مقایسه شیوه‌های تأثیرپذیری از آیات و احادیث در اشعار فارسی با تأکید بر عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی

الموضوعات :

رحیم صالحی ¹ , مسعود پاکدل ² , منصوره تدینی ³ , سیما منصوری ⁴

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد رامهرمز ، دانشگاه آزاد رامهرمز ،رامهرمز ، ایران
3 - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران
4 - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی،رامهرمز، ایران.

تاريخ الإرسال : 21 الأربعاء , ذو القعدة, 1445 تاريخ التأكيد : 28 الأربعاء , ذو القعدة, 1445 تاريخ الإصدار : 13 الإثنين , رجب, 1446

الکلمات المفتاحية: عطار نیشابوری, ناصرخسرو قبادیانی, آیات قرآن, احادیث. ,

ملخص المقالة :

عطار نیشابوری شاعر قرن ششم و هفتم هجری و ناصرخسرو قبادیانی فیلسوف و شاعر قرن پنجم هجری در آثار خود وام‌دار قرآن کریم و احادیث بوده‌اند. این تأثیرپذیری از قرآن کریم را به دو شکل ساختاری (فرمی) و محتوایی می‌توان در آثار آنها جست و جو کرد. در این تحقیق که به روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته است، شیوهها و الگوهای تأثیرپذیری ساختاری و محتوایی عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی از قرآن کریم تبیین شده و اهداف این تأثیرپذیری مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد وام‌گیری، برآیندسازی، ترجمه و تلمیح از الگوهای تأثیرپذیری ساختاری در آثار عطار نیشابوری بوده است. یکی از اشکال مهم اثرپذیری ادبی عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی از قرآن، اثرپذیری تلمیحی است و تلمیح، آن است که ذهن شاعر و نویسنده، تنها تأثیری از آیه‌ی قرآنی یا حدیث نبوی پذیرفته باشد، نه این که آیات یا احادیث را عیناً از عربی به فارسی در آورده باشد. در اشعار ناصر خسرو قبادیانی علاوه بر تلمیحات قرآنی، تلمیحات سامی – عربی و یونانی یافت می‌شود. عطار نیشابوری و ناصرخسرو قبادیانی با تأثیرپذیری از قرآن اهدافی مانند «هشدار و انذار، تشویق و تهییج»، «استشهاد از طریق مقایسه با بیان تفضيل»، «تفسیر خاص» و «بیان اعتقادات» را دنبال کرده‌اند.

المصادر:

1- حافظ، شمس‌الدین محمد (1400)، دیوان حافظ: بر اساس نسخه دکتر قاسم غنی و محمد قزوینی به همراه وزن عروضی و تعبیر عارفانه، تهران، آوای منجی
2- حلبی، علی‌اصغر (1398)، تأثیر قرآن و حدیث بر ادبیات فارسی، چاپ نهم، تهران: اساطیر.
3- خاقانی، بدیل‌بن‌علی (1396)، دیوان خاقانی شروانی، چاپ سوم، تهران: نگاه.
4- راستگو، محمد (1399)، تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، چاپ پانزدهم، تهران: سمت.
5- سعدی، مصلح‌بن‌عبدالله (1400)، کلیات سعدی: شیخ اجل سعدی شیرازی، چاپ اول، تهران: بدیهه.
6- سلمان ساوجی (1367)، دیوان سلمان ساوجی، چاپ دوم، تهران‌: صفیعلیشاه‌.
7- صفا، ذبیح‌الله (1377)، آیین سخن: مختصری در معانی و بیان فارسی، چاپ نوزدهم، تهران: ققنوس.
8- عطار، محمدبن ابراهیم (1399)، مصیبت‌نامه عطار (فریدالدین محمدبن ابراهیم نیشابوری)، چاپ نهم، تهران: سخن.
9- عطار، محمدبن ابراهیم (1392)، منطق‌الطیر عطار (فریدالدین محمدبن ابراهیم نیشابوری)، چاپ نهم، تهران: سخن.
10- عطار، محمدبن ابراهیم (1387)، الهی‌نامه عطار (فریدالدین محمدبن‌ابراهیم نیشابوری)، چاپ اول، تهران: سخن.
11- فردوسی، ابوالقاسم (1400)، شاهنامه فردوسی: بر اساس نسخه مسکو دوره 2 جلدی، چاپ پنجم، تهران: پیام عدالت.
12- محمدی، محمدحسین (1385)، فرهنگ تلمیحات شعر معاصر: اشارات اساطیری، داستانی، تاریخی، مذهبی و جغرافیایی در شعر معاصر، چاپ دوم، تهران: میترا.
13- مولوی، جلال‌الدین‌محمدبن‌محمد (1399)، دیوان شمس تبریزی دوره 2 جلدی، چاپ اول، تهران: بدیهه.
14- ناصرخسرو قبادیانی (بی‌تا)، وجه دین، بی‌جا، بی‌نا. 15- ناصرخسرو قبادیانی (1370)، دیوان اشعار، به تصحیح می
نوی و محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
16- نظامی، الیاس‌بن‌یوسف (1399)، مخزن الاسرار، چاپ بیستم، تهران: قطره.
17- هاشمی، احمد (1396)، جواهرالبلاغه فی المعانی والبیان والبدیع، چاپ سوم، تهران‌: مؤسسه‌الصادق للطباعه والنشر.
18- یوسفی، محمدرضا (1388)، چگونگی ورود قرآن و حدیث به شعر فارسی، پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره 5.