امکان سنجی فقهی حقوقی قصاص پدر طبیعی به جهت قتل عمدی ولد الزنا

الموضوعات :

مرتضی اکرادی ¹ , صالح منتظری ²

1 - کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه علوم قضایی خدمات اداری، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه حقوق اسلامی ،دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، مدرس حوزه علمیه، طلبه درس خارج فقه و اصول ، تهران ، ایران.

تاريخ الإرسال : 14 السبت , شعبان, 1445 تاريخ التأكيد : 24 السبت , ذو القعدة, 1445 تاريخ الإصدار : 01 الخميس , جمادى الأولى, 1447

الکلمات المفتاحية: قتل عمدی, قصاص, والد طبیعی, ولد الزنا.,

ملخص المقالة :

اصل اولیه در باب قتل عمدی، حسب عمومات و اطلاقات ادله، قصاص است. روایتی وجود دارد مبنی بر آنکه چنانچه پدر، فرزند خود را، عمدا به قتل برساند، قصاص نمی‌شود و در ماده 301 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 نیز، به اینکه از جمله شرایط ثبوت قصاص، آن است که قاتل، پدر مقتول نباشد، اشاره شده است. لکن در بین ادله فقهی و فتاوای فقهای غیر معاصر و مواد قانونی، نصی به طور مشخص و مفصل در خصوص قتل عمدی ولد الزنا از سوی پدر طبیعی وجود ندارد و پژوهش جامعی نیز در این زمینه صورت نگرفته است. موضوع این پژوهش، به طور مشخص بررسی این مساله است که اگر پدر طبیعی، فرزند حاصل از زنا را، عامدا به قتل برساند، قصاص می‌شود یا خیر؟ دو نظریه در این باره مطرح شده که یکی قائل بر قصاص و دیگری قائل بر عدم قصاص است. قول به قصاص، دارای چهار دلیل و قول به عدم قصاص که قول مختار نگارندگان است، دارای پنج دلیل بوده که در ذیل هر دلیل، چهار دلیل قول به قصاص نیز بررسی، نقد و رد شده است و در نتیجه بیان و اثبات گردیده که چنانچه پدر طبیعی عامداً، فرزند حاصل از زنا را به قتل برساند، قصاص وی منتفی است.

المصادر:

1. ابن‌بابویه، محمد بن علی (1415 ه.ق). المقنع. قم: پیام امام هادی (علیه السلام).
2. ابن‌بابویه، محمد بن علی؛ مصحح: علی‌‌اکبر غفاری؛ مقدمه نویس: علی‌‌اکبر غفاری (1363 ه.ش). من لا يحضره الفقيه، جلد 4. قم: جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم، مؤسسة النشر الإسلامي.
3. ابن‌حیون، نعمان بن محمد؛ مصحح: آصف فیضی (1383 ه.ق). دعائم الإسلام، جلد 2. قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحياء التراث.
4. احمدی رویین، سید جمال و دیگران (1396). «عدم ارث بری فرزند نامشروع از والدین طبیعی در بوته نقد». مجله جستار های فقهی و اصولی، سال سوم، شماره پیاپی هشتم.
5. اسماعیل تبار، احمد (1395). اصول فقه(1) شناخت و ادله اجتهادی. تهران: دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری.
6. اسماعیل تبار، احمد (1395). اصول فقه(2) ادله فقاهتی و تعارض ادله. اول، تهران: دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری.
7. اعرافی، علیرضا (1396). تقریرات درس اصول فقه. در دسترس از: http://eshia.ir/feqh/archive/text/arafi/osool/96/961108
8. انصاری، محمد علی (خلیفه شوشتری) (1415 ه.ق). الموسوعة الفقهیة المیسرة، جلد 1. قم: مجمع الفکر الإسلامي.
9. ایروانی، باقر (1437). دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه، جلد 2، چاپ نهم. قم: دار الفقه للطباعه و النشر.
10. ایروانی، شیخ باقر؛ ترجمه دلاوری ارتیمانی، حامد (1398). ترجمه و شرح فارسی دروس فی علم الاصول الحلقه الاولی و الثانیه در نگارشی جدید. چاپ 9، قم: نصایح.
11. بروجردی، حسین؛ ترجمه احمد اسماعیل تبار، احمد رضا حسینی، محمد حسین مهوری و مهدی حسینیان قمی (1386). منابع فقه شیعه، جلد 23. تهران: فرهنگ سبز.
12. ترحینی عاملی، سید محمد حسین (1427 ه.ق). الزبدة الفقهية في شرح الروضة البهية، جلد 9، چاپ چهارم. قم: دار الفقه للطباعة و النشر.
13. تسخیری، محمدعلی؛ گردآورنده: لجنة علمیة في الحوزة الدینیة بقم (1431 ه.ق). القواعد الأصولیة و الفقهیة (تسخیری)، جلد 3. تهران: المجمع العالمي للتقريب بين المذاهب الإسلامية، المعاونية الثقافية.
14. طوسی، محمد بن حسن؛ محقق: حسن خرسان؛ مصحح: محمد آخوندی؛ نویسنده: حسن خرسان (1365 ه.ش). تهذيب الأحكام، جلد 10. تهران: دار الكتب الإسلامية.
15. جعفری تبریزی، محمد تقی (1377). رسائل فقهی (جعفری) (کیفر سرقت در اسلام). تهران: مؤسسه نشر کرامت.
16. حاجی ده آبادی، احمد (1391 ش). قواعد فقه جزایی. چاپ سوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
17. حر عاملی، محمد بن حسن؛ محقق: محمدرضا حسینی جلالی (1416 ه.ق). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، جلد 29. قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحياء التراث.
18. حسینی نسب، درس خارج اصول مبحث سیره عقلا، جلسات 28/7/1401 و 12/8/1401، تقریرات مخطوط توسط طلبه درس، صالح منتظری.
19. حسینی نسب، تقریرات درس رجال مقدماتی استاد رجال مقدماتی (در حال تکمیل)، صص 33 و 34.
20. حیدری فسایی، قادر. تقریرات درس کفایه الأصول، تقریرات مخطوط صالح منتظری.
21. خاکی، حجت (1391). بررسی فقهی و حقوقی قتل عمدی طفل متولد از زنا توسط والدین طبیعی در فقه شیعه و عامه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور مرکز تهران.
22. خامنه ای، سید علی (1398). متن درس خارج فقه در موضوع غنا و موسیقی. چاپ دوم، تهران: انتشارات فقه روز (وابسته به انتشارات انقلاب اسلامی).
23. خامنه ای، سید علی (1398). رساله آموزشی 2 (احکام معاملات). چاپ یازدهم، تهران: انتشارات فقه روز (وابسته به انتشارات انقلاب اسلامی).
24. خراسانی، محمد کاظم (1431 ه.ق). کفایه الاصول، جلد دوم، چاپ هفتم، تحقیق و تعلیق: عباسعلی زارعی سبزواری. قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المقدسه.
25. خوئی، سید ابوالقاسم (1418 ه.ق). موسوعة الإمام الخوئي (رسالة في نفحات الإعجاز في رد الکتاب المسمی (حسن الإیجاز))، جلد 49. قم: مؤسسة إحياء آثار الامام الخوئي.
26. خمینی، روح الله (1392). رهبر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران. تحریر الوسیلة، جلد 2. مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره).
27. رحیمی نژاد، اسماعیل (1396). «تعارض اصل استصحاب با قاعده درا در قانون مجازات اسلامی». مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال پنجاهم، شماره اول.
28. رضوان طلب، محمدرضا؛ میرزائی، محمد (1402). ضابطه مندی اجرای قاعده درء در سیاست جنایی اسلام. پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، سال نوزده، شماره 73، صص. 245-266.
29. زارعی سبزواری، عباسعلی (1430 ه.ق). القواعد الفقهیة في فقه الإمامیة، جلد 7. قم: جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم، مؤسسة النشر الإسلامي.
30. سبحانی تبریزی، جعفر؛ نویسنده: جعفر بن حسن محقق حلی (1418 ه.ق). نظام القضاء و الشهادة في الشریعة الإسلامیة الغراء، جلد 2. قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
31. شبیری زنجانی، موسی (قرن 15 ه.ق). کتاب نکاح (شبیری)، جلد 9 و 25. قم: مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز.
32. شریعتی نجف آبادی، الهام (1394). «نسب ناشی از زنا و اثار مدنی آن با رویکردی بر دیدگاه امام خمینی (س)». پژوهش‌نامه متین، سال هفدهم، شماره 68.
33. شهید ثانی، زین الدین بن علی (1410 ه.ق). الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية (المحشّى - كلانتر)، جلد 10. قم: کتابفروشی داوری، چاپ اول.
34. صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر. جواهر الکلام (ط. القدیمة)، جلد 39. دار إحياء التراث العربي.
35. صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر؛ محقق و معلق: محمود قوچانی، علی آخوندی، عباس قوچانی و رضا استادی؛ مصحح: ابراهیم میانجی؛ نویسنده: جعفر بن حسن محقق حلی (1421 ه.ق). جواهر الکلام (ط. القدیمة)، جلد 29. بیروت: دار إحياء التراث العربي.
36. عراقی، ضیاء‌الدین؛ مصحح: محمدهادی معرفت؛ نویسنده: حسن بن یوسف علامه حلی (قرن 14 ه.ق). شرح تبصرة المتعلمین (القضاء) (تعلیق و تحقیق عن أمهات مسائل القضاء التي مرت في الکتاب). قم: مطبعه مهر.
37. فاضل لنکرانی، محمدجواد (1389). بررسی فقهی تلقیح مصنوعی. مرکز فقهی ائمه اطهار (ع).
38. فاضل موحدی لنکرانی، محمد (1427 ه.ق). تفصیل الشریعة (الحدود). قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار (علیهم السلام).
39. فاضل هندی، محمد بن حسن؛ محقق: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم دفتر انتشارات اسلامی (1416 ه.ق). کشف اللثام عن قواعد الأحکام، جلد 7. قم: جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم، مؤسسة النشر الإسلامي.
40. فرحی، علی (1430 ه.ق). تحقیق في القواعد الفقهیة. قم: جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم، مؤسسة النشر الإسلامي.
41. قبله‌ای خویی، خلیل (1397). قواعد فقه بخش جزایی، جلد اول، چاپ 10. تهران: سمت.
42. قرآن کریم.
43. قریشی، علی اکبر (1412 ه.ق). قاموس قرآن، جلد 1. تهران: دارالکتاب الاسلامیه.
44. قافی، حسین و شریعتی فرانی، سعید (1398). اصول فقه کاربردی (مباحث الفاظ)، جلد 1، چاپ 13. تهران: سمت.
45. کلینی، محمد بن یعقوب؛ محقق: محمدحسین درایتی؛ پدیدآور: مرکز بحوث دار الحدیث، قسم احیاء التراث (1387 ه.ش). الکافي (دارالحدیث)، جلد 14. قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر.
46. گلپایگانی، محمدرضا؛ محرر: علی کریمی جهرمی (قرن 15 ه.ق). الدر المنضود في أحکام الحدود، جلد 1. قم: دار القرآن الکريم.
47. محقق داماد، مصطفی (1383). قواعد فقه (بخش جزایی). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
48. محقق داماد، مصطفی (1381). قواعد فقه (بخش قضایی). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
49. محقق حلی، جعفر بن حسن (1419 ه.ق). شرائع الإسلام، جلد 3. قم: مطبعة دار الصحیفة.
50. محمدی خراسانی، علی (1393). منهاج الاصول (متن درس خارج اصول معظم له)، جلد 1. قم: انتشارات الامام الحسن بن علی علیه السلام.
51. مقدس اردبیلی، سید محمد تقی (1385). مفتاح العلوم و المکاسب، جلد 7. قم: مؤسسه دار الکتب الاسلامية.
52. مکارم شیرازی، ناصر؛ گردآورنده: مسعود مکارم و محمد رضا حامدی (1424 ه.ق). کتاب النکاح (مکارم)، جلد 7. قم: مدرسة الإمام علي بن أبي طالب (علیه السلام).
53. منتظر قائم، مهدی (1389). «اعتبار ذاتی سیره عقلا». فصلنامه علمی پژوهشی انجمن معارف اسلامی ایران، سال ششم، شماره سوم.
54. موسوی بجنوردی، محمد (1379). قواعد فقهیه (موسوی بجنوردی)، جلد 1. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، مؤسسه چاپ و نشر عروج.
55. موسوی بجنوردی، سید محمد (1396). قواعد فقهیه، جلد 1، چاپ 6. تهران: مجد.
56. موسوی، محمدرضا (1393). تحریر الوسیلة، جلد 5، چاپ دوم. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
57. میرمحمد صادقی، حسین (1396). حقوق کیفری اختصاصی 1 جرایم علیه اشخاص. چاپ 23، تهران: نشر میزان.
58. نراقی، محمدباقر (1380). مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، جلد 10. تهران: دانشگاه تهران.
59. نجفی، سید محمد (1397). وسائل الشیعة، جلد 3. تهران: سازمان چاپ و نشر.
60. نجفی، محمد. نظام ولایت فقیه نظام علوی یا مهدوی؟ چاپ چهارم. قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها (دفتر نشر معارف).
61. نهاوندی، احمد بن علی (1390). شرح لمعة الدمشقية، جلد 6. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
62. نوری همدانی، حسین (1401). جامع المدارک فی شرح الشرائع، جلد 5. قم: مؤسسه امام موسی کاظم (ع).
63. هندی، محمد بن حسن فاضل (1416 ه.ق). کشف اللثام، جلد 9. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
64. یزدی، سید محمدرضا (1389). الاصول الفقهية. قم: مدرسه فقهی امام صادق (ع).
65. یوسفزاده، محمد (1395). «بررسی حقوقی ارث فرزند نامشروع». مجله پژوهش‌های حقوقی، شماره 45.
66. یوسفی، حسن (1394). «تحلیل قواعد فقهی در نظام حقوقی اسلام». فصلنامه فقه و حقوق، سال بیستم، شماره 2.