بررسی تطبیقی حق و تکلیف از دیدگاه شیخ فضل‌الله نوری و علامه نائینی

الموضوعات :

فرامرز میرزازاده ¹ (عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد، واحد ایلام، گروه علوم سیاسی، ایران، ایلام)
شهین دخت پاکزاد ² (دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، گروه علوم سیاسی، ایران، تهران)

تاريخ الإرسال : 08 الجمعة , صفر, 1437 تاريخ التأكيد : 20 الإثنين , جمادى الأولى, 1437 تاريخ الإصدار : 27 الأربعاء , رجب, 1437

الکلمات المفتاحية: حق, تکلیف, مردم, حاکم, شیخ فضل‌الله نوری, علامه نایینی,

ملخص المقالة :

برای گذار از جامعه‌ای که دچار بحران شده است صاحب‌نظران آن جامعه باید مبانی لازم برای تحول و توسعه را ترسیم و ابلاغ نمایند. یکی از پایه‌های توسعه نیز تشخیص و تمیز حق و تکلیف در جامعه است که عمدتاً مورد غفلت واقع می‌شود. در این مقاله به مقایسه مبانی حق و تکلیف از دیدگاه شیخ فضل‌الله نوری و علامه نایینی پرداخته شده است؛ حق و تکلیف حاکم نسبت به مردم و حق و تکلیف مردم نسبت به حاکم. هدف از این مقایسه، انطباق دیدگاه دو عالم بزرگ عصر مشروطیت، دربارة ویژگی‌های جامعة در حال گذار از بحران است. به عبارتی دیگر، کدام دیدگاه برای گذار از بحران به توسعه‌یافتگی منجر می‌شود: جامعه‌ای که بر طبق اصول فکری شیخ فضل‌الله بنا شود یا جامعه‌ای که بر اساس طرز تفکر میرزای نایینی استقرار یابد؟ روش تحقیق تطبیقی- تحلیلی است. بدین صورت که ابتدا حق و تکلیف مردم و حاکم نسبت به هم، از دیدگاه دو شخصیت مورد بحث، از بطن متون مرجع تحلیل شده، سپس مقایسه صورت گرفته است. نتیجة بدست آمده این است که اگر جامعه‌ای طبق نظرات علامه نایینی اداره شود متوازن و جامعه‌ای که مطابق آرای شیخ فضل‌الله بر پا شود، نامتوازن و توسعه نیافته است.

المصادر:

- اسپریگنز، توماس (1389)، فهم نظریه‌های سیاسی، ترجمة فرهنگ رجایی، تهران، نشر آگه، چاپ ششم.

- امامی، سیدحسن (1383)، حقوق مدنی، جلد 4، تهران، انتشارات اسلامیه.

- بصیری، محمدعلی و خدیجه ثنائیان‌زاده (1391)، «مقایسه اندیشه سیاسی میرزا نائینی و شیخ فضل الله نوری»، فصلنامه دانش سیاسی و بین‌الملل، سال اول، شماره چهارم، زمستان، صص 16-1.

- تمیمی‌آمدی، عبدالواحد بن محمد (1388)، غررالحکم و دررالکلم، جلد دوم، ترجمه سیدهاشم رسولی‌ محلاتی، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم.

- جهان‌بزرگی، احمد (1380)، «شیخ فضل الله نوری، نائینی: تضاد یا سوء تفاهم، فلسفه و کلام»، فصلنامه قبسات، شماره 20 و 21، تابستان و پاییز، صص 84-72.

- حقیقت، سیدصادق و سیدحامد حجازی (1389)، «نقد و معرفی: نگاهی انتقادی به کاربرد نظریه اسپریگنز در مطالعات سیاسی»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 49، بهار، صص 187-196.

- خسروپناه، عبدالحسین (1383)، «اندیشه سیاسی شیخ فضل‌الله نوری و میرزای نایینی»، فصلنامه آموزه، شماره 5، صص 282-275.

- دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

- رضایی حسین‌آبادی، جمال و علی‌محمد طرفداری (1392)، «بازخوانی اندیشه‌های سیاسی و فقهی شیخ فضل‌الله نوری و علامه محمد حسین نایینی در مورد نظام مشروطه»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال نهم، شماره بیست و دوم، صص 212-193.

- زرگری‌نژاد، غلامحسین (1374)، رسائل مشروطیت، تهران، انتشارات امیرکبیر.

- طباطبایی، جواد (1392)، تأملی درباره ایران: نظریه حکومت قانون در ایران، تبریز، انتشارات ستوده.

- فیرحی، داود (1391)، فقه و سیاست در ایران معاصر، تهران، نشر نی.

- قادری، حاتم (1388)، اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران، سمت، چاپ دهم.

- قرآن کریم.

- مدنی، سیدجلال (1361)، تاریخ سیاسی معاصر ایران، تهران، انتشارات قم.

- مظفر، نامدار (1377)، «نظریه دولت شریعت؛ نگاهی به اندیشه سیاسی شیخ فضل الله نوری»، فصلنامه فرهنگ، شماره 27 و 28، پاییز و زمستان، صص 44-1.

- میرزازاده، فرامرز (1393)، نسبت اسلام و دموکراسی در ایران معاصر، ایلام، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام.

- میرزازاده، فرامرز (1394)، درآمدی بر مبانی اندیشه سیاسی در اسلام، ایلام، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام.

- نایینی، محمدحسین (1388)، تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله، تصحیح و تحقیق سیدجواد ورعی، قم، بوستان کتاب.

- نوری، سیدمسعود (1382)، «زندگی شیخ فضل الله نوری و مقایسه اندیشة سیاسی او با دیدگاه‌های میرزای نائینی»، کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره 73 و 74، صص 85-79.

- نوری، شیخ فضل‌الله (1374)، «تذکره الغافل»، در: غلامحسین زرگری‌نژاد، رسائل مشروطیت، تهران، انتشارات امیرکبیر.

- نوری، شیخ فضل‌الله (1374)، «حرمت مشروطه»، در: غلامحسین زرگری‌نژاد، رسائل مشروطیت، تهران، انتشارات امیرکبیر.

- نهج‌البلاغه.