاپ اول، تهران، سخن
شفیعی کدکنی، محمدرضا، ۱۳۸۹ ، صور خیال در شعر فارسی، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات آگاه
شمیسا ، سیروس، ۱۳۹۱، مکتب‌های ادبی، چاپ دوم، تهران، نشر قطره
شوالیه، ژان و گربران، آلن، ۱۳۸۵، فرهنگ نمادها، مترجم سودابه فضایلی، چاپ اول، تهران، انتشارات جیحون
صفا، ذبیح‌الله، ۱۳۶۳، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، چاپ ششم، تهران، انتشارات فردوس
صنعتی زاده، فاطمه، ۱۳۶۹، مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی‌های عطار نیشابوری، چاپ اول، تهران، انتشارات زوار
ضمیران، محمد، ۱۳۸۲، درآمدی بر نشانه شناسی هنر، چاپ اول، تهران، انتشارات نشر قصه
عطار، فریدالدین محمد، 1383، منطق الطیر، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ اول، تهران، سخن
عطار، فریدالدین محمد، ۱۳۸۶، اسرارنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران، سخن
عفیفی، ابوالعلاء، ۱۳۸۰ شرحی بر فصوص الحکم، مترجم نصرالله حکمت، چاپ اول، تهران، انتشارات الهام
فولادی، علیرضا، زبان عرفانی، چاپ دوم، قم، انتشارات فرا گفت
کاسیرر، ارنست، ۱۳۶۷، زبان و اسطوره، مترجم محسن ثلاثی، چاپ اول، تهران، نشر نقره
کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید) ۱۹۸۷ میلادی، مترجم انجمن کتاب مقدس، چاپ دوم
لاج، دیوید، ۱۳۹۳، هنر داستان‌نویسی، مترجم رضا قاسمی، چاپ سوم، تهران، نشر نی
مدرسی، فاطمه، ۱۳۹۵، فرهنگ توصیفی نقد و نظریه ادبی، چاپ دوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی
مقدادی، بهرام، ۱۳۷۸، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، چاپ اول، تهران، انتشارات فکر روز
مک کوئین، جان، ۱۳۸۹، تمثیل، مترجم حسن افشار، چاپ اول، تهران، نشر مرکز
مولوی، جلال‌الدین محمد،۱۳۸۲، مثنوی معنوی، تصحیح ر ینولد نیلکسون، چاپ اول، تهران، انتشارات هرمس
مولوی، جلال‌الدین محمد،۱۳۸۶ غزلیات شمس، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ اول، تهران، انتشارات هرمس
نویا، پل، ۱۳۷۳، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، مترجم اسماعیل سعادت، چاپ اول، تهران ، مرکز نشر دانشگاهی،
هجویری، ابوالحسن بن عثمان، ۱۳۸۷، کشف‌المحجوب، تصحیح محمود عابدی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات سروش
یوسفی، غلامحسین، ۱۳۹۶، بوستان سعدی، چاپ دوم، تهران، خوارزمی